ยามต้นฤดูใบไม้ผลิของทุกปี  ขณะที่ตัดแต่งต้นไม้อยู่ในสวนเล็กๆของเรา  แม่มดจะเฝ้าดูพ่อนกแม่นกคาบฟางหญ้าบินหายเข้าไปในพุ่มไม้หนาทึบ  เดาได้ว่านกเล็กๆกำลังสร้างรัง

เวลาผ่านไป บางครั้งแม่มดได้ยินเสียงจิ๊บๆอยู่ในพุ่มไม้ เห็นพ่อนกบินหายไปในทิศทางของเสียงเล็กๆนั้น  ในปากมีหนอนมีแมลงอยู่เต็มคำ 

เรามีนกสีดำตัวโตปากเหลืองที่ไม่เคยกลัวเกรงใครอยู่ในสวน  บางครั้งแม้ว่าแม่มดจะเดินตามมาด้านหลัง  เขาก็ยังไม่พรั่นพรึง  ไม่เคยแยแสสนใจคนเป็นเจ้าของสวน  กลับใช้จงอยปากแหลมคมจิกหาไส้เดือนต่อไปจนบรรดาดอกไม้คลุมดินที่แม่มดบรรจงปลูกไว้รากขาดกระจุย  

ลูกชายแปลกใจที่แม่ไม่เคยคิดแม้แต่จะส่งเสียงไล่เจ้านกอหังการ์ตัวนั้น แม่มดมีเหตุผลในใจ เราคิดว่าสวนดอกไม้เป็นของเรา เขาจึงกลายเป็นนกเกเร แต่เขาก็คงคิดว่าเราต่างหากเป็นผู้รุกราน  แผ่นดินนี้เป็นของใคร เป็นคำถามที่หาคำตอบที่ลงตัวไม่ได้  ตราบใดที่ผู้ถามมีจุดยืนต่างกัน 

แต่นั่นไม่ใช่ประเด็น  แท้จริงแล้วแม่มดรักความทรนง ความมุ่งมั่น  ความกล้าที่จะยืนยันความเป็นตัวเองของเจ้านกยะโสตัวนั้น 

ลมร้อนพัดผ่านมา ลูกนกที่เติบโตพากันบินจากไป บ่อยครั้งแม่มดจึงได้พบเพียงซากรังร้างในพุ่มไม้ 

ความรักได้สิ้นสุดเมื่อพันธะหน้าที่ทางธรรมชาติเสร็จสิ้น.....หรืออย่างไร

เมื่อกลับมาเมืองไทยครั้งก่อน  แม่ลูกตระเวนดูบ้านตัวอย่างหลายหลังด้วยกันเพราะลูกชายตัดสินใจว่าอีกปีหนึ่งเมื่อเรียนจบชั้นมัธยมปลายจะย้ายไปอยู่เมืองพัสเซา (PASSAU) เพื่อเรียนวิชากฎหมายระหว่างประเทศในมหาวิทยาลัยแห่งเมืองนั้น

เมืองพัสเซา (Passau) อยู่ตรงตำแหน่งที่แม่น้ำอิลล์ (Ill) และแม่น้ำอินน์ (Inn) ไหลมารวมตัวกับแม่น้ำโดเนา (Donau) ที่เราเรียกตามภาษาอังกฤษว่าดานูบ  จากนั้นแม่น้ำโดเนาจะไหลออกจากประเทศเยอรมนีผ่านประเทศออสเตรีย ฮังการี สโลวาเกีย จนไปออกทะเลดำ

ระหว่างการเรียนที่พัสเซา ลูกชายจะต้องไปเป็นนักศึกษาแลกเปลี่ยนที่มหาวิทยาลัยต่างประเทศหลายครั้งๆละนานๆ  ลูกชายยังวางแผนยาวไกลไปถึงการเรียนระดับปริญญาโทในสถานศึกษานอกประเทศเยอรมนีและระดับปริญญาเอกถ้าจำเป็นต้องใช้ในหน้าที่การงาน   แม่มดตระหนักว่าลูกถึงวัยที่ต้องการไปจากรัง  ยอมรับว่าโลกกว้างคือบ้านที่ลูกได้เลือก แม่มดตัดสินใจกลับบ้านเกิด ใช้เวลาที่เหลือของชีวิตอ่านหนังสือ เขียนหนังสือ ปลูกดอกไม้....ความจริงก็คลับคล้ายกับสิ่งที่ได้ทำตลอดมาเป็นเวลาหลายสิบปี 

ช่วงปีสุดท้ายที่แม่มดใช้ชีวิตอยู่ในประเทศเยอรมนีจึงเป็นเวลาที่เราใช้ทุกวินาทีอันมีค่าด้วยกัน  แม่มดแทบจะไม่ได้เดินทางไปไหนนานวันและไม่เคยขัดข้องเมื่อลูกเรียกร้องต้องการสิ่งใด   เราเป็นแม่ลูกที่เปิดใจต่อกันเสมอมาแต่ในช่วงเวลา ๑ ปีที่ผ่านเลย เราปรึกษากัน หัวเราะด้วยกัน คุยกันถึงเรื่องต่างๆมากมาย

การเป็นเด็กที่มีความรับผิดชอบสูง เรียนดี กิจกรรมเด่นมาตลอดชีวิตนักเรียนทำให้ลูกชายไม่วิตกทุกข์ร้อนกับการสอบ ABITUR  ซึ่งมิได้เป็นเพียงการสอบไล่ในระดับมัธยมปลายอย่างที่เราคุ้นเคยกันในเมืองไทย  นักเรียนเยอรมันระดับเตรียมอุดมศึกษาจะเลือกวิชาเอกสองหรือสามวิชาตามกฎเกณฑ์ของแต่ละรัฐโดยไม่จำกัดว่าจะต้องเป็นสายวิทย์หรือสายศิลป์  ในการเรียนระดับนี้ นอกจากวิชาเอกแล้ว ในระดับพื้นฐานนักเรียนจะเหลือวิชาบังคับเลือกเพียงไม่กี่วิชา แต่เนื้อหาของทุกวิชาจะลงลึกในรายละเอียดอย่างเข้มข้น  

ในการสอบ นักเรียนอาจเลือกสอบแบบข้อเขียนซึ่งมีคำถามมากมายและแต่ละวิชา ผู้สอบต้องใช้เวลาเขียนคำตอบไม่ต่ำกว่า ๖ ชั่วโมง  (ข้อสอบปรนัยไม่เคยมีที่ทางในระบบโรงเรียนเยอรมันไม่ว่าระดับใด)  นักเรียนที่มีผลการเรียนระดับปานกลางมักจะเลือกสอบวิธีนี้ เพราะโอกาสสอบตกมีน้อยกว่าการสอบวิธีอื่นแม้ว่าการได้คะแนนสูงสุดจะเป็นไปได้ยากเช่นกัน

หรือนักเรียนอาจจะเลือกสอบปากเปล่าที่โหดหินกว่าการ “defend” วิทยานิพนธ์ระดับปริญญาโทในบางประเทศ  การสอบแบบนี้ใช้เวลาวิชาละ ๓ ชั่วโมง  นักเรียนจะได้รับหัวข้อที่จะต้องบรรยายปากเปล่าและถูกซักค้านโดยคณาจารย์ ๓ ท่านในวันสอบและมีเวลาประมวลความคิดที่จะนำเสนอเนื้อหาเพียงครึ่งชั่วโมง  คำถามที่ได้รับแม้จะอยู่ในขอบข่ายของวิชานั้นๆแต่มักไม่ใช่สิ่งที่เคยเล่าเรียนมาในชั้น  ด้วยหลักการของการสอบ ABITUR คือ ผู้เรียนจะต้องเป็นผู้ที่อ่านมาก ศึกษามาก ต้องคิดเป็นและวิเคราะห์ได้ด้วยตนเอง  ครูและโรงเรียนเป็นเพียงผู้ชี้แนะแนวทาง สนับสนุนและตรวจสอบ

Presentation เป็นวิธีสอบอีกรูปแบบหนึ่งที่นักเรียนอาจเลือกได้  นักเรียนที่เลือกการสอบแบบนี้มักเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถทางด้าน IT สูงเป็นพิเศษเพราะวิธีนำเสนอข้อมูลมีความสำคัญเท่าเทียมกับเนื้อหา  ผู้สอบจะได้รับหัวข้อการนำเสนอล่วงหน้านานนับเดือนและถ้าทำการบ้านมาดีพอ (ซึ่งต้องใช้เวลามหาศาล)  โอกาสที่จะพลาดท่าตกม้าตายเพราะตอบคำถามของครูไม่ได้แทบจะไม่มี

การสอบแต่ละรูปแบบมีข้อดีและข้อด้อยต่างกันเมื่อคำนึงถึงว่านักเรียนแต่ละคนไม่ได้สอบเพียงวิชาเดียวและทุกคนต้องการได้คะแนนดีเพราะจะต้องนำคะแนนนี้ไปใช้ในการขอที่เรียนในมหาวิทยาลัย 

ลูกชายเป็นนักอ่านตัวยงและมีความสามารถในการถ่ายทอดความรู้ความคิดเป็นภาษาพูดและภาษาเขียนได้อย่างราบรื่นและลุ่มลึก  ทั้งเป็นคนที่มีความเชื่อมั่นในตัวเองสูง  จึงเลือกที่จะสอบปากเปล่าในวิชาเอกและวิชาสำคัญในระดับพื้นฐานทั้งหมดยกเว้นคณิตศาสาสตร์ที่เจ้าตัวยอมใช้เวลา ๖ ชั่วโมงในการสอบข้อเขียนเพราะรู้ตัวว่า “ไม่แน่จริง” ในวิชานี้

ก่อนที่แม่มดจะเดินทางออกจากประเทศเยอรมนีเพียง ๑ วัน นักเรียนปีสุดท้ายได้จัดงานรับประกาศนียบัตร ABITUR ซึ่งเป็นงานใหญ่ของโรงเรียนเพราะทุกคนต้องทำงานหนักมากมายมาหลายปีกว่าจะก้าวมาถึงจุดนี้ได้  มีการทำหนังสือรุ่นที่คุณครูหลายคนกลัวเพราะเด็กมีเสรีภาพที่จะวิพากษ์ผู้สอนที่อ่อนด้อยความสามารถหรือขาดความรับผิดชอบอย่างไม่ปรานี ด้วยความเคารพไม่ใช่สิ่งที่ครูเยอรมันจะได้รับทันทีจากผู้เรียนเมื่อเลือกประกอบอาชีพผู้สอน ไม่มีการ "เห็นแก่ผ้าเหลือง" ในวัฒนธรรมเยอรมัน ครูจะต้องพิสูจน์ว่าตนเอง "deserved" สมควรที่จะได้รับเกียรตินั้นด้วยภูมิรู้ ความสามารถและคุณงามความดี  แต่ในขณะเดียวกัน เด็กๆได้จัดกิจกรรมที่แสดงความสำนึกในบุญคุณของ “ครูดี ครูเก่ง” และผู้คนในชุมชนที่มีอุปการคุณต่อโรงเรียนมากมาย  ผู้ที่ได้รับเกียรติจากนักเรียนให้ทำหน้าที่มอบประกาศนียบัตรให้ผู้ที่สำเร็จการศึกษาคือผู้อำนวยการโรงเรียน นายกสมาคมผู้ปกครอง และคุณครูประจำชั้น 

เด็กๆในปีสุดท้ายได้เริ่มหาทุนสำหรับการจัดงานนี้ล่วงหน้านับปี  มีการแบ่งงานกันชัดเจนว่าใครจะรับผิดชอบหน้าที่ใด เวลาใด  คณะครูและผู้ปกครองเป็นเพียงแขกรับเชิญ  แม้แต่บัตรเข้างานราคาไม่ย่อมเยา เด็กๆก็มีธรรมเนียมที่จะเป็นคนควักกระเป๋าซื้อให้พ่อแม่เป็นการแสดงความขอบคุณ

โรงเรียนมัธยมประจำเมือง  แท้จริงแล้วคือปราสาทหลังหนึ่งของราชสกุลนัสเซา (Nassau)  โรงเรียนแห่งนี้เป็นโรงเรียนรัฐบาลธรรมดาแต่ได้รับการประเมินว่ามีคุณภาพการเรียนการสอนสูงกว่าคุณภาพเฉลี่ยของโรงเรียนทั่วไปในประเทศเยอรมนี

ห้องอัศวิน (Rittersaal) คือห้องสมุดของโรงเรียน  ผู้ดูแลและจัดระบบเป็นคุณแม่ผู้มีจิตอาสาของนักเรียนสองสามคนที่ผลัดเปลี่ยนกันไปทุกปี  ครอบครัวเราบริจาคหนังสือให้โรงเรียนมากมาย  โรงเรียนอยู่ไม่ได้หากไม่ได้รับการเกื้อหนุนจากชุมชน

สาวน้อยคนนี้เป็นผู้กล่าวเปิดงานในนามของนักเรียนที่จะรับประกาศนียบัตร ABITUR

คุณตาอายุ ๘๕ ปีท่านนี้เป็นนักเรียนคนแรกที่ได้รับประกาศนียบัตร ABITUR จากโรงเรียนเมื่อ ๖๖ ปีก่อน  ได้รับเชิญมาให้เล่าประสบการณ์การเป็นนักเรียนชั้นเตรียมอุดมศึกษาในครั้งกระนั้น

พิธีรับประกาศนียบัตรเป็นงานกลางวันที่ผู้ใหญ่วัยเยาว์มีเสรีภาพที่จะแสดงตนตามที่ต้องการอย่างเต็มที่ จึงมีตั้งแต่หนุ่มใส่สูทผูกเน็คไทเรียบร้อย หนุ่มผมยุ่งผมยาวหรือย้อมสีผมสดใส ไล่ไปจนถึงผู้ที่ปฏิเสธแบบแผนของสังคมและเลือกที่จะสวมเพียงเชิ้ตกับยีนส์  สาวๆก็เช่นกัน  ทุกคนเลือกเปรี้ยวเลือกหวานได้ดังใจ 

ลูกชายเล่าให้แม่ฟังอย่างขำๆว่า แม่รู้ไหม พวกผู้หญิงนะ เขาใช้เวลาเลือก dress ล่วงหน้าตั้งครึ่งปี  แต่ที่น่าเอ็นดูสำหรับแม่มดคือ นักเรียนหลายคนบอกคุณครูที่ขึ้นเวทีไปมอบ “ใบ” ให้หน้าตาเฉยว่า ขอกอดหรือขอหอมแก้มคุณครูหน่อยได้ไหม

แม่มดให้ของขวัญลูกชายเป็นสูทคุณภาพดีที่ลูกชายสวมทั้งในงานกลางวันและกลางคืนซึ่งมีเพียงเน็คไทมาเพิ่มความเป็นทางการ

ลูกชายมีผลการสอบเป็นที่ ๒ ของชั้นปีซึ่งมีนักเรียนทั้งหมดเกือบ ๒๐๐ คน  จึงได้รับการเรียกให้ขึ้นเวทีหลายครั้งทั้งในฐานะผู้ที่มีผลการสอบ ABITUR เป็นเยี่ยม  เป็นผู้ที่ทำคะแนนสูงสุดของโรงเรียนในหลายวิชา และเป็นนักกิจกรรมที่มีผลงานโดดเด่นด้านการเมือง

แม่มดนั่งดูความสำเร็จทางการศึกษาของผู้คนหนุ่มสาวพลางคิดถึงวันเวลาที่ผ่านไป นับแต่วันแรกที่ได้โอบอุ้มลูกไว้ในวงแขนเมื่อลูกเกิดมาเป็นทารกตัวจิ๋วที่มีน้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์มากจนคุณหมอขอเก็บตัวไว้ในตู้อบนานถึง ๑๖ วันจนถึงเวลาที่ลูกชายเติบโตกลายเป็นหนุ่มน้อยที่เข้มแข็งทั้งทางร่างกาย ความคิดและจิตใจ

นี่คือดอกผลของงานที่ใครๆมองเห็นเป็น non-productive task

ในงานนี้ แม่มดมีโอกาสทำความรู้จักกับหนุ่มน้อย ๒ คนที่ทำคะแนนสูงสุดของโรงเรียนซึ่งแม่มดได้ยินลูกชายพูดถึงอย่างชื่นชมบ่อยครั้ง  Christoph ทำหน้าที่บุรุษพยาบาลประจำโรงเรียนและเป็นผู้ที่วางระบบ IT ให้โรงเรียนทั้งระบบแถมจัดการอบรมเรื่องการใช้คอมพิวเตอร์ให้คุณครูที่ไม่ประสาในเรื่องนี้  Frank เก่งไปหมดทุกวิชาทั้งด้านภาษา คำนวณ วิทยาศาสตร์ สังคม ดนตรีและกีฬา เป็นผู้จัดหลักสูตรการสอนเสริมในรูปของชมรมให้กับเพื่อนๆและน้องๆที่ต้องการความช่วยเหลือด้านการเรียน

สังคมเยอรมัน “เฉยๆ” กับเด็กที่เก่งเฉพาะด้านวิชาการ  เท่าที่แม่มดมีโอกาสรู้เห็น  นักเรียนเก่งๆทุกคนที่นี่ล้วนเป็นนักเรียนประเภทเรียนดี กิจกรรมเด่น เล่นหนักด้วยกันทั้งนั้น

 นักเรียนในโรงเรียนแห่งนี้ส่วนใหญ่เป็นเด็กเยอรมัน แต่เด็กต่างชาติก็มีจำนวนไม่น้อย เช่นหนุ่มสาวที่มาร่วมงานฉลองในตอนค่ำกลุ่มนี้  เรามีลูกครึ่งเยอรมัน  หนุ่มน้อยชาวโปแลนด์  สาวสวยจากเกาหลี อินเดีย รัสเซียและหนุ่มเยอรมัน

คนนี้เป็นลูกครึ่งเวียดนาม-มาเลย์  หล่อไหมคะ

ครอบครัวของเด็กอิตาเลียนพากันมางานฉลองทั้งครอบครัว  ไม่เว้นแม้แต่คนน่ารักคนนี้ที่มีอายุเพียง ๒ เดือน

สาวเยอรมันในวัยวันอันสดใสหลายคนสวยเต็มที่ในค่ำคืนนั้น  แล้วเก็บเสื้อผ้าใส่กระเป๋าในสองวันต่อมาเพื่อจะบินไปเป็นอาสาสมัครในโครงการช่วยเหลือที่รัฐบาลเยอรมันมอบให้หมู่บ้านเล็กๆในอัฟริกา อเมริกาใต้และเอเซียเป็นเวลา ๑ ปีก่อนจะเริ่มการศึกษาในมหาวิทยาลัย

ลูกชายแม่มดกับเพื่อนคนหนึ่งซึ่งไม่เคยออกจากยุโรปเลยเลือกที่จะแบกเป้เดินทางท่องเที่ยวในประเทศไทยและประเทศจีนหลายเดือนก่อนที่มหาวิทยาลัยจะเปิดในเดือนตุลาคม  หนุ่มน้อยทั้งสองคนทำงานเก็บเงินนานแรมปีเพื่อใช้เป็นทุนในการติดตามความฝันใฝ่ 

แม่มดตระหนักว่าแม่นกรู้สึกอย่างไรในวันที่ลูกนกโผบินจากรังไปสู่ฟ้ากว้างที่อาจสว่างสดใส หรือมีเมฆหมอกพายุร้ายรออยู่เบื้องหน้า

แม่มดห่วงใยแต่มีใจปิติยินดีกับผู้ใหญ่วัยเยาว์ที่มีความเชื่อมั่นและความกล้าหาญเพียงพอที่จะเลือกเป็นในสิ่งที่เขาต้องการเป็นและเลือกทำในสิ่งที่เขาต้องการทำ

Go the Distance - Michael Bolton