โลกนี้เป็นทรงกลม เหตุการณ์ที่เกิดในจุดหนึ่ง มีสิทธิ์หมุนวนไปได้โดยรอบ

การ ‘ขึ้น หรือ ได้ ’ ณ ซีกหนึ่งย่อมมีผล ‘ลง หรือ เสีย’ ในทิศตรงข้าม

เฉกเช่นเศรษฐกิจ และการเมืองที่สัมพันธ์เกี่ยวร้อย ทั้งภายในและระหว่างชาติ ยากที่จะแยกจากกัน

เมื่อใบไม้เขียวชอุ่มค่อยเปลี่ยนเป็นเหลืองทอง แล้วทยอยปลิวร่วงจากกิ่งก้าน ก็ยังเหลือเวลาอีกพักก่อนความหนาวจะคืบมาเต็มตัว ทว่าการมาถึงของ Siberian swan ที่ปลีกตัวจากถิ่นกำเนิดมาหาความอุ่นบนเกาะเกรทบริเทนทุกปี ก่อนเวลาเกือบเดือน ดูเป็นสัญญาณเตือนว่าปีนี้จะหนาวนาน และหนาวกว่าเคย

ธรรมชาติ มีความซับซ้อน แต่ไม่เคยลวงตา    

สถานการณ์โลกปัจจุบัน ทั้งซับซ้อน ลวงตา ความเกี่ยวพันมุ่นเป็นปมยุ่งเหยิง

จะวิเคราะห์เพียงแค่ถูกจริตในสิ่งที่เข้าทางความคิด หรือด้วยอคติ ก็คงยาก

สหรัฐอเมริกาเข้าตาจน – จีนจะเป็นใหญ่ – หยวนแทนที่ US dollar – หรือรัสเซียจะเป็นพระเอกในซีเรีย

ลองนั่งนิ่ง เปิดใจ ไล่เรื่อยแต่ละประเด็น – บนพื้นฐานของข้อเท็จจริง – ความสัมพันธ์ของแต่ละสิ่งจะปรากฏชัดขึ้น

1. Energy markets

ในซีกโลกตะวันตก ธรรมชาติมีบทบาทสูงในยามหนาว อากาศอุ่นคือความจำเป็นสำหรับคนและสัตว์ – Siberian swan เลือกอพยพถิ่นชั่วคราว คนเตรียมสำรองพลังงานให้ความอบอุ่น – ประเทศเจ้าของทรัพยากรจึงอยู่ในฐานะได้เปรียบเสมอมา

เมื่อราคา Crude Oilน้ำมันดิบ กลายเป็นปัจจัยทางการเมือง ความเคลื่อนไหวของแต่ละประเทศจึงซับซ้อน

• Russia  

กรณีผนวก Crimea สู่การบุก Ukraine ทำให้ Russia ถูก Sanctions – ระงับหรือลดระดับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจการค้า –  จาก EU และ US ใน 3 ด้าน คือ การเงิน พลังงาน และอาวุธสงคราม

ความหมายของ Sanctions ครั้งนี้ คือ การกดดัน ‘ธุรกิจการเมือง’ ของ President Vladimir Putin  โดยระงับการกู้เงินระยะยาวจาก EU ของธนาคารรัฐ งดค้าขายกับธนาคารที่ทำตัวเป็นสถาบันการเงินส่วนตัวของบุคคลระดับสูงในรัฐบาล

ขึ้นบัญชีดำบุคคลห้ามเข้า EU และ Freeze ห้ามฝาก-ถอน เงิน ห้ามซื้อขายอสังหาริมทรัพย์ใน EU ที่ Oligarch มหาเศรษฐี ผู้มีอิทธิพลรัสเชี่ยน นิยมเก็บทรัพย์สินไว้นอกประเทศ

งดส่งอุปกรณ์ทางการทหาร และยกเลิกการค้าอาวุธสงคราม

Sanctions เริ่มตั้งแต่กันยายน พ.ศ. 2557 ทำท่ายาวไปถึงมีนาคม พ.ศ. 2559 ส่งผลรุนแรง เมื่อ Russia ไม่ได้รวยอย่างที่คนส่วนใหญ่คิด

จากจำนวนประชากร 142 ล้าน กำลังซื้อของคนมีเพียง 15% ของ US เศรษฐกิจของ Russia จึงไม่เคยยิ่งใหญ่ จากขนาดที่มีเท่าอิตาลี เพียงอันดับ 8 ของโลก ก็ถดถอยลงมา 10 กว่า ประมาณระดับเดียวกับสเปน เกาหลี และด้อยกว่าอิตาลี อินเดีย*

เป็นความจริงที่รัสเซีย ผลิต Crude Oil เป็นอันดับหนึ่งของโลก แต่ต้องพึ่งพาความรู้ knowhow ด้าน ‘services & technology’ จาก EU และ US สิ่งที่ผลิตได้เป็นแค่ raw material ซึ่งนอกจากต้นทุนสูงกว่าคนอื่นแล้ว ยังไม่เกิดมูลค่าราคาขาย รายได้ที่ดูทรงตัวตอนนี้เป็นผลจากเงิน Ruble ที่อ่อนยวบ

เมื่อ Knowhow ถูก Sanctions การขยายกำลังผลิตใน Arctic ที่อาศัยวิทยาการขั้นสูงก็ต้องระงับ

เศรษฐกิจรัสเซียจึงก้าวสู่ Recession

• Saudi Arabia

หลังน้ำมันลงราคา ประเทศในตะวันออกกลางยืนอยู่ได้ด้วยเงินน้ำมันที่สะสมมหาศาล แต่ Saudi Arabia ในฐานะผู้ส่งออกและมี Oil reserves รายใหญ่ที่สุดของโลก กลับต้องเผชิญค่าใช้จ่ายในการขับเคลื่อนประเทศสูงกว่า Gulf States  อื่น

ประชากร 2 ใน 3 ของ Saudi Arabia อายุต่ำกว่า 30  แถมกลุ่มอายุ 16 – 29  มีอัตราว่างงานสูงถึง 29% เมื่อรวมกับการบริหารประเทศที่ไม่เก็บภาษีเงินได้ ขายน้ำมันให้ประชาชนลิตรละไม่ถึง 10p – 5 บาท งบประมาณซื้ออาวุธสูงอันดับ 4 ของโลก

น้ำมันที่สร้างรายได้ถึง 90% เริ่มไล่ไม่ทันรายจ่าย ทั้งที่ต้นทุนการผลิตต่ำกว่า US และคนอื่น เงินสำรองจึงเริ่มร่อยหรอ โครงการใหม่ถูกระงับ รัฐบาลต้องออกพันธบัตรระดมเงิน

แต่ Saudi Arabia ยังจำต้องคงราคาน้ำมันให้ต่ำ  

• US

การผลิตน้ำมันดิบต่ำลง โลกจึงคาดว่าเศรษฐกิจ US จะตกต่ำ

ความเป็นจริง วิทยาการผลิต Crude oil ของ US สูงขึ้น การพัฒนา Fracking ยังช่วยเพิ่ม energy supply มากขึ้นจนสามารถลดการนำเข้า ทำให้ Saudi Arabia ส่งน้ำมันเข้า US ลดลงประมาณครึ่งหนึ่ง ส่วนแบ่งการตลาดของ OPEC ตกตาม

OPEC แก้ปัญหาด้วยการคงระดับการผลิต Supply ปริมาณน้ำมัน จึงล้นตลาด ราคาก็ตกลง

US มีต้นทุนการผลิตสูงกว่า Saudi Arabia อยู่แล้ว เมื่อ Supply ล้น รายได้ก็หด กำลังในการขยายการลงทุนลดลง

การวัดใจระหว่าง Saudi Arabia และ US ขึ้นอยู่กับทุนในกระเป๋าของแต่ละฝ่าย

2. Shia – Sunni Muslims

Shia และ Sunni Muslims เป็นความต่างที่มีบทบาทสูงต่อความเคลื่อนไหวในตะวันออกกลาง หลายฝ่ายรวมทั้ง US หลีกเลี่ยงการพาดพิง

ประเทศตะวันออกกลางส่วนใหญ่เป็น Sunni โดยเฉพาะ Saudi Arabia ผู้มีอิทธิพลทางการเมืองสูง

ซาอูดี้อาเรเบีย เป็นทั้งดินแดนศักดิ์สิทธิ์ทางศาสนาและถิ่นกำเนิดของ Wahhabism ช่วงชิงความเป็นผู้มีอิทธิพลในภูมิภาคกับอิหร่านซึ่งเป็น Shia

เมื่ออิหร่านยอมมีข้อตกลงจำกัดอาวุธนิวเคลียร์ EU และ US ก็ยกเลิก Embargo การห้ามค้าขาย ยุติ Sanctions ทางการเงินและการไม่ซื้อน้ำมัน เงินก็จะไหลสู่อิหร่าน เกิดทั้งทุนและโอกาสค้าน้ำมัน สร้าง supply สู่ตลาดโลกเพิ่มขึ้น

จากอิหร่าน ผ่านอิรัก สู่ซีเรีย – ที่เป็น Shia เหมือนกัน  

อิหร่าน อิรัก เป็น Shia majority – คนส่วนใหญ่เป็น Shia    

ซีเรีย ประชาชนส่วนใหญ่เป็น Sunni แต่ Bashar al-Assad ผู้นำเป็น Shia กลุ่มน้อย คือ Alawite

ประเด็นสำคัญ คือ Alawite เป็นกลุ่มที่ Qatar และ Saudi Arabia ต้องการล้างทิ้งให้สิ้นไปหลายศตวรรษแล้ว

3. ธรรมชาติมีพลังเหนือทุกสิ่ง

ยุโรปยามหนาวเหน็บ ใช้แกสเป็นพลังงานหลักสร้างความอบอุ่น ยุโรปเป็นลูกค้าแกสรายใหญ่ของรัสเซีย แต่เคยถูกตัดการส่งแกสมาแล้วตอนกลางหนาว พ.ศ. 2552 เมื่อรัสเซียทะเลาะกับยูเครน 

ยุโรป ต้องการเส้นทางท่อส่งแกสใหม่เป็นทางเลือก

รัสเซีย ก็ต้องการเส้นทางส่งแกสใหม่เพิ่มจากยูเครน

ซีเรีย ต้องการเงิน

ด้วยภูมิประเทศที่มีทางออกทะเลกับเป็น Shia ด้วยกัน  ซีเรียเลือกเป็นพันธมิตรกับอิหร่าน อิรัก สร้างท่อส่งแกสเข้าสู่ยุโรป

รัสเซีย มีฐานทัพแห่งเดียวในเมดิเทอเรเนี่ยนตั้งอยู่ที่ชายฝั่งซีเรีย และเคยเจรจากับอิหร่านจนตกลงได้แล้ว เมื่อโครงการ Iran – Iraq – Syria Pipeline เกิดขึ้น ก็เข้าทางรัสเซีย

4. เมื่อรัสเซียบุกซีเรีย  

Moscow บอกว่า Putin ทำสิ่งที่ US ทำไม่ได้

หากไม่คิด คงมองได้ว่าเป็นการกระแทกหน้า US

ถ้าคิด คงเห็น agenda รายการเรื่อง ที่ Putin อยากทำ คือ

• รักษาภาพพจน์ตัวเองและรัสเซีย ให้คงสถานะกลุ่มอิทธิพลโลก
• Putin พูดถูกต้องว่า การถอดถอน Assad ตามที่ US และพันธมิตรต้องการทำ ส่งผลได้อย่างเดียวคือ ผลักซีเรียเข้าสู่ anarchism ไม่ทำให้ใครมีอำนาจปกครองที่แท้จริง เช่นเดียวกับที่เกิดกับอิรัก และโดยเฉพาะลิเบีย – ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่มีทางเป็นไปได้กับประเทศไทย หากเสื้อแดงบรรลุในสิ่งที่ตัวเองต้องการทำตามที่ถูกชวนเชื่อและบงการ   
• Putin บอกว่า ความเร่งด่วนคือการรักษาซีเรีย และต่อสู้ IS แต่ก็ยังใช้การเก็บ Assad ไว้ มาล้างประเด็น Human Rights ที่ US ชอบอ้างเพื่อเบียดเบียนเรื่องชาวบ้าน ได้ของแถมเป็นผลประโยชน์สู่รัสเซีย  - ได้ท่อส่งแกสที่ทำให้ยุโรปยากจะหลุดจากการพึ่งพา – ได้เส้นทางออกทะเลผ่าน naval base ของตัวเองที่ Tartous ของซีเรีย – ได้ช่วยเหลือซีเรียลูกค้าซื้ออาวุธเก่าแก่
• การทำตัวเป็นผู้แก้ปัญหา และสร้างสันติภาพให้ซีเรีย ช่วยเสริมอิทธิพลรัสเซียในตะวันออกกลาง ช่วยเบี่ยงเบนความสนใจจากกรณียูเครน และการรวบพื้นที่ Crimea เป็นส่วนของรัสเซีย

• คนจากรัสเซีย ใน Chechnya และ Tajikistan**  ซึ่งเป็นพื้นที่มุสลิมออกไปสมทบ IS แล้วราว 7,000 การสู้กับ IS จึงเป็นความจำเป็น ที่หวังผลพลอยได้ในการครอบครองแหล่งน้ำมันที่ IS  ยึดอยู่  การสู้รบยืดเยื้อเท่าไหร่ ราคาน้ำมันและแกสยิ่งมีโอกาสขยับขึ้น ย่อมเป็นผลดีกับรัสเซีย

สิ่งที่ Putin ทำ จะช่วยให้สถานการณ์ดีขึ้นหรือเลวลง จะเป็นประเด็นเดียวกับที่โลกกำลังจัดการ Syria Civil War หรือ IS คงดูไม่ยาก

สิ่งที่ยากสำหรับ Putin คือ เงินที่กำลังหมดลง

5. International Trading Currency

หลักเกณฑ์สากลในการเลือกสกุลเงินกลาง เพื่อการค้าไม่ซับซ้อน

• ความเชื่อมั่นในมูลค่า
• ความเชื่อมั่นในความมั่นคงทางการเมือง
• ความสมดุลของตลาดเงิน ณ ประเทศนั้น ที่เป็นอิสระจากการควบคุม การแทรกแซง การเคลื่อนไหว การหาได้ทั่วโลก และความหลากหลาย ทั้งเชิงกว้าง ลึก ของตลาด

USD อเมริกันดอลล่าร์ ถูกหลายชาติท้าทายชิงตำแหน่งเงินสกุลสากลของโลกเสมอมา จาก pound sterling, deutsche mark, Japanese yen จนล่าสุดสู่ Renminbi หรือ Yuan ที่มีกระแสความเชื่อเกิดขึ้นว่าจะมาแทนที่ USD

สี่ปีก่อน จากเพียง 900 สถาบันการเงินที่ใช้ Yuan ค้าขาย เดี๋ยวนี้กลายเป็น 10,000 กว่า มูลค่าเพิ่มจาก 173 เป็น 245 พันล้านหยวน

ข่าวลือเริ่มดูน่าเชื่อถือ

ข้อเท็จจริง คือ ความเป็นไปได้กลับค่อนข้างต่ำ – ไม่ใช่จากสภาพไหวแกว่งของตลาดหุ้น หรือเศรษฐกิจจีนในช่วงที่ผ่านมา – แต่จากปัญหาทางปฏิบัติของจีนเอง คือ

- ตามกฎหมาย ประชาชนจีนนำเงินนอกประเทศได้เพียง 50,000USD ต่อปี เกินกว่านั้น คือ การลักลอบ – ผิดกฎหมาย

- Free Trade Zone ไม่มีจริง หยวนไม่สามารถซื้อขาย หาได้ โดยไม่จำกัดจำนวน อย่างอิสระในทุกมุมโลก

- Free Market ที่ไม่มีในจีน ชะลอความเชื่อมั่นจากตลาดโลก

- ไม่สามารถสร้างความเชื่อมั่นในมูลค่า ลักษณะของรัฐบาล communist สามารถตัดสิน สร้างการเปลี่ยนแปลง แทรกแซงระบบเศรษฐกิจได้ทุกระดับ ทุกเมื่อ ได้ด้วยตนเองโดยไม่มีระบบตรวจสอบคะคาน

- ยากแก่การควบคุมประชาชนของตนเอง หากอนุญาตให้ trade เงินอย่างอิสระ

- HSBC เชื่อว่าอนาคตยังอีกยาวไกล กว่าหยวนจะสลัดข้อจำกัดทิ้ง และก้าวสู่ตลาดโลกอย่างมั่นคง

USD ในทางตรงข้ามเป็นสกุลเงินที่คนชัง จากวิธีทางการเมืองของ US แต่องค์กรและหน่วยย่อยทางธุรกิจของ US มีอิสระในการดำเนินการที่ปราศจากการแทรกแซง ภาคธุรกิจมีระดับชั้นการทำงานที่แตกต่าง และมีการแข่งขันอย่างเสรี

6. แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงใน US

ความเคลื่อนไหวของอิหร่าน รัสเซีย ซาอูดี้อาเรเบีย ล้วนเกี่ยวข้องกับพลังงาน และส่งผลสู่เศรษฐกิจของ US ที่หลายส่วนในโลกรอซ้ำเติม ทว่ากลไกเศรษฐกิจและการเมืองของ US ซับซ้อนพอที่จะส่งผลกลับสู่โลกภายนอกได้เช่นกัน

Arab Oil Embargo 1973 ที่ OAPEC งดขายน้ำมันให้ US เป็นจุดเริ่มให้เกิดกฎห้ามการส่งออกน้ำมัน ที่ยังมีผลบังคับใช้ใน US อยู่จนวันนี้

เมื่อตุลาคมที่ผ่านมา สภาผู้แทนลงมติให้ยกเลิกข้อห้ามนี้ บนพื้นฐานของกำลังการผลิตที่สูงลิบ การส่งออกจะช่วยสร้างเงินให้กลุ่มผู้ผลิตสานต่อการลงทุนได้อย่างต่อเนื่อง

การส่งออก ย่อมหมายถึง supply ของน้ำมันในตลาดโลกเพิ่มขึ้น ทำให้ราคาย่อมต่ำต่อไป มีผลกระทบต่อเนื่องกับผู้ผลิตอย่างซาอูดี้อาเรเบียที่เงินสำรองร่อยหรอ หรือรัสเซียที่รอราคาขึ้น

ขณะที่ Republican อยากยกเลิกกฎนี้เพื่อผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ Obama ประกาศว่าจะคัดค้าน

Obama เห็นว่าการยกเลิกไม่ได้ส่งผลที่เป็นประโยชน์ตรงต่อประชาชน รัฐบาลควรคำนึงถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม พิจารณาทางเลือกของพลังงานสะอาด 

แต่ขั้นตอนต่อไปคือมติของ Congress ที่ Republican คุมเสียงอยู่

การชะลอการผลิตน้ำมันสร้างผลกระทบต่อผู้ผลิต และบริษัท logistics ที่สนับสนุนกระบวนการผลิต บริษัทจำนวนมากเหล่านี้เป็นของกลุ่มนักการเมือง Republican เช่น Haliburton

เรื่องนี้จึงเป็นเรื่องของการเมือง ที่มีผลประโยชน์เป็นตัวบงการ

7. China – UK

สัมพันธไมตรีใหม่ของจีน – UK เป็นเพียงขั้นเริ่มต้น เปิดฉากแรกด้วยผลประโยชน์

โอกาสสร้างเงินจากเศรษฐกิจตัวเองในจีนมีน้อย อุตสาหกรรมหลายส่วนชะลอตัว การนำเข้าน้ำมันลดลง มีปัญหาภายในสะสม และปัญหารอเวลาประทุ เช่น ประชากรสูงอายุ ที่อายุเกิน 50 มีถึง 30% แล้ว กลางศตวรรษนี้คนอายุเกิน 60 จะมีถึง 440 ล้านคน

ทางออกของจีน คือ เอาเงินออกไปในที่ตลาดการลงทุนดีกว่า

UK ต้องการเงินลงทุน เงินใคร มาจากไหนไม่สำคัญ เมื่อเงินเข้ามา ณ จุดนั้น เศรษฐกิจตรงนั้นย่อมหมุนเวียน เติบโต คนท้องถิ่นมีงานทำ มีเงินจับจ่าย ชุมชนเจริญ

ความโลภของนักการเมืองทำให้ UK  อ้าแขนรับเงินลงทุนจากจีน ขนาดที่ว่าบางเรื่องที่ควรปฏิบัติ เช่น การช่วยเหลือตามข้อตกลงเมื่อ Hong Kong กลับคืนสู่จีน ให้ปลอดจากการแทรกแซงทางการเมืองเป็นเวลา 50 ปี จนถึง พ.ศ. 2590 ก็ถูก UK Prime Minister ละเลย

หรือ การอ้างสิทธิ์ในพื้นที่ทางทะเลของจีนที่ปราศจากพื้นฐาน

การเทขาย Steel ที่กระทบตลาด UK อย่างสูง หรือการตกลงการค้าที่ส่วนดี-เสียไม่ชัดเจนต่อสาธารณะ

เรื่องจีน – UK คงต้องหาโอกาสขยาย

8. จะ US หรือใคร - เกลียดได้แต่ต้องคิด

สถานการณ์โลกปัจจุบัน เหมือนเป็นเรื่องช่วงชิงอำนาจ คำวิจารณ์มักลงที่ประเทศ ทั้งที่ตัวขับเคลื่อนคือนักการเมืองที่บริหารประเทศเพียงกลุ่มหนึ่ง

สังคมที่ไม่เคยชินกับพรรคการเมืองที่มีจุดยืนและเป้าหมายต่างกัน ก็ยากจะเข้าใจ

ข้อมูลพื้นฐานแนวคิด ทิศทาง จุดยืน และนโยบายของพรรคมักถูกมองข้าม ทั้งที่เป็นปัจจัยที่ทำให้ต่างพรรครวมกันไม่ได้

US เป็นตัวอย่างที่ดี เช่น Republican ไม่มีความหมายส่อถึง อนุรักษ์นิยม จากหลักการชัดเจนว่า Republican ต่อต้านระบบกษัตริย์ และเห็นแก่ประโยชน์ของกลุ่มรวยเก่าเป็นสำคัญ ทุกโอกาสที่ Republican ครองอำนาจ คือ การเข้าสู่สงคราม ที่เป็นธุรกิจการเงินมากกว่าการขจัดข้อขัดแย้ง  

การเกลียดและด่าทอ ไม่ทำให้ US หายไปไหน  การมอง US ด้วยการศึกษาระบบและวิธีคิด โดยเฉพาะด้านการเมืองและการเงิน ย่อมนำมาใช้เป็นแนวทางปฏิบัติตอบโต้ รับมือ และใช้ US ให้เป็นประโยชน์ได้มากกว่า   

9. สุดท้าย ...

โลกวันนี้ ถ้ามองแต่เรื่องการเมือง ก็จะเห็นแค่การเมือง ความขัดแย้ง การช่วงชิงอำนาจ

ถ้ามองด้านสังคมชีวิตของคน ไม่ว่าร่ำรวยวัตถุอย่าง US หรือ ยังต่อสู้ความจนที่จีน รัสเซีย จะเห็นการตะกายเพื่อความอยู่รอดทุกที่ – ที่ประชาชนยังตกเป็นหมากของนักการเมือง  

จะมองสถานการณ์โลกให้เข้าใจ เพื่อไม่ต้องตกเป็นทาส จึงไม่สามารถตัดสินจากมุมเดียวของการเมือง – ที่นักการเมืองกำหนดและผลักดัน  

*********

*World Bank: http://data.worldbank.org/country/russian-federation

**Tajikistan – Ex Soviet