เขียนถึงแผ่นดินอีสาน
ผมควรจะบอกก่อนว่า ผมเป็นคนอีสาน เกิดบนแผ่นดินอีสาน แม้จะย้ายออกมาตั้งถิ่นฐานบ้านช่องอยู่ในภาคอื่นแต่ก็ยังรู้สึกผูกพันกับแผ่นดินแม่อย่างเหนียวแน่น ข้อเขียนนี้จึงอาจออกแนวยกย่องสรรเสริญอีสานตามประสาคนรักบ้านเกิดเมืองนอน หากใครรับไม่ได้ เชิญข้ามไปเลยนะครับ ไม่ว่ากัน

ผมต้องการชี้ชวนให้คนอีสานภาคภูมิใจในคุณค่าของแผ่นดินตัวเอง เราเป็นลูกหลานพญานาค อย่าไปเสียเวลาตอบโต้กับพวกไส้เดือนตัวเล็กๆที่หลับตาอยู่ในโลกมืด มองไม่เห็นเดือนเห็นตะวัน

ประการที่ ๑.แผ่นดินอีสานที่บ้านเชียง จังหวัดอุดรธานี (แอ่งสกลนคร) เป็นแหล่งปลูกข้าวที่เก่าแก่ของโลก ประมาณ ๓๐๐๐ ปี ก่อนคริสตกาล หรือประมาณ ๕๐๐๐ ปี ล่วงมาแล้ว และเป็นแหล่งที่พบเครื่องมือเครื่องใช้ทางการเกษตรที่ทำจากโลหะทองเหลืองเป็นแห่งแรกของโลก โลหะชนิดนี้ทำจากทองแดงผสมดีบุก ทำให้ได้เครื่องมือที่แข็งแรงทนทานกว่าเดิม ถือเป็นวิวัฒนาการของเครื่องมือเครื่องใช้อีกขั้นหนึ่ง (เครื่องมือโลหะชนิดแรกของมนุษย์ทำจากแร่ทองแดง สามารถหลอมละลายในอุณหภูมิต่ำ แต่ไม่แข็งแรงทนทานเท่าทำจากทองเหลืองและแร่เหล็กซึ่งเป็นพัฒนาการภายหลัง)

เปรียบเทียบยุคบ้านเชียงกับภาคกลาง รวมทั้งกรุงเทพ ขอโทษ ตอนนั้นพื้นที่ภาคกลางรวมทั้งกรุงเทพบางส่วนยังจมอยู่ใต้ทะเล เพราะเครื่องมือทางเทคโนโลยีที่จำกัด ทำให้ภาคกลางไม่เหมาะเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ เพราะชุ่มชื้นมีน้ำขังและเป็นที่อยู่ของสัตว์ร้าย พื้นที่สูงและแห้งแล้ง (dry area) จึงมีความเหมาะสมที่สุดสำหรับมนุษย์ในยุคนั้น
อนาคตเมื่อน้ำทะเลหนุนสูงขึ้น เพราะการเปลี่ยนแปลงอย่างถาวรของสภาพภูมิอากาศ (climate change) พื้นที่ภาคกลางรวมทั้งกรุงเทพจะถูกน้ำท่วม แผ่นดินอีสานจะกลายเป็นที่อยู่อาศัยที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ หากมีการจัดการน้ำด้วยระบบชลประทานที่ดี จะกลายเป็นแหล่งผลิตอาหารเลี้ยงคนไทยและชาวโลก

ประการที่ ๒.แผ่นดินอีสานแถบเทือกเขาภูพาน โดยเฉพาะในพื้นที่จังหวัดสกลนคร กาฬสินธุ์ อุดรธานี เป็นพื้นที่ป่าเขาสำหรับปลีกวิเวกและเป็นบ่อเกิด (สัปปายะ)ของพระอริยบุคคลหรือพระอรหันต์ อันเป็นที่เคารพสักการะของชาวพุทธทั้งประเทศ พระอริยบุคคลเหล่านี้ เป็นแบบอย่างของการประพฤติปฏิบัติตามธรรมวินัย ทำให้ชาวพุทธกราบไหว้ได้อย่างสนิทใจ นักวิชาการส่วนหนึ่งเชื่อกันว่า อีสานไม่ถูกคอมมิวนิสต์ยึดครองในยุคสงครามเย็นเพราะ “พระป่า” เหล่านี้นี่เอง

กล่าวคือ ในขณะที่ฝ่ายรัฐไทยกับพรรคคอมมิวนิสต์ต่างโหมโฆษณาชวนเชื่อ (propaganda) แบบเอาเป็นเอาตายเพื่อแย่งชิงมวลชนแถบเทือกเขาภูพาน บรรดาพระป่ากลับแสดงบทบาท ไม่เข้าข้างฝ่ายใด แต่เลือกอยู่ฝ่ายธรรมะด้วยอาการสงบ สำรวม นำพาชาวบ้านทำบุญรักษาศีลเจริญเมตตาภาวนาไปตามปกติ จนกระทั่งทั้งสองฝ่ายเลิกทะเลาะกันไปเอง บทบาทการนำของพระป่าในยุคสงครามเย็น ทำให้อีสานผ่านวิกฤตสำคัญนี้ไปได้

วัดป่าทางภาคอีสานส่วนใหญ่ ยังสามารถเก็บรักษาป่าอีสานในสภาพดั้งเดิมไว้ได้ วัดป่าเหล่านี้กลายเป็นแหล่งหลบภัยของสัตว์ป่าที่เสี่ยงต่อการสูญพันธ์ เช่น นก ไก่ป่า กระรอก กระแต ฯลฯ และกลายเป็นแหล่งดำรงพันธ์ของความหลากหลายทางชีวภาพ หากป่าอีสานกลับมาเขียวขจีอีกครั้ง สัตว์ป่าเหล่านี้ย่อมมีโอกาสขยายพันธ์ออกลูกออกหลานกลายเป็นมรดกทางธรรมชาติต่อไป

ประการที่ ๓.ผลการสำรวจของสำนักข่าว CNN อันทรงอิทธิพลของโลก ระบุว่า อีสานเป็น ๑ ใน ๑๗ แห่งที่น่าเที่ยวที่สุดของโลก เพราะมีธรรมชาติที่สวยงาม คนอีสานเป็นมิตรกับคนต่างถิ่น อาหารขึ้นชื่อของชาวอีสานคือ ส้มตำกับข้าวเหนียว ปัจจุบันดังไปทั่วโลกและกลายเป็นเมนูยอดนิยมของ ภัตตาคารบางแห่งในกรุงนิวยอร์ค

พูดถึงส้มตำ เดิมคือเมนูแก้ขัดของคนอีสาน คิดเมนูอะไรไม่ออกก็ไปเด็ดมะละกอที่ต้น สับๆเฉาะๆ เดินล้วงปลาร้าจากไหซอง ตำพริกกับกระเทียมคลุกเข้ากันจิ้มกินกับข้าวเหนียว อิ่มท้องสบายแฮ กองทัพส้มตำบุกกรุงเทพยุคหลัง ๒๕๐๐ เพื่อตอบสนองอาการน้ำลายสอของแท็กซี่สามล้อที่อพยพเข้ามาทำมาหากินในกรุงเทพ ส้มตำยุคแรกๆจึงเป็นพวกหาบเร่ ตระเวนตามปั๊มน้ำมันก่อนเข้ายึดห้องแถวได้ประมาณปี ๒๕๒๐ เป็นต้นมา ปัจจุบันส้มตำแตกเหล่าแตกกอ กลายเป็นอาหารยอดฮิต แซบกันทั่วโลก

ไม่ใช่แค่อาหาร ดนตรีอีสาน พิณ แคน โปงลาง จังหวะกลองที่คึกคัก เร้าใจ ยังมีอิทธิพลต่อดนตรีลูกทุ่งไทยอย่างมหาศาล ได้ยินเพลงอีสานเมื่อไหร่เป็นต้องขยับตัว ปล่อยหัวใจเต้นตามจังหวะเพลงด้วยความคึกคัก เลือดสูบฉีดไปทั้งร่าง

ประการที่ ๔. บทสรุปของบทความนี้ อยากกล่าวทิ้งท้ายว่า แผ่นดินอีสานอาจไม่ใช่แหล่งกำเนิดเทคโนโลยีสมัยใหม่เหมือนซิลิคอนวัลเลย์ แต่อีสานประดิษฐ์บั้งไฟแล้วก็จุดแข่งกันมาตั้งแต่ยุคพระยาแถน อีสานจึงมีวัฒนธรรมที่เป็น “พลังละมุน” (Soft Power) ที่เป็นพลังทางจิตวิญญาณ ดำรงอยู่ในรูปของศรัทธา อาหารและความบันเทิงที่มีอิทธิพลแทรกซึมอย่างละเมียดละไม ในอณูของชีวิต แม้เทคโนโลยีจะพัฒนาไปไกลและซับซ้อนเพียงใด มนุษย์ยังคงต้องการพลังเหล่านี้ เข้ามาช่วยเติมเต็มคุณค่าของชีวิต

คนอีสานจึงไม่จำเป็นต้องละทิ้งคุณค่าเหล่านี้ เพื่อเสพสิ่งใหม่ในนามของความทันสมัย แต่หมั่นทำความเข้าใจและเรียนรู้คุณค่าของสิ่งที่มีอยู่อย่างฉลาด เพื่ออยู่กับโลกที่ซับซ้อนและชวนสับสนได้อย่างมีความสุข

นี่คือเหตุผลที่ผมคิดได้ว่า ทำไมคนอีสานควรภาคภูมิใจใน “อัตตลักษณ์” ของตัวเอง