บันทึกการเดินทางสู่เมืองหงสา สปป.ลาว (ตอน2)

: ความเป็นไปในความเปลี่ยนแปลง

แทบหยุดหายใจ ไม่ใช่เพราะเหนื่อยหรอกครับ แต่ที่อยู่ตรงหน้ามันชวนให้รู้สึกอย่างนั้น ม่านเมฆ ขุนเขา ทอดตัวยาวสุดสายตา งดงามจับใจ

(บ้านกิ่วม่วง เมืองหงสา แขวงไซยะบุรี)

วันนี้เราออกเดินทางกันแต่เช้าครับ เพราะที่เราจะไปคือสวนปอสากลางหุบเขาเมืองหงสา แขวงไซยะบุรี ซึ่งเส้นทางที่ไปนั้นต้องเป็นรถโฟร์วีลเท่านั้นครับ ยังดีตอนที่เราไปฝนไม่ตก เพราะถ้าฝนตกก็หมดสิทธิ์ที่จะขึ้นไปถึง เช้าๆยามนี้ ยอดเขายังปกคลุมไปด้วยหมอกครับ ระหว่างนั่งรถขึ้นไปก็ได้ชื่นชม และสัมผัสไอหมอกยามเช้า เป็นบรรยากาศที่ชวนหลงไหลยิ่ง 

ใช้เวลานั่งรถจากตีนเขาขึ้นไปราว 20 นาที ก็ถึงจุดหมายบ้านกิ่วม่วง หมู่บ้านชาวเขาที่ปลูกปอสา ที่นี่เราผมได้พบกับลุงจันทา เจ้าของสวนปอสาที่ปลูกอยู่กลางหุบเขา ลุงจันทาพาพวกเราเดินลัดเลาะลงไป เป็นเส้นทางเล็กๆ ทอดตัวไปยังหุบเขาเบื้องล่าง

(ทางขึ้นไปยังบ้านกิ่วม่วง เมืองหงสา)

(ทางขึ้นไปยังบ้านกิ่วม่วง เมืองหงสา)

(หุบเขาแหล่งปลูกปอสา บ้านกิ่วม่วง เมืองหงสา)

โครงการไตรภาคี ระหว่างเยอรมัน ไทย และสปป.ลาว เป็นการเข้าไปส่งเสริมการปลูกปอสาในสปป.ลาว เอาองค์ความรู้ด้านเรื่องปอสาทั้งการจัดการวัตถุดิบ และขั้นการแปรรูปเป็นสินค้าเข้าไปถ่ายทอดให้กับคนลาว ฝ่ายเยอรมันดำเนินการโดย GIZ ซึ่งเป็นองค์กรความร่วมมือระหว่างประเทศของเยอรมัน ประจำประเทศไทย ฝ่ายไทยโดยสำนักงานความร่วมมือเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศ กระทรวงการต่างประเทศ

แต่ไม่ว่าจะเป็นที่ลาว หรือ ที่ประเทศไทยเราเอง คนที่เหนื่อยที่สุดแต่กลับได้ผลตอบแทนกลับมาน้อยที่สุดก็ยังคงป็นตัวเกษตรกรเอง

(สัมภาษณ์เจ้าหน้าที่ผู้ทำโคงการไตรภาคี)

(บ้านกิ่วม่วง บ้านชาวเขาผู้ปลูกปอสา)

สำหรับคนที่ยังไม่รู้ ปอสาคือวัตถุดิบที่นำมาทำกระดาษสานั่นเอง โรงงานทำกระดาษสาในประเทศไทยนำเข้าวัตถุดิบกว่า 95 เปอร์เซ็น จากประเทศลาว ซึ่งที่ลาวเองยังไม่มีโรงงานผลิตที่นั่น ทำให้ต้องส่งออกวัตถุดิบมายังประเทศไทย จริงๆ ก็มีประเทศจีนที่เป็นอีกเจ้าหนึ่งที่เข้ามารับซื้อปอสา แต่ขณะนี้คนลาวเองยังพอใจ และยังอยากทำธุรกิจกับคนไทยอยู่ เหตุผลหลักๆ ก็เพราะเราพูดจากันรู้เรื่องนั่นเอง

เราใช้เวลาอยู่ที่บ้านกิ่วม่วงราวสองชั่วโมง ขาลงไปยังหุบเขานี่สบายๆ แต่ขาขึ้นนี่ทำเอาขาลากได้เหมือนกัน เพราะต้องแบกอุปกรณ์หลายอย่าง แต่เหตผลหลักน่าจะเรื่องความฟิต (ฮ่าๆ) เพราะชายวัยเกือบ 70 อย่างลุงจันทายังเดินอย่างสบายๆ หายใจคล่องๆ ส่วนผมลมแทบจับ

(ข้าพเจ้าเองครับ)

สำหรับอนาคตเกษตรกรสวนปอสาของลุงจันทาจะเป็นอย่างไร ก็ยังไม่มีคำตอบ เหมือนกับที่ทางลาวขอขึ้นราคาส่งปอสากับทางโรงงานของไทย ซึ่งฝ่ายไทยเองก็ไม่มีปัญหา แต่เมื่อถามว่าเงินที่เพิ่มนั้นจะไปตกที่ใคร เกษตรกรอย่างลุงจันทาจะได้ประโยชน์หรือไม่ ก็ยังไม่มีคำตอบเช่นกัน

ดูเหมือนที่ลาวชาวบ้านจะไม่มีปากเสียงเลย หากภาครัฐว่าอย่างไร ก็ต้องว่ากันตามนั้น จะมานั่งวิพากษ์วิจารณ์ หรือจะประท้วงอะไรนั้นทำไม่ได้ หรือ ไม่มีใครกล้าจะทำ

(โรงไฟฟ้าถ่านหินหงสา)

(โรงไฟฟ้าถ่านหินหงสา)

อย่างโครงการก่อสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินหงสา ขนาด 1868 เมกะวัตต์ ซึ่งต้องใช้พื้นที่การก่อสร้างขนาดใหญ่ ต้องก่อสร้างทั้งตัวโรงไฟฟ้า โรงหล่อเย็น และเขื่อน เป้าหมายก็เพื่อขายไฟฟ้ากลับไปให้ทางการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย 90 เปอร์เซ็น อีก 10 เปอร์เซ็น เอาไว้ใช้ในลาว และสำหรับเมืองหงสาเองมีความต้องการการใช้ไฟฟ้าเพียง 10 เมกะวัตต์เท่านั้น แต่โครงการใหญ่ขนาดนี้ก็สามารถมาตั้งที่นี่ได้อย่างสะดวก

ผลจากการที่ต้องใช้พื้นที่สำหรับการก่อสร้างโรงไฟฟ้า ทำให้ต้องย้ายบ้านของชาวบ้านกว่า 300 หลังคาเรือน ซึ่งส่วนใหญ่ก็เป็นชาวเขา โดยทางโครงการไปทำเป็นหมู่บ้านแห่งใหม่ สร้างบ้านหลังใหม่ให้ ซึ่งก็ดูเป็นความรับผิดชอบดี แต่จากที่ผมได้ไปเห็นสภาพของหมู่บ้านแล้ว มันช่างแห้งแล้ง และไร้ชีวิตชีวาเหลือเกิน คนตัวเล็กๆ ต้องเป็นฝ่ายเสียสละอย่างจำยอมอีกตามเคย

(เส้นทางมุ่งหน้าไปยังหมู่บ้านที่ถูกย้ายออกจากพื้นที่สร้างโรงไฟฟ้า)

(หมู่บ้านที่ถูกย้าย เมื่อบ้านถูกย้าย ศูนย์รวมใจอย่างวัดก็ถูกย้ายมาด้วย)

(หมู่บ้านชาวเขาที่ย้ายมาจากพื้นที่สร้างโรงไฟฟ้าหงสา)

เมืองหงสากำลังลังโตครับ ทั้งผู้คนที่เข้ามาทำงาน ทั้งพ่อค้าแม่ขาย นักเดินทาง ที่นี่อาจจะไม่ได้มีแหล่งท่องเที่ยวที่ขึ้นชื่อ แต่เชื่อแน่ว่าไม่กี่ปีที่นี่จะกลายเป็นเมืองอุตสาหกรรม เพราะมีการสร้างโครงสร้างพื้นฐานไว้รองรับกันอย่างเต็มที่แล้ว

ผมไปลาวกลับมาคราวนี้ ผมได้เห็นกับตาแล้วว่า ความเปลี่ยนแปลงคืออะไร นึกถึงประเทศเราสมัยก่อนก็คงไม่ต่างจากลาว ในยุคที่พยายามผลักตัวเองให้เป็นเสือ แต่ก็ต้องแบกรับการล่มสลายของหลายสิ่ง ทั้งด้านสิ่งแวดล้อม หรือในแง่การดำรงชีวิต ซึ่งกลุ่มที่ผลักดันให้โครงการขนาดใหญ่เหล่านี้เกิดขึ้นก็จำกัดอยู่ไม่กี่กลุ่ม ไม่นักการเมือง ก็กลุ่มทุน และต่างก็เก็บเกี่ยวผลประโยชน์กันไป ที่ต้องแบกรับความเปลี่ยนแปลงและเป็นไปก็คือชาวบ้านทั้งหลาย และแน่นอนชาวลาวที่เมืองหงสา ก็กำลังจะได้ลิ้มรสชาตินั้น อย่างที่คนไทยได้ประสบ

ส่วนจะรับมือกันได้ดีสักแค่ไหน ผมยังไม่มีคำตอบให้ และอาจจะไม่มีใครตอบได้ครับ 

(เด็กน้อยเดินเล่นยามเย็นที่ตลาดเมืองหงสา)

 (สำนักงานส่งเสริมอุตสาหกรรม เมืองหงสา)

คงศักดิ์ จงใจ//