ท้องนาเหลืองอร่ามอันกว้างใหญ่ไพศาล ไกลสุดลูกหูลูกตา ดูเวิ้งว้าง ว่างเปล่า และเงียบสงัด และแต่ในความรู้สึกที่ว่าอ้างว้างนั้น เป็นเพียงภาพมายา ภายใต้อาณาบริเวณที่มีฟางข้าวเกลื่อนกระจายเต็มท้องทุ่ง กลับซุกซ่อนไปด้วยสิ่งมีชีวิตเล็กๆจำนวนมากมาย

         ทุ่งข้าวต่างๆ ทั่วโลกกระทั่งในประเทศไทยเรา เป็นแหล่งอาหารและเป็นแหล่งพักพิงของฝูงนกนานาชนิด นกประจำถิ่นที่อาศัยออกลูกออกหลานมาอย่างยาวนาน และนกอพยพที่ลี้ภัยความหนาวเย็นทางตอนเหนือของทวีปเอเชีย บินในระยะทางไกล ข้ามฟ้าหลายประเทศ มายังบริเวณที่อบอุ่นกว่าทางตอนใต้ รวมถึงพื้นที่ประเทศไทย

         หนาวปีนี้อากาศเย็นหนักกว่าทุกปี แหล่งท่องเที่ยวต่างๆ เริ่มมีผองชนทยอยขึ้นดงดอยไปสัมผัสความหนาว ชมทะเลหมอก ถ่ายภาพน้ำค้างแข็ง สัมผัสสายลมแห่งหุบเขา แต่ผมเลือกที่จะเดินดุ่มๆ ไปซุ่มดูนกตามท้องทุ่งภาคกลาง เป็นทุ่งนาบ้านโคกสำโรง อ.ปากพลี จ.นครนายก ต่างไปจากทุกปีที่ต้องขับรถขึ้นเหนือหลายร้อยกิโลเมตร

         จราจรติดขัดไม่ใช่ปัญหา ระยะทางไกลลืมไปได้เลย ความหนาวยะเยือกมิใช่อุปสรรค แต่บางสิ่งที่ทอดทิ้งไปแรมเดือน ก็ปรารถนา"แรงบันดาลใจ"เช่นกัน

         ท่ามกลางทุกสิ่งทุกอย่างของท้องทุ่งกว้างไกล ฉาบฉายด้วยสัญลักษณ์แห่งการพึ่งพากันระหว่างมนุษย์กับสัตว์โลก ก้าวย่างบนเส้นทางที่ผ่านเข้าไปถึงผืนนาหน้าหนาว อ.ปากพลี นครนายก เป็นประจักษ์พยานได้เป็นอย่างดี

นกยางสีขาว นกสามัญประจำทุ่งนา

        ดวงตะวันทอแสงอบอุ่น ตั้งแต่ยามเช้าของฤดูหนาวปีนี้ ขับไล่ความหนาวเย็นจากพื้นผิวโลก ก่อนค่อยๆทวีแสงแรงขึ้น ตัวเลขวัดอุณหภูมิความร้อนขยับปรับตัวขึ้นตามลำดับ แต่ไม่ได้สร้างปัญหาอันใดให้กับผมแม้แต่น้อย ด้วยจิตใจยังมุ่งมั่นจดจ่ออยู่กับการส่องหานกทุ่งและนกน้ำที่หากินอยู่ตามท้องทุ่งนา

         เมล็ดข้าวที่ตกหล่นตามพื้นนาจากฤดูกาลเก็บเกี่ยว ถือเป็นแหล่งอาหารชั้นดีของนกหลายชนิด เช่น นกกระจาบ นกกระติ๊ด นกกระจอก ฯลฯ รวมไปถึงนกอพยพอย่างจำพวกนกจาบปีกอ่อน

        นอกจากนั้น เมล็ดข้าวยังเป็นอาหารของหนู นั่นจึงเป็นคำตอบว่าทำไมเราจึงเห็นงูและเหยี่ยวนักล่ามาป้วนเปี้ยนตามท้องทุ่ง... พวกมันมาดักกินหนูนั่นเอง

  นกจาบคาเล็ก (Green Bee-eater)

 นกกระเต็นอกขาว (White-throated Kingfisher)

 นกอ้ายงั่ว (Oriental Darter) 

นกหางนาค (Striated Grassbird)

        ที่ราบภาคกลางถือเป็นอู่ข้าวอู่น้ำสำคัญของเมืองไทย ในส่วนที่เป็นทุ่งหญ้าและพื้นที่เกษตรกรรม มีนกหลายชนิดปรับตัวเข้าไปอาศัยอยู่ได้ แต่ก็มีหลายชนิดที่สูญพันธุ์ไปสิ้นไปจากธรรมชาติ เช่น นกช้อนหอยใหญ่ (Giant Ibis) จากปัญหาการล่า การทำลายแหล่งอาหารและถิ่นอาศัย ใครจะดูนกชนิดนี้ต้องตามไปถึงประเทศกัมพูชาแล้วเดี๋ยวนี้

        โชคดีที่หลายชนิดมีประชากรฟื้นตัวขึ้น เช่น นกอ้ายงั่ว (Oriental Darter) ,นกกระทุง (Spot-billed Pelican),นกกาบบัว (Painted Stork), นกช้อนหอยขาว (Black-Headed Ibis) ,นกช้อนหอยดำเหลือบ (Glossy Ibis) ฯลฯ จะเป็นเพราะการปล่อยคืนสู่ธรรมชาติหรือการดูแลคุ้มครองที่เข้มงวดก็ตามแต่

        อย่างไรก็ตาม ปัจจุบัน โรงงานอุตสาหกรรมและชุมชนได้รุกคืบเข้าสู่ท้องทุ่งเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ มีการใช้สารเคมีในพื้นที่เกษตรกรรม ซึ่งเป็นอันตรายต่อทั้งชีวิตคนและชีวิตสัตว์  แต่ยังคงปรากฎภาพของนกน้ำและนกทุ่งนานาชนิดควบคู่ไปกับท้องนาเขียวขจีและท้องทุ่งเหลืองอร่ามอยู่เสมอ

        ....แม้อนาคตของพวกมันมีความไม่แน่นอนอยู่มากก็ตาม

ทุ่งนาเป็นระบบนิเวศหนึ่งที่นกนานาชนิดอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก

 นกกระจิบหญ้าสีเรียบ (Plain Prinia)    

 นกยอดข้าวหางแพนลาย (Zitting Cisticola)

 นกยอดหญ้าหัวดำ (Stejneger's Stonechat) ตัวผู้ ขุนชุดนอกฤดูผสมพันธุ์ 

นกจาบฝนเสียงใส  (Australasian Bush Lark)

นกจาบฝนเสียงสวรรค์ (Oriental Skylark)

         บรรยากาศยามรุ่งอรุณ เหมาะแก่การดูนกในทุ่งยิ่งนัก ยามเย็นก็ดูได้ แต่สู้ช่วงเช้าไม่ได้ตามความรู้สึกของผม นกส่วนใหญ่ชอบออกหากินในช่วงเช้าและช่วงเย็น ส่วนยามแดดแรงตอนกลางวัน นกจะหลบพักตามกอหญ้า กอข้าว และดงไม้ตามหัวไร่ปลายนา

        ยานพาหนะพาเราเคลื่อนไปตามถนนลูกรังที่ขนาบด้วยคลองชลประทานขนาดเล็ก ตามรายทางก่อนถึงจุดเป้าหมาย เราพบนกหลากหลายชนิด ทั้งนกตะขาบทุ่ง นกจาบคาเล็ก นกเด้าดินทุ่งเล็ก นกกระจิบหญ้าสีเรียบ นกยอดหญ้าหัวดำ นกกระเต็นอกขาว นกกระเต็นน้อยธรรมดา นกอีวาบตั๊กแตน นกกาน้ำเล็ก เป็ดคับแค นกอีโก้ง นกจาบฝน ฯลฯ บางชนิดเป็นตัวประจำถิ่น บางชนิดเป็นตัวอพยพ

        ฝูงนกยางบินอยู่บนท้องฟ้า
        เหล่านกจาบฝนเดินหากินเมล็ดข้าวในนาริมข้างทาง
        นกกระจิบหญ้าชอบเกาะอยู่ตามพงหญ้าสูงๆ
        นกอีเสือสีน้ำตาลยืนนิ่งอยู่บนกิ่งไม้ระดับสายตาจ้องมองเหยื่อเขม็ง
        สูงขึ้นไปยังเบื้องนภา เหยี่ยวทุ่ง เหยี่ยวดำ รวมทั้งนกอินทรีขนาดใหญ่ ร่อนโฉบมองหาอาหารของมันอยู่เช่นกัน 

 นกเด้าดินทุ่งเล็ก (Paddyfield Pipit)  

 นกเด้าดินอกแดง (Red-throated Pipit) ตัวเมีย 

 นกเด้าดินอกแดง (Red-throated Pipit) ตัวผู้

 นกเด้่าดินอกสีชมพู (Rosy Pipit) ชุดขนนอกฤดูผสมพันธุ์

นกจาบปีกอ่อนหัวเทา (Chestnut-eared Bunting )  พบที่ปากพลี จ.นครนายก  เป็น record แรกของภาคกลาง  

        ตื่นเต้นเล็กน้อยเมื่อเห็นเหยี่ยวด่างดำขาว อินทรีปีกลาย นกอ้ายงั่ว นกหางนาค และนกเด้าดินอกสีชมพู ซึ่งชนิดหลังถือเป็นนกใหม่ของผมทีเดียว ขณะที่นกเด้าดินอกแดงนั่นมีอยู่เต็มไปหมด จะถือว่าทุ่งนาปากพลี นครนายก เป็นอาณานิคมของมันเลยก็ว่าได้

        แต่ผมยังไม่ได้พบนกใหม่ของประเทศไทยที่คนแห่ตามมาดู คือ Greater Short-toed Lark ซึ่งถูกถ่ายภาพไว้ได้ โดย นพ.สมชาย กาญจนสุต ณ ทุ่งนาปากพลี เมื่อเดือนพ.ย.ที่ผ่านมา

        แม้ไม่พบนกใหม่ของประเทศไทยตัวล่าสุด แต่นกจาบปีกอ่อนหัวเทา รายงานแรกของภาคกลางที่ผมเจอในการออกทริปเที่ยวนี้ ก็พอจะช่วยปลอบประโลมใจได้บ้าง

เหยี่ยวด่างดำขาว (Pied Harrier) ตัวเมีย

        ทุ่งนาบางจุดของ อ.ปากพลี จ. นครนายก ยังเป็นแหล่งอาศัยของนกนักล่าประจำถิ่นอย่าง เหยี่ยวดำ (Black Kite) Milvus migrans govinda ซึ่งเพิ่งถูกแยกชนิดออกจากญาติของมันซึ่งเป็นตัวอพยพอย่าง เหยี่ยวหูดำ Black-eared Kite (Milvus lineatus) มาปรับสถานะเป็นนกชนิดใหม่เมื่อไม่นานมานี้

        ในท้องทุ่งปากพลี พื้นที่กว่า 1,500 ไร่ ซึ่งมีทั้งแหล่งน้ำขนาดใหญ่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ และมีต้นไม้นานาชนิดขนาดใหญ่ เป็นแหล่งอาศัยของนกเหยี่ยวดำตัวประจำถิ่น(หายาก) และเหยี่ยวหูดำ (พบบ่อย) ซึ่งเป็นนกอพยพ แต่ปริมาณของเหยี่ยวดำมีไม่มากนัก ขณะที่ในฤดูอพยพ ระหว่างต้นฤดูหนาวประมาณเดือนตุลาคมจนถึงเดือนมีนาคม เหยี่ยวหูดำที่มาปักหลักแถวทุ่งนาปากพลีน่าจะมีจำนวนเกินหนึ่งพันตัวเป็นอย่างต่ำ

 เหยี่ยวหูดำ (Black-eared Kite) Milvus lineatus  ตัวอพยพ

   เหยี่ยวดำ (Black Kite) Milvus migrans govinda ตัวประจำถิ่น

เหยี่ยวดำ (Black Kite) Milvus migrans govinda ตัวประจำถิ่น

        จะว่าไปแล้ว หน้าตาของเหยี่ยวดำและเหยี่ยวหูดำคล้ายคลึงกันมาก แต่ก็มีจุดจำแนกที่ถือเป็นจุดตายอยู่หลายจุดด้วยกันทั้งสีหนังหุ้มจมูก ตีน สีตัว และลักษณะของหาง

        เหยี่ยวตัวประถิ่น มีหนังหุ้มจมูก และขา เป็นสีเหลือง สีลำตัวออกน้ำตาลช็อคโกแลต ปีกค่อนข้างสั้นกว่า หางยาวและเป็นแฉกลึกกว่า ส่วนอาคันตุกะจากแดนไกล มีหนังคลุมจมูก แข้ง ตีนเทาแกมฟ้า และมีปื้นสีขาวใต้ปีกใหญ่กว่าเหยี่ยวดำตัวประจำถิ่น

 ฝูงเหยี่ยวหูดำ (Black-eared Kite) Milvus lineatus  ตัวอพยพ

        ในช่วงฤดูอพยพ เหยี่ยวหูดำหลายร้อยมาอาศัยหลับนอนอยู่ตรงบริเวณดงต้นยูคาแถบหนึ่งซึ่งขึ้นอยู่อย่างหนาแน่นกลางทุ่งนา ผมเองอดสงสัยไม่ได้เช่นกันว่า

        ไฉนเจ้าต้นไม้ตายยากจึงไปปรากฎอยู่กลางทุ่งนาได้
        หรือเป็นผลพวงจากการส่งเสริมปลูกยูคาลิปตัสเพื่อขายไม้ในสมัยก่อน ???

นกอินทรีปีกลาย (Greater Spotted Eagle )

         ชาวในพื้นที่ใกล้เคียง เล่าว่า เหยี่ยวชนิดต่าง ๆอพยพมาอาศัยอยู่ในทุ่งนาบ้านโคกสำโรง เป็นปีที่ 9 แล้ว ส่วนใหญ่ชาวบ้านช่วยกันอนุรักษ์ ห้ามประชาชนเข้ามาทำร้ายนก เพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์ธรรมชาติ และระยะเวลา 3 ปีที่ผ่านมา เหยี่ยวหูดำเลือกอพยพหนีหนาวมาอาศัยทุ่งนาแห่งนี้เพิ่มขึ้นทุกปี

         ด้วยปริมาณและชนิดของนกนักล่าที่พบทั้ง เหยี่ยวดำ เหยี่ยวหูดำ อินทรีปีกกลาย และเหยี่ยวทุ่ง รวมไปถึงนกนานาชนิด ทำให้ทุ่งนาปากพลีกลายเป็นแหล่งดูนกแห่งใหม่ยามลมหนาวมาเยือนไปโดยปริยาย

        ได้ข่าวมาอีกว่า ททท.สำนักงานนครนายก ได้ส่งเจ้าหน้าที่ฯลงพื้นที่สำรวจเส้นทางกิจกรรมดู“เหยี่ยวหูดำ” สำหรับผู้ที่มีใจรักษ์ในกิจกรรมดูนกศึกษาธรรมชาติ และเรียนรู้เรื่องราวเกี่ยวกับระบบนิเวศพื้นถิ่นที่มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา

        อยากฝากเรียนไปยังททท.สำนักงานนครนายกว่า การจัดทำกิจกรรมดูเหยี่ยวนั้น ควรขอคำปรึกษาจากสมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย (BCST) ทั้งในเรื่องรูปแบบและเนื้อหา รวมไปถึงการหาวิธีสร้างรายได้ให้ชุมชนด้วย

         ผมเสนอว่า ควรทำเป็นศูนย์เรียนรู้เรื่องนกและระบบนิเวศ เช่นเดียวกับแหล่งดูนกชายเลนที่บ้านปากทะเล จ.เพชรบุรี เสียเลยทีเดียว

       อย่างที่ทราบกันดี สัตว์นานาชนิดที่มีความสำคัญเป็นอันยิ่งต่อระบบนิเวศของโลก ตราบใดที่ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับสัตว์ เป็นไปอย่างเกื้อกูลและพึ่งพากัน ตราบนั้นโลกใบนี้จะยังเป็นพื้นที่ที่คนอาศัยอยู่ได้ไปอีกยาวนาน

---------------------------------------------

Killing Me Softly With His Song
- for solo acoustic guitar