สกู๊ปข่าวจากเนชั่น ทีวี เรื่อง หวั่นนกปรอดหัวโขน "เสี่ยงสูญพันธุ์"  

ในคลิปข่าวชิ้นนี้ สัมภาษณ์ผู้เลี้ยงนกปรอดหัวโขนคนหนึ่งซึ่งยอมรับเองเลยว่าครอบครองนกผิดกฎหมายอยู่เป็นจำนวนมาก เขาบอกประมาณว่า "สมัยก่อน นกเขาชวาเป็นนกหายาก ราคาแพง จนกระทั่งมีการปลดล็อกพ้นจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครองแล้ว มีผลให้จำนวนนกเพิ่มขึ้น "

คำพูดข้างต้นถูกหยิบยกขึ้นมาเขียนมาพูดกันบ่อยครั้งในระยะนี้ เป้าหมายไม่มีอะไรมากไปกว่าการหา "ข้ออ้าง" ต่างๆนานา มาสนับสนุนให้หน่วยงานราชการ รีบตัดสินใจ "เห็นชอบ" ให้เริ่มกระบวนการถอดถอนนกปรอดหัวโขนออกจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครองโดยเร็ว ในลักษณะที่เรียกว่า "ชง" แล้ว "ตบ" นั่นเอง

หลายวันก่อน ผมเขียนชี้แจงเรื่องที่มีจดหมายส่งถึงคสช. เรียกร้องให้มีการอนุญาตขึ้นทะเบียนครอบครองนกปรอดหัวโขน วันนี้ได้ฟังการให้สัมภาษณ์ของนักเลี้ยงนก ก็มีความจำเป็นต้องให้ข้อมูลและอธิบายกันอย่างตรงไปตรงมาอีกครั้ง เพื่อความเข้าใจตรงกันในบริบทแห่งปมขัดแย้งต่อทั้ง "แนวคิด" และ "แนวเคลื่อนไหว" เรื่องที่ีว่าสมควรหรือไม่ที่จะถอดถอนนกปรอดหัวโขนออกจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง

ปูพื้นฐานความรู้เพื่อเพิ่ม "ภูมิปัญญา" กันสักนิดครับ ...

นกเขาชวา (Zebra Dove) มีถิ่นเดิมอยู่ในคาบสมุทรมลายู ซึ่งก็คือภาคใต้ของไทยนั่นเอง คนใน 5 จังหวัดชายแดนทางใต้ของไทย นำมาเลี้ยงกันมาก เพราะมีเสียงร้องเป็นท่วงทำนองก้องกังวาน ต่างจากนกเขาและนกพิราบอื่นๆที่แทบไม่มีสเน่ห์ในด้านนี้ นกเขาชวาจึงเป็นที่นิยมเลี้ยงกันมากในยุคหนึ่ง ความเก่งกาจในการปรับตัวและการขยายพันธุ์ ทำให้ปัจจุบันพบได้ทั่วทุกภาค

เบิร์ดไกด์เล่มดึกดำบรรพ์ของ หมอบุญส่ง ปี 2517 ให้ข้อมูลว่า แรกเริ่มเดิมทีนกเขาชวาเป็นนกประจำถิ่นของภาคใต้ แต่กระจายพันธุ์นอกถิ่นอาศัยธรรมชาติ ประชากรนกทางกลาง ภาคเหนือ และอีสาน ถูกนำเข้าไปเมื่อประมาณ 60 ปีที่แล้ว หรือราวปี 2457 โน่นแน่ะ ล่าสุดมีรายงานว่า นกเขาชวากระจายพันธุ์ไปถึงประเทศเวียดนามตั้งแต่เมื่อ 2555 ทีเดียว

ปัจจัยที่ทำให้นกเขาชวากระจายพันธุ์ไปทั่วประเทศนั้น น่าจะมาจาก 2 เหตุผลหลักๆ คือ 1. เพราะเป็นนกเลี้ยงถูกซื้อนำไปเลี้ยงฟังเสียง ตามภาคต่างๆ อาจหลุด หรือถูกปล่อย 2. การกระจายพันธุ์โดยธรรมชาติจากภาคใต้สู่ตอนบนของประเทศ เนื่องจากนกชนิดนี้มีความสามารถด้านการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมใหม่ๆได้เก่งมาก จึงเลยแพร่พันธุ์ไปทั่ว

ปัจจุบัน นกเขาขวา มีสถานภาพพบเห็นได้ทั่วไป มีปริมาณมาก และไม่ได้อยู่ในบัญชีรายชื่อสัตว์ป่าคุ้มครองของไทยแต่อย่างใด

นกปรอดหัวโขน (Red-whiskered Bulbul) เป็นนกประจำถิ่น พบได้ทั่วไปตามทุ่งหญ้าติดชายป่าและสวนสาธารณะทั่วทั้งแถบเอเชียใต้ตั้งแต่ที่ราบจนถึงระดับความสูง 2,285 เมตรจากระดับน้ำทะเล ในเมืองไทยเคยพบมากทั่วทุกภาค แต่ปริมาณในธรรมชาติลดลงจนเหลือน้อย ด้วยถูกลักลอบดักจับไปขายเป็นนกเลี้ยงอย่างผิดกฎหมายเป็นจำนวนมาก ผลกระทบของการดักนกมีให้เห็นอย่างชัดเจนในภาคใต้ที่นกปรอดหัวโขนกลายเป็นนกหาดูยาก

ถึงแม้นกปรอดหัวโขนจะเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ตามบัญชีแนบท้าย พรบ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 ที่สามารถทำการขออนุญาตจากกรมป่าไม้เพื่อเพาะพันธุ์ได้ แต่ก็มีการเคลื่อนไหวจากกลุ่มคนเลี้ยงนกจำนวนมากเพื่อเรียกร้องให้กรมอุทยานฯดำเนินการถอดนกชนิดนี้ออกจากรายชื่อสัตว์ป่าคุ้มครอง โดยให้เหตุผลว่าเป็นอุปสรรคต่อการเลี้ยงและจัดประกวดนก

ความที่เคยกระจายพันธุ์ตามแหล่งธรรมชาติทั่วทุกภาค นกปรอดหัวโขนจึงถูกเรียกขานตามชื่อพื้นถิ่นหลายชื่อด้วยกัน เป็นต้นว่า นกปรอดหัวโขนเคราแดง นกปรอดหัวจุก นกปรอดหัวโขน นกปิ๊ดจะลิว ฯลฯ แต่เมื่อถูกลักลอบจับจากป่ามาเลี้ยงในกรงหรือเข้าสู่สนามแข่งขัน มีชื่อเรียกตรงกันโดยมิได้นัดหมายในหมู่คนเลี้ยงนกทั่วทุกภาคว่า "นกกรงหัวจุก"

ทราบประวัติความเป็นมาและสถานภาพของนกกันแล้วก็เข้าเรื่องกันเลยดีกว่าครับ
มี 2 ประเด็นที่จะถกแถลงกัน

เบิร์ดไกด์ ฉบับ หมอบุญส่ง เลขะกุล ปี 2517

1. กรณีมีการพูดว่า นกเขาชวาเคยเป็นนกหายาก ต่อเมื่อมีการปลดล็อกจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง จึงส่งผลให้จำนวนนกเขาชวา เพิ่มขึ้น

ประเด็นนี้ น่าสนใจแต่ก็น่าสงสัยในความจริงยิ่ง ผมเองอยากรู้ข้อเท็จจริงเหมือนกัน เพราะในปัจจุบัน นกเขาชวาไม่ได้อยู่ในบัญชีรายชื่อสัตว์ป่าคุ้มครองเสียด้วย

เพื่อไขข้อข้องใจ ผมจึงโทรศัพท์ไปถามยังเจ้าหน้าที่สำนักงานอนุรักษ์สัตว์ป่า ส่วนคุ้มครองสัตว์ป่า ท่านกรุณาให้ข้อมูลมาดังนี้ นกเขาชวานั้น เคยเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองมาก่อนตาม พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า ปี 2503 แต่อีก 30 ปี ต่อมา ใน พ.ร.บ.สงวน และคุ้มครองสัตว์ป่า ปี 2535 ชื่อนกเขาชวาก็ถูกเพิกถอนออกไป ไม่ได้เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองอีก

ส่วนสาเหตุการถอดถอนนกเขาชวาพ้นจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครองนั้น เจ้าหน้าที่สำนักงานอนุรักษ์สัตว์ป่า บอกว่า เนื่องจากมีการพิจารณาแล้วเห็นว่า นกเขาชวาเป็นนกที่มีจำนวนมาก และไม่เสี่ยงต่อการถูกล่า คือ ไม่ได้ถูกล่าโดยมนุษย์จนกระทบต่อประชากรนกในธรรมชาติ และก่อนที่จะมีการเพิกถอนจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครองนั้น ก็ไม่ได้เป็นนกหายากแต่ประการใด เป็นนกที่พบเห็นได้ทั่วไป และยังมีปริมาณมากด้วยซ้ำไป

" ตรรกะที่บอกว่าการปลดล็อกนกเขาชวาจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง ทำให้จำนวนนกเพิ่มขึ้น ถือว่าไม่ถูกต้อง เพราะนกเขาชวามี ปริมาณมากอยู่แล้ว การปลดล็อกหรือไม่ปลด ไม่ได้เป็นสาเหตุที่ทำให้นกเขาชวาเพิ่มปริมาณขึ้น " เจ้าหน้าที่สำนักงานอนุรักษ์สัตว์ป่า กล่าว

ประเด็นนี้ ชัดเจนนะครับ ข้อเท็จจริง คือ การเพิกถอนนกเขาชวาออกจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง ไม่ได้มีสาเหตุมาจากนกมีจำนวนน้อยในธรรมชาติ หรือเป็นนกหายาก ตามที่หยิบยกกันมาพูดเซ็งแซ่ในระยะนี้ แต่เป็นเพราะนกมีปริมาณมากต่างหากที่เป็นปัจจัยสำคัญ

สถานภาพของนกปรอดหัวโขนในคาบสมุทรมลายู  (R) ในวงเล็บคือ regional ส่วน (G) คือ global (IUCN global conservation status) ; virtually extinct คือ ประชากรต่ำจนอยู่ในภาวะอันตราย 

2. กรณีมีการเปรียบเทียบว่า หากปลดล็อกนกปรอดหัวโขนจากบัญชีคุ้มครองสัตว์ป่า จะทำให้ประชากรนกปรอดหัวโขนเพิ่มขึ้นในลักษณะเดียวกับนกเขาชวา

ผมคิดว่าตรรกกะนี้ แค่ "คิด" ก็ "ผิด" แล้วนะครับ เพราะมันไม่สามารถเปรียบเทียบกันได้เลยระหว่างนก 2 ชนิดที่มีความแตกต่างกันในหลายๆด้าน เป็นต้นมา พฤติกรรม ถิ่นที่อยู่อาศัย การกระจายพันธุ์ ประชากรนกในธรรมชาติ ฯลฯ

ผมไม่คิดว่า ถ้าปลดล็อกนกปรอดหัวโขน จากสัตว์ป่าคุ้มครองแล้ว นกจะแพร่กระจายไปทั่ว หริอพบเห็นได้ทั่วไปเหมือนเขาชวาเพราะขนาดคนทางใต้นิยมเลี้ยงกันมาอย่างแพร่หลายตั้งนาน ทั้งที่ยังไม่ปลดล็อก ก็ไม่เห็นว่านกหลุดจากกรงออกสู่ธรรมชาติที่ไหน จะตั้งประชากรได้

ผมเคยเห็นนกหลุดจากกรงแถวบ้านหลายครั้ง เมื่อหลายสิบปีก่อน ทุกวันนี้ยังไม่เห็นนกปรอดหัวโขนเพิ่มปริมาณขึ้นเลย แถมถ้านกหลุดตัวไหน มาร้องตามข้างบ้าน ตามสวน ก็เห็นแต่คนเลี้ยงพยายามจับให้ได้ทุกทีไป ขณะที่นกเขาชวากับเขาใหญ่ ออกไข่ออกลูกกันง่ายมาก ในกรงไม่ได้ใหญ่อะไรเลย

จะเห็นชัดเจนว่า พฤติกรรมการขยายพันธุ์ของนกเขาชวา กับปรอดหัวโขนต่างกัน อย่างเอามาเปรียบเทียบไม่ได้เลย นกปรอดหัวโขน มีฤดูผสมพันธุ์ชัดเจน ทำรังเฉพาะช่วง ม.ค. จนถึง ส.ค. (ส่วนใหญ่ ปลาย ก.พ. - ก.ค.) ส่วนนกเขาชวา รวมไปถึงนกเขาใหญ่ทำรังตลอดทั้งปี เรียกว่าออกลูกกันครอกชนครอกเลยทีเดียวก็ว่าได้

สถานภาพปัจจุบันของนกปรอดหัวโขนหรือที่ผู้เลี้ยงนกและคนแข่งนกเรียกว่านกกรงหัวจุกนั้น นกปรอดหัวโขนในธรรมชาติมีประชากรเหลืออยู่น้อยลงมาก โดยเฉพาะทางภาคใต้แทบไม่พบเห็นในป่าแล้ว เนื่องจากมีการลักลอบจับมาเลี้ยงกันมาก ขืนปลดล็อกจากบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครอง ก็ไม่ต่างไปจากเป็น "ใบสั่งล่า"  เปิดให้ล่า-ให้จับ-ให้เลี้ยงกันอย่างเสรี จะยิ่งส่งผลกระทบต่อปริมาณนกในธรรมชาติมากยิ่งขึ้น

ขนาดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง กฎหมายยังคุ้มครองนกไม่ได้ แล้วหากมีการเพิกถอนฯจริง ผมว่านกต้องเผชิญกับชะตากรรมที่โหดร้ายมากๆ นั่นคือสูญพันธุ์ไปจากธรรมชาติแน่นอน

ผมไม่ใช่นักปักษาวิทยา ไม่ได้เรียนตำรับตำราเกี่ยวกับนก ความรู้เรื่องสัตว์ปีกมีอย่างจำกัด อาศัยที่เป็นนกดูนกนานหลายปี มีประสบการณ์ภาคสนามพอสมควร สอบถามจากผู้รู้มาตลอดในบริบทของนกและกิจกรรมดูนก วันนี้ขอให้ข้อมูลอีกด้านใน 2 ประเด็นดังกล่าว เพื่อความชัดเจน อ่านแล้วจะได้เข้าใจกัน ไม่หยิบยกมากล่าวอ้างแบบผิด ๆ ทั้งที่โดยตั้งใจและไม่ตั้งใจ

 เขียนกัน อธิบายกันถึงขนาดนี้แล้ว เชื่อว่าคนเลี้ยงนกปรอดหัวโขน และคนที่สนับสนุนเรื่อง"ปลดล็อก"คงไม่ได้อ่านอีกตามเคย

ก่อนจบ... ขอฝากข้อคิดไว้ให้ได้ตรึกตรองกันหนักๆ

"การสนับสนุนให้เกิดการเลี้ยงนกป่าโดยเสรีไม่ว่าทางใดทางหนึ่ง" ก็เท่ากับเรา "สนับสนุนให้มีการจับนกจากธรรมชาติอย่างเสรี" ผลร้ายที่ตามมาก็คือ ปริมาณนกจะลดไปเรื่อยๆ เข้าขั้นเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ในธรรมชาติ