กลางเดือนตุลาคม ๒๕๕๗  ผมและเพื่อนนักดูนกมีโอกาสไปเยือน"เขาดินสอ"อีกครา
ท่ามกลางสภาวะอากาศที่เรียกขานกันอย่างครึ้มใจในหมู่นักเดินทางว่า "ปลายฝนต้นหนาว "
อันเป็นร่อยต่อแห่งช่วงเวลาที่เปิดประตูเข้าสู่ "เทศกาลดูนก" ประจำปีขึ้นอย่างเป็นทางการ

ท่ามกลางฟ้าฝนที่พร่างพรมลงสู่ยอดเขาดินสอ ผมอดรำพึงรำพันไม่ได้ว่า...
ฟ้ายังชุ่มฝน เมฆดำคล้อยเคลื่อน อากาศพร่าเลือนก่อนฝนมา.....
ผู้คนเร่งร้อนคล้ายโดนฝนไล่ แยกย้ายกันไปลับสายตา ท่ามกลางฟ้าฝน....

"เขาดินสอ" ยังคงเป็น "เขาดินสอ" พื้นแผ่นดินที่พุ่งทะยานขึ้นสู่แผ่นฟ้า
กลายเป็นภูเขาลูกย่อมๆ ไม่สูงไม่ต่ำ ตั้งอยู่ในเขตอำเภอปะทิว จังหวัดชุมพร
มีชื่อเสียงขึ้นมาอย่างรวดเร็วในฐานะแหล่งดูเหยี่ยวอพยพที่สำคัญ
เบียดขึ้นมาแทนที่"เขาเรดาร์" อันเป็นจุดดูเหยี่ยวอพยพแห่งแรกๆของประเทศ

จุดชมนกบนยอดเขาดินสอมิเพียงมีโอกาสต้อนรับนักดูนกและผู้สนใจผู้เป็นเจ้าถิ่นจำนวนมาก
แต่ยังรับรู้ถึงการมาเยือนของบรรดานักเดินทางจากต่างแดนทั้งยุโรป สหรัฐ จีน ญี่ปุ่น ฯลฯ
ที่ต้องการเห็นฝูงเหยี่ยวอพยพหลากชนิดที่หนีอากาศหนาวทางตอนเหนือของเอเชียมายังชุมพร
เพื่อผ่านไปยังแหลมมลายูและป่าดงดิบในหมู่เกาะอินโดนีเซีย เพื่อพักอาศัยตลอดฤดูหนาวของทุกปี
นอกจากนั้น เหยี่ยวอพยพยังใช้แนวของถนนเพชรเกษมเป็นเส้นนำทางในการอพยพทั้งขากลับด้วย

ทุ่งปอเทือง เหลืองอร่าม อยู่หน้าศูนย์ศึกษาธรรมชาติเขาดินสอ

ผู้คนและศูนย์ศึกษาธรรมชาติเขาดินสอ

แม้เขาดินสอยังคงเป็นจุดชมเหยี่ยวอพยพ แต่รูปแบบการได้มีการพัฒนาเปลี่ยนแปลง
มีการจัดตั้งศูนย์ศึกษาธรรมชาติเขาดินสอ ตรงบริเวณเชิงภูผานั่นเอง
เพื่อให้ความรู้แก่ผู้สนใจทั่วไปทั้งเรื่อง ชนิดของเหยี่ยว มูลเหตุแห่งการอพยพ ฯลฯ
ปลูกฝังการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้เข้าสู่หัวใจ
นับเป็นเรื่องดีอย่างยิ่งสำหรับในเมืองไทยเราที่ความรู้เรื่องธรรมชาติยังมีกันน้อยถึงน้อยมาก

เนรมิตจังหวัดชุมพรให้เป็นศูนย์ศึกษาเหยี่ยวอพยพในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ด้วยมีปริมาณและชนิดของเหยี่ยวอพยพมากที่สุด รวมทั้งเหยี่ยวและอินทรีหายากหลายชนิด
จากเส้นทางการอพยพผ่านส่วนแคบสุดของแหลมมลายูลักษณะคล้ายคอขวด
จึงเหมาะอย่างยิ่งสำหรับการขึ้น"เขาดินสอ"เพื่อเฝ้าดูฝูงเหยี่ยวที่บินผ่านจำนวนมาก
เปิดโอกาสให้คนไทยได้เรียนรู้และช่วยกันอนุรักษ์นกล่าเหยื่อในจังหวัดชุมพร

ขอบคุณภาพจากบล็อกเกอร์ pom-pom

เหยี่ยวที่อพยพผ่านส่วนแคบสุดของชุมพร มีด้วยกันหลากหลายทั้งที่พบง่ายมากจนไปถึงหายากมาก
เริ่มปรากฎตัวบินผ่านให้เห็นกันก็ตั้งแต่เดือนกันยายนจนถึงกลางเดือนพฤศจิกายนโดยคร่าวๆ
บินผ่านแต่ละครั้งก็มีทั้งบินเดี่ยว เป็นฝูง สิบตัว ร้อยตัว วันๆหนึ่งนับเหยี่ยวอพยพบินผ่านได้ถึงพันๆตัว
ปีนี้ มีคนพบนกอินทรีแถบปีกดำ (Bonelli's Eagle) ที่เขาดินสอด้วย ซึ่งถือว่าโชคดีมากๆ
เพราะนกอพยพชนิดนี้มีโอกาสพบได้ยากมากๆในบ้านเรา

ทว่าที่น่าสนใจก็คือ การบินอพยพของเหยี่ยวนั้น ต่างชนิดกันในแต่ละช่วงเวลา

เหยี่ยวขนาดเล็ก เช่น เหยี่ยวหน้าเทา (Grey-faced Buzzard) เหยี่ยวนกเขาพันธุ์ญี่ปุ่น (Japanese Sparrowhawk)
เหยี่ยวนกเขาพันธุ์จีน (Chainese Sparrowhawk) จะเริ่มอพยพประมาณต้นเดือนตุลาคม 

ส่วนเหยี่ยวขนาดใหญ่ เหยี่ยวกิ้งก่าดำ (Black Baza) เหยี่ยวผึ่ง (Oriental Honey-buzzard)
และกลุ่มอินทรี (Eagle) จะตามมาช่วงกลางและปลายเดือนตุลาคมจนถึงกลางเดือนพฤศจิกายน

พรรณไม้พื้นถิ่น ระหว่างทางขึ้นเขาดินสอ

นกล่าเหยื่อเป็นนกอพยพย้ายถิ่นพวกหนึ่ง
ซึ่งต้องอพยพย้ายถิ่นเมื่อสภาพภูมิอากาศมีการเปลี่ยนแปลงในช่วงฤดูหนาว ทางตอนเหนือของประเทศไทย
และเลยขึ้นไปยังประเทศจีน รัสเซีย มองโกเลีย ไต้หวัน ญี่ปุ่น เกาหลี อากาศมีความหนาวเย็นมาก
ทำให้อาหารของนักล่าเหยื่อลดลง เมื่ออาหารลดลง อากาศที่หนาวเย็นทำให้นกล่าเหยื่อมิอาจอาศัยอยู่ได้
จึงจำเป็นต้องอพยพย้ายถิ่นลงมาทางใต้ที่มีอากาศอบอุ่นและอาหารที่สมบูรณ์กว่า

เมื่อเริ่มต้นเข้าสู่ฤดูหนาวประมาณเดือนกันยายนของทุกปี นกล่าเหยื่อที่เป็นนกอพยพจะสะสมอาหารและพลังงาน
เมื่ออากาศหนาวเย็นเพิ่มขึ้นนกล่าเหยื่อ ก็จะเริ่มอพยพลงมาทางตอนใต้ 

คุณชูเกียรติ นวลศรี ผู้ประสานงานศูนย์ศึกษาธรรมชาติเขาดินสอ หรือที่ในวงการดูนกเรียกขานกันว่า"ปลัดปู"
เคยให้ข้อมูลเมื่อ ๒๕ ต.ค. ที่ผ่านมาว่า ได้นับจำนวนเหยี่ยวที่อพยพผ่านจังหวัดชุมพรแล้วกว่า ๒๐๐,๐๐๐ ตัว
และสำหรับปีนี้ มีนักดูเหยี่ยวจากหลายประเทศ เดินทางมาปักหลักที่เขาดินสอ ทั้งที่เดินทางมาส่วนตัวและเป็นทัวร์
เช่น จากประเทศมาเลเซีย ,จากยุโรป และอเมริกา เป็นต้น 

และปีนี้ ถือเป็นครั้งแรก ที่ศูนย์ศึกษาธรรมชาติเขาดินสอ ได้จัดกิจกรรมประกวดวาดภาพเหยี่ยว ในระดับเยาวชน
ระหว่างวันที่ ๒๕-๒๖ ต.ค. ๒๕๕๗ โดยร่วมกับการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย สำนักงานชุมพร และมูลนิธิ Flyway
มีนักเรียนนักศึกษาที่สนใจร่วมกิจกรรมจำนวนมาก 

 บินร่อนลม(soaring) คืออะไร

เมื่อเรามีโอกาสไปดูเหยี่ยวอพยพ จะเห็นเหยี่ยวจำนวนมากรวมตัวกันเป็นฝูงอยู่บนท้องฟ้าในระดับที่สูงมาก
และบินตีวงเป็นรูปวงกลมเราเรียกลักษณะการบินแบบนี้ว่า บินร่อนลม(soaring)

บินร่อนลม(soaring) เป็นรูปแบบการบินที่ประหยัดพลังงานของเหยี่ยวอพยพ เพื่อให้บินได้เป็นเวลานาน
เหยี่ยวจะกางปีกและหางอย่างเต็มที่ เพื่อร่อนบนมวลอากาศร้อน(Thermal soaring) ที่เป็นมวลอากาศลอยตัวขึ้นจากพื้นดิน
ช่วยพยุงตัวเหยี่ยวให้ลอยอยู่ได้โดยไม่ต้องกระพือปีกอย่างต่อเนื่อง 

เหยี่ยวอพยพหลายชนิดจะรวมฝูงเพื่อบินอย่างนี้ กลายเป็นฝูงเหยี่ยวทรงกลมเคลื่อนที่ไปข้างหน้าอย่างช้า ๆ
คล้ายลูกบอลกลิ้งไปบนท้องฟ้า หลายชนิดใช้การบินร่อนมวลอากาศร้อนเป็นวิธีหลักในการอพยพระยะไกล
เพื่อไปให้ถึงจุดหมายเช่น เหยี่ยวกิ้งก่าสีดำ เหยี่ยวผึ้ง เหยี่ยวหน้าเทา เหยี่ยวนกเขาพันธุ์จีน

 เหยี่ยวกิ้งก่าสีดำ / Black Baza

 เหยี่ยวกิ้งก่าสีดำ / Black Baza  ดูกันใกล้เข้ามาอีกนิด

จะมีสักกี่ครั้งในชีวิตชาวเมืองอย่างเราที่ต้องตื่นแต่ไก่โห่ ก่อนอาทิตย์โผล่พ้นขอบฟ้า
แล้วใช้เท้าเดินขึ้นเขาสูงชันประมาณ ๖๐-๗๐ องศา เพื่อปีนป่าย
ไปเฝ้าชมการอพยพของเหยี่ยวจำนวนนับร้อยนับพัน ที่แบกติดตัวไปก็มีทั้งกล้อง
ทั้งเลนส์ ทั้งเครื่องอำนวยความสะดวกต่าง ๆ เล่นเอาหลังแอ่นไปตาม ๆ กัน 

แต่ไม่นานหรอกครับ ราว ๒๐  นาที เราก็มาถึงจุดชมเหยี่ยวจุดแรก ๆ
ที่สามารถมองเห็นอ่าวที่สวยงามต่าง ๆ ของจังหวัดชุมพร และเริ่มต้นดูเหยี่ยวอพยพผ่านไปอีกครั้ง 

เหตุผลที่เหยี่ยวเหล่านี้ต้องรวมตัวกันเป็นฝูงขนาดใหญ่ เรือนพัน เรือนหมื่นตัว
เพื่ออพยพเหนือผืนดินนั้น เนื่องจากเหนือผืนน้ำจะไม่มีมวลอากาศร้อนเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องในเวลากลางวัน

นกอินทรีเล็ก / Booted Eagle

เหยี่ยวหน้าเทา / Grey-faced Buzzard ชุดขนลายจุด, ตัวเมีย

เหยี่ยวผึ้ง / Oriental Honey-Buzzard 

เหยี่ยวนกเขาพันธุ์ญี่ปุ่น / Japanese Sparrowhawk ,วัยเด็ก

เหยี่ยวนกกระจอกเล็ก / Besra ,ตัวเด็ก

เหยี่ยวกิ้งกาสีน้ำตาล / Jerdon's Baza ,ตัวเมีย

อีกลีลาของ Jerdon's Baza 

Jerdon's Baza  ในม่านหมอก 

ปีนี้ไม่มีคำว่า"หน้าแดง"เกิดขึ้นสำหรับผม เพราะทุกปีที่เดินขึ้นไปดูเหยี่ยวอพยพบนเขาดินสอ
และก็ใช้เวลาอยู่เป็นวันๆ ท่ามกลางแดดที่ร้อนอย่างแรงกล้า ทำให้ใบหน้าเกิดสีแดงขึ้นมาโดยมิได้นัดหมาย

ทว่าปีนี้ ไม่มีแดด มีแต่ฝน และก้อนเมฆสีดำมืดมิด พิรุณกระหน่ำหนักเป็นบางช่วงบางตอนเกือบตลอด
เหยี่ยวก็บินอพยพผ่านมาตามวิถี แต่ปริมาณน้อยกว่าวันที่ฟ้าใส
และการบันทึกภาพนกก็เป็นไปอย่างยากลำบาก ทริปนี้จึงไม่มีภาพสวยๆให้เห็นกันเลย 

หากริเป็นนักดูนกแล้วจงลืมคำว่า"เสียใจ"
เพราะการได้ออกภาคสนามไปดูนกไม่ว่าในสถานการณ์ใด ก็ถือเป็นเรื่องต้อง"ดีใจ"กันแล้วครับ

ขอบคุณภาพจากบล็อกเกอร์ pom-pom

หมายเหตุ : เหยี่ยว นกอินทรี และอีแร้งทุกชนิดในประเทศไทย จัดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ห้ามเลี้ยงไว้ในครอบครองส่วนบุคคล การซื้อเหยี่ยวหรือนกล่าเหยื่อชนิดอื่น ๆ มาเลี้ยงในกรง เป็นการกระทำที่ผิดกฎหมายตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 และเป็นการส่งเสริมขบวนการลักลอบจับและขายสัตว์ป่าให้ดำเนินต่อไปอย่างต่อเนื่อง ดังนั้น นักดูนกและนักนิยมธรรมชาติไม่ควรส่งเสริมการลักลอบซื้อขายนกล่าเหยื่อหรือนกในธรรมชาติ

---------------- 

ตุ๊ แครี่ออน ฟ้าฝน