พะยูน หรือดูหยง ไม่ใช่ปลา (เข้าใจตรงกันนะ) แต่เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และหายใจด้วยปอดที่อาศัยอยู่ในทะเล นักวิทยาศาสตร์มีข้อมูลประมาณว่า ครั้งหนึ่งเมื่อ 55 ล้านปีโน่น พะยูนเคยอาศัยหากินอยู่บนบก มีบรรพบุรุษร่วมกันกับช้างมาก่อน ด้วยมีลักษณะบางประการที่เหมือนกับต้นตระกูลของช้างในปัจจุบัน

ต่อมา พะยูนมีวิวัฒนาการเพื่อให้อาศัยอยู่ ในน้ำได้ดีขึ้น ขาหลังลดขนาดลงและหายไปในที่สุด ส่วนขาหน้ามีการเปลี่ยนให้คล้ายใบพาย เพื่อความคล่องตัวในการว่ายน้ำ

พะยูนเป็นสัตว์ที่รักสงบ ไม่ว่าจะรวมตัวกันอยู่เป็นฝูงหรือหากินอยู่ตามลำพัง แทบไม่มีอาวุธใดๆ ในตัวพะยูนที่สามารถใช้ป้องกันภัยจากบรรดานักล่า(รวมถึงคน) เลยก็ว่าได้ ถ้ามีนักล่าหรือสิ่งแปลกปลอมใดๆเข้ามารบกวน พะยูนจะพุ่งตัว หนีไปอย่างรวดเร็ว

แต่เห็นอุ้ยอ้ายขนาดนั้น พะยูนตัวโต้เต็มวัยก็ว่ายน้ำได้ในเร็วใช้ได้ในอัตรา 20 กิโลเมตร/ชั่วโมงทีเดียว พะยูนหากินในเวลากลางวัน อาหารของพะยูนได้แก่หญ้าทะเลที่ขึ้นตามแถบชายฝั่งและน้ำตื้น

ภาพจากคลิปสารคดีพะยูนตรัง

แหล่งที่พบพะยูนในประเทศไทย ที่ยังพอมีให้ได้เห็นเป็นประจำก็ที่จังหวัดตรัง บริเวณชายฝั่งทะเลของอุทยานแห่งชาติหาดเจ้าไหมและเกาะลิบง การอนุรักษ์แหล่งหญ้าทะเลซึ่งเป็นแหล่งอาหารหลักของพะยูน จึงมีความสำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งในการดูแลและเพิ่มจำนวนประชากรพะยูนในทะเล

เพียงเท่านี้ยังไม่พอ ต้องมีมาตรการป้องกันการล่าพะยูน(ทั้งเจตนาและบังเอิญ) โดยความร่วมมือของหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง นักวิชาการผู้เชี่ยวชาญ ชุมชนชาวบ้านในพื้นที่ และประชาชนทั่วไป

อย่างที่โครงการปลูกหญ้าทะเลให้พะยูนล่าสุดที่พวกเราชาวโอเคเนชั่นเข้าไปมีส่วนร่วมนั้น ก็เกิดจากความร่วมมือจากหน่วยงานที่มีจุดประสงค์อันเดียว กันคือ ป้องกัน รักษา และเพิ่มจำนวนพะยูนในทะเลธรรมชาติ

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนเลี้ยงปลากระชังบ้านพรุจูด (บ่อหินฟาร์มสเตย์) ตำบลบ่อหิน อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง ชุมชนต้นแบบที่ได้รับการถ่ายทอดองค์ความรู้ทางวิชาการและพัฒนาเป็น “ธนาคารต้นกล้าหญ้าทะเล” แห่งแรกของประเทศไทย  มีคุณบรรจง  นฤพรเมธี (กลาง) เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงสำคัญ ด้านซ้ายคือบล็อกเกอร์คนดีมีวินัย(พี่นาถ) ด้านขวาคือบล็อกเกอร์ลุงหนวด

คุณนรองเล่าที่มาที่ไปของกิจกรรมเกื้อกูลห้องพยาบาลเกาะลิบง มีอาจารย์คนริมเลยืนฟังอย่างตั้งใจ

พี่บรรจง นฤพรเมธี  แห่งบ่อหินฟาร์มสเตย์ อธิบายวิธีการเลี้ยงหญ้าทะเลและปลูกหญ้าทะเล

นายอำเภอสิเกา คุยให้ฟังเรื่องประวัติอำเภอสิเกา และความร่วมมือของชุมชนเรืองอนุรักษ์พะยูน

คนโอเคนั่งฟังความเป็นมาของโครงการ ก่อนลงมือจริงในภาคปฏิบัติ

ในอดีต พื้นที่ชายฝั่งทะเลของไทยทั้งอ่าวไทยและอันดามัน มีฝูงพะยูนอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก แตปัจจุบัน พบแพร่กระจายเป็นฝูงเล็ก ๆอยู่ตามชายฝั่งทะเลอันดามันทางระนอง ตรัง สตูล แต่พบในตรังนั้น มีประชากรพะยูนฝูงใหญ่ที่สุดกินบริเวณเกาะลิบง เกาะมุก พะยูนจึงกลายเป็นสัตว์สัญลักษณ์ของจังหวัดตรัง

หากระบบนิเวศของแหล่งหญ้าทะเลถูกทำลายหรือลดพื้นที่ลง จากปัจจัยสารเคมีจากการทำเกษตรกรรมแผนใหม่ที่แพร่ลงสู่ทะเล เมื่อพะยูนได้รับอาหารไม่เพียงพอขาดทั้งคุณภาพและปริมาณ การแน่นอนว่าย่อมกระทบต่อการดำรงชีวิตของพะยูน

ดังนั้น การขยายหรือเพิ่มพื้นที่อันเป็นแหล่งอาหารกินของสัตว์ชนิดนี้ ผ่านทางการคุ้มครองแหล่งหญ้าทะเลและเพิ่มปริมาณหญ้าทะเลตามพื้่นที่ชายฝั่ง ถือเป็นภารกิจสำคัญอย่างยิ่งในการทำให้พะยูนเติบโตและขยายพันธุ์ตามธรรมชาติ หากขาดแหล่งอาหารแล้ว พะยูนก็ไม่สามารถมีชิวิตอยู่รอดได้เช่นกัน 

 ลงเรือไปปลูกหญ้าทะเลให้พะยูน พร้อมปล่อยลูกกุ้งแชบ๊วย ๓๐,๐๐๐ ตัว ณ อ่าุวบุญคง อ.สิเกา จ.ตรัง

ปีนี้ มีข่าวพะยูนเสียชีวิต ๓ ตัวด้วยกัน สาเหตุการเสียชีวิตไม่ได้เป็นไปตามธรรมชาติ ทำให้ผมรู้สึกเศร้าใจและเป็นห่วงต่อสถานการณ์ เพราะพะยูนมีอัตราการสืบพันธุ์ช้า ให้ลูกน้อย

การเพิ่มประชากรพะยูนเป็นเรื่องยากอยู่แล้ว หากมาติดแหติดอวนตายกันอยู่เนืองๆ จากปัญหาลากอวนใกล้ชายฝั่ง หรือมาตายเพราะถูกล่าเพื่อการค้าด้วยการนำเขี้ยวมาทำเครื่องราวของขลังตามความเชื่อแบบผิดๆ ก็เสี่ยงมากที่จะส่งผลให้จำนวนพะยูนในธรรมชาติลดลงจนสูญพันธุ์ไปในที่สุด 

บรรยากาศการปลูกหญ้าทะเลให้พะยูนโครงการ ๒ 

 พี่บรรจงโชว์เมล็ดของหญ้าทะเลให้ดู บอกว่าเป็นแปลงที่ชาวโอเคมาปลูกไว้เมื่อ ๒ ปีก่อน

 ประเด็นนี้พูดด้วยความเข้าใจคนทำงานอนุรักษ์พะยูน ด้วยไม่มีใครอยากให้เกิดเรื่องเลวร้ายอย่างนี้ แต่การทำงานอนุรักษ์ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ(เหมือนการอนุรักษ์สัตว์เสี่ยงสูญพันธุ์ชนิดอื่นๆในบ้านเรา) มีเงื่อนไขหลายเรื่องเข้ามาเกี่ยวข้องและยังแก้ไม่ตก

ส่วนใหญ่เป็นเงื่อนไขที่อยู่นอกเหนืออำนาจของคณะทำงานอนุรักษ์ธรรมชาติ ซึ่งต้องขอให้กำลังใจต่อคนทำงาน และให้ฝ่าฝันอุปสรรคต่างๆไปให้ได้ เพื่อบรรลุเป้าหมายที่ตั้งใจไว้

เมื่อจำนวนพะยูนเริ่มลดลงเรื่อยๆ ด้วยความเป็นห่วงต่อการสูญหายไปของทรัพยากรทางธรรมชาติอันเป็นสัญลักษณ์ของจังหวัด คนตรังทั้งชุนชมชายฝั่ง ประมงพื้นบ้าน หน่วยงานรัฐ สถานการศึกษา และองค์กรเอกชน เริ่มให้ความสำคัญต่อชีวิตพะยูนก่อนที่จะไม่มีพะยูนให้เห็นอีกต่อไป จึงได้เกิดกลุุ่มอนุรักษ์พะยูนขึ้นในจังหวัดตรัง ตั้งเป็นเครื่องข่ายอนุรักษ์พะยูนให้ดำรงอยู่คู่ท้องทะเลไทย

ผมคิดว่าเป็นโมเดลการคุ้มครองดูแลทรัพยากรธรรมชาติที่เดินมาถูกทางแล้ว โครงการรัฐหากไม่เปิดให้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วม หรือโครงการชาวบ้านแต่หน่วยงานรัฐไม่ดูแลสนใจ หรือเป็นโครงการความร่วมมือระหว่างรัฐกับชาวบ้านแต่ขาดข้อมูลทางวิชาการมาสนับสนุน ก็ยากที่จะประสบความสำเร็จตามเป้าหมายที่วางไว้

บรรยากาศส่งมอบห้องพยาบาลโรงเรียนบนเกาะลิบง

ต้นปี ๒๕๕๘ บล็อกเกอร์จิตอาสาและใจเกื้อกูลของโอเคเนชั่นหลายคน มีคุณเจ้าหญิงนกตบยุงสาวเจ้าถิ่นเมืองตรังพี่กำหนันคาวบอยหนุ่มมาดเข้มจากกระบี่ พี่คนริมเลอาจารย์ผู้ทุ่มเทชีวิตให้กับการอนุรักษ์พะยูน คุณนรองผู้เต็มเปี่ยมไปด้วยใจอาสา พี่ลูกเสือหมายเลข ๙ ผู้ใหญ่ใจดีบางโอเค วางแผนก่อการใหญ่กันอีกครั้ง ตั้งเป็นทีมทำงานคุณภาพ ร่วมกันชักชวนชาวโอเคเนชั่นทั่วประเทศ แฟนคลับโอเค และบุคคลทั่วไป ให้ร่วมเดินทางไปกับทริป "เติมรักให้หญ้าทะเลและพะยูน..เกื้อกูลห้องพยาบาลโรงเรียนเกาะลิบง" ระหว่างวันที่ ๑๕-๑๘ เมษายน ๒๕๕๘

งานนี้ ผมตกปากรับคำโดยไม่ลังเล ตั้งแต่พี่ลูกเสือเขียนลงบล็อกส่งเทียบชวนให้ไปร่วมกิจกรรม เพราะส่วนตัวตั้งใจจะไปตรังอยู่แล้ว เพื่อช่วยปลูกหญ้าทะเลให้พะยูน ตามที่เคยให้สัญญาไว้เมื่อครั้งทำกิจกรรมครั้งแรกเมื่อปี ๒๕๕๖ ทั้งอยากเจอหน้าค่าตาเพื่อนบล็อกเกอร์ทางใต้เป็นอย่างยิ่งว่าแต่ละท่านหล่อขึ้นสวยขึ้นขนาดไหน เพราะไม่ได้สนทนากันนอกจอมานานพอสมควรแล้ว คิดถึงทุกท่านจริงๆ

และให้รู้สึกดีใจยิ่งนักที่คุณนรอง ได้ติดต่อไปยังผู้บริหารบริษัทยูนีซัน จำกัด เพิ่มมอบห้องพยาบาลให้กับโรงเรียนบาตูปูเต๊ะ บนเกาะลิบง ถือเป็นกิจกรรมเพื่อสาธารณประโยชน์ครั้งที่ 2 บนเกาะลิบงแล้วของบริษัทยูนีซันแล้ว

กิจกรรมของชาวโอเคทริปไปตรังครั้งนี้ จึงถือว่าครบเครื่องมากๆได้ทำงานจิตอาสาทั้งด้านดูแลรักษาธรรมชาติและส่งเสริมคุณภาพการศึกษาให้กับเด็กไทย ไปพร้อมๆกัน ถือว่าโดนใจมากๆ

 เมื่อเดินทางถึงตรัง คุณเจ้าหญิงนกตบยุงพาชาวคณะโอเคไหว้ศาลหลักเมือง

ไปเที่ยวสถานีรถไฟกันตังกันมาด้วย

 กาแฟเข้ม ก่อนอาหารมื้อเช้า อร่อยถูกปากถูกใจจริงๆ

 เต้าหู้ทอดที่ร้านติ่มซำ กันตัง อร่อยมาก แนะนำว่าเป็นเมนูต้องห้าม...พลาด

เห็นอาหารหลายอย่างวางอยู่อย่างนี้ อย่าคิดว่าผมกินไม่หมดนะครับ

นอกจากนั้น ทีมงานคุณภาพยังได้วางโปรแกรมเที่ยวเมืองตรังไว้อีกหลายแห่ง ไม่ซ้ำสถานที่กับคราวก่อนๆ แต่ละแห่งก็ล้วนแล้วแต่น่าตื่นตาตื่นใจทั้งสิ้น ทั้งยังพาไปชิมอาหารอร่อยตามร้านรวงต่างๆอย่างจุใจ เรียกได้ว่า อิ่มตา อิ่มใจ อิ่มท้อง ครบเครื่องทีเดียว

ต้องขอบคุณทีมงานเป็นพิเศษที่จัดเมนูถูกปากผมอย่าง แกงส้ม-ปลาเค็มกางมุ้ง ไว้ให้ชิมกันอย่างจุใจ ณ บ่อหินฟาร์มสเตย์ อันเป็นเรือนพักสุดคลาสสิค ใกล้ชิดธรรมชาติ ใครที่มีโอกาสพักที่นี่ ติดใจรสชาติอาหารและบรรยากาศกันทุกคน ซึ่งต้องขอขอบคุณพี่บรรจง นฤพรเมธี หัวเรือใหญ่ ที่ให้การต้อนรับชาวคณะโอเคอย่างอบอุ่นเช่นเคย

(ขอสารภาพว่าผมไปตรังบ่อยเพราะติดใจรสชาติแกงส้มแกล้มปลาเค็มกางมุ้งนี่แหละครับ ๕๕๕๕ ช่างเห็นแก่กินจริงๆตาชาลี)

 เรือแล่นออกจากอ่าวบุญคง พาเราไปที่เกาะสวยแห่งหนึ่ง ขออภัยจำชื่อไม่ได้ครับ 

เมนูอร่อยๆของบ่อหินฟาร์มสเตย์ น่ากินทั้งนั้น โดยเฉพาะแกงส้ม-ปลาทรายทอด-ปลาเค็มกางมุ้ง

วันหยุดยาวจึงเป็นช่วงเวลาที่ทุกคนเดินทางมาร่วมกิจกรรมกันอีกครั้ง บล็อคเกอร์โอเคเนชั่นและผู้สนใจที่สมัครเข้าร่วมทีมจากกรุงเทพฯ จำนวนกว่า ๒๐ คน สมทบกับบล็อคเกอร์ในพื้นที่ภาคใต้อีกกว่า ๒๐ คน เป็นกำลังสำคัญในการปลูกฟื้นฟูหญ้าทะเล ร่วมกับกลุ่มวิสาหกิจชุมชนเลี้ยงปลากระชังบ้านพรุจูด และนักศึกษาชมรมรักษ์ดุหยง มทร.ศรีวิชัย 

ต่อจากนั้นจึงลงพื้นที่เกาะลิบง โดยการต้อนรับของผู้นำท้องถิ่น ครูและนักเรียนในพื้นที่เกาะลิบงอย่างอบอุ่น เพื่อส่งมอบยา เวชภัณฑ์ อุปกรณ์ห้องพยาบาลให้แก่นักเรียนโรงเรียนบาตูปูเต๊ะ

 ลูกสาวครูชบาตานี ร่ายรำมโนราห์  ศิลปะทางปักษ์ใต้ ให้ชมกัน

 ครูหนวด พี่บ่าวกำหนัน พี่บ่าวอะหนึ่ง รับอาสาเป็น ลูกคู่โนราห์ อย่างครื้นเครง

 จัดเต็ม...จัดหนัก...กองทัพสื่อมวลชนคนโอเค

 บล็อกเกอร์ชายสามหยด นำร้องเพลง"สามัคคีชุมชน" หรือเปล่าครับ

ไปตรังเที่ยวนี้ (ครั้งที่ ๓ ในรอบ ๔ ปี แต่ยังอยากไปอีก) มันยากยิ่งจะเล่ารายละเอียดสนุกๆระหว่างการเดินทางจริงๆ ไม่ใช่เพราะทริปไม่สนุก แต่โดนเพื่อนๆพี่ๆน้องๆบล็อกเกอร์แย่งชิงเล่าเรื่องสนุกๆลงบล็อกกันไปหมดแล้ว หนำซ้ำถ่ายภาพสวยๆมาลงให้ชมกันอีก เลยขออนุญาตพูดถึงพะยูนเป็นสำคัญว่า ทำไมพวกเราจึงต้องไปช่วยกันปลูกหญ้าทะเลหญ้าทะเลมีความสำคัยเช่นไร ตอนนี้่สถานการณ์ของพะยูนเป็นอย่างไร

ความจริงอาจารย์คนริมเลก็เล่าไว้ให้ฟังหมดแล้ว แต่ผมก็แอบๆไปหยิบข้อมูลของอาจารย์มาเขียนลงบล็อกด้วย...เหมือนกับที่ผมแอบจิ๊กภาพของเพื่อนๆมาลงในเอ็นทรีนั่นแหละ...ขอบคุณคร้าบ

พี่บ่าวกำหนัน บรรจงเก็บภาพวิวทิวทัศน์จากหาดเก็บตะวัน

 อัสดงยาม ตะวันคร้ามแสง ที่หาดเก็บตะวัน

เรือยนต์แล่นฝ่าคลื่น พาชาวโอเคกลับที่่พัก หลังเสร็จภารกิจปลูกหญ้าทะเลให้พะยูน ท่ามกลางแสงทไวไลท์ยามสนธยา

ดีใจที่ได้เห็นหน้าได้พูดคุยกับ หมู่มิตรสหายชาวโอเคผู้รู้ใจ ทั้งเพื่อนร่วมทริปที่เดินทางล่องใต้มาจากกรุงเทพฯด้วยกันเพื่อนพี่น้องบล็อกเกอร์ทางใต้ที่มีน้ำจิตน้้ำใจมาร่วมกิจกรรมด้วย ได้พบได้พูดคุยเหมือนคนในครอบครัวที่ไม่ได้เจอกันนานนม พวกเราทำให้เพื่อนๆที่ไม่ได้เป็นบล็อกเกอร์ซึ่งร่วมทริปมาด้วยรู้สึกถึงการต้อนรับที่อบอุ่น เปี่ยมมิตรภาพ เพราะเรามีน้ำใจมอบให้อย่างไม่หมดสิ้นนั่นเอง

พูดถึงเรื่องใจอาสา จิตสาธารณะ แล้ว ผมมั่นใจเต็มเกินร้อยเปอร์เซ็นว่าสมาชิกโอเคเนชั่นเราไม่ด้อยกว่ากลุ่มไหน ๆ ในสังคมไทย แม้เป็นกลุ่มเล็กๆ แต่พวกเราทำกิจกรรมส่งเสริมและอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ วัฒนธรรม การศึกษาของเด็กไทย ฯลฯ ร่วมเป็นจำนวนมาก

เฮฮาที่ บ่อโคลนร้อน น้ำเค็ม คลองสิเกา UNSEEN อีกแห่งของเมืองตรัง 

ขออนุญาตเป็นตัวแทนสมาชิกโอเคเนชั่น กล่าวขอบคุณทุกๆท่าน ทุกๆหน่วยงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งคุณเจ้าหญิง พี่กำหนัน พี่คนริมเล คุณนรอง และพี่ลูกเสือหมายเลข ๙ ที่ช่วยเหลือกันลงแรง ลงใจ ทำให้กิจกรรม 2 กิจกรรม ทั้งการปลูกหญ้าทะเลให้พะยูน ปี ๒ และการมอบห้องพยาบาลจากบริษัทยูนีซัน ให้เด็กๆ ที่โรงเรียนบาตูปูเต๊ะ บนเกาะลิบง  ประสบความสำเร็จลุล่วงไปด้วยดีเยี่ยมเกินคาด

เหนือสิ่งอื่นใด ได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่นจากเพื่อนๆบล็อกเกอร์ทางใต้อีกครั้ง ซาบซึ้งใจจริงๆ

ปีหน้า ๒๕๕๙ ไปทำกิจกรรมเพื่ออนุรักษ์พะยูนให้อยู่คู่ท้องทะเลไทย...กันอีกนะครับ

นกเกาะสายไฟ
ศิลปิน: ตุ๊ แครี่ออน ( สุธน สุขพิทักษ์ ) 

-