เครื่องเซ่นไหว้ประกอบพิธี

ในชุมชนคนเขมรบ้านบัว นอกจากพิธีไหว้ผีปู่ตา ซึ่งเป็นธรรมเนียมปฏิบัติตามความเชื่อในเรื่อง “ผีบรรพบุรุษประจำหมู่บ้าน” แล้ว ธรรมเนียมปฏิบัติตามความเชื่อในเรื่อง “ผีบรรพบุรุษประจำสายตระกูล” ก็นับเป็นอีกความเชื่อหนึ่ง ที่ลูกหลานของแต่ละสายตระกูลในรุ่นปัจจุบัน ยังคงยึดถือและสืบทอดปฏิบัติกันมาจนกระทั่งถึงวันนี้

สำหรับผีบรรพบุรุษที่แต่ละสายตระกูลให้ความเคารพนับถือนั้น จะมีชื่อเรียกที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งเท่าที่สอบเท่าผู้เฒ่าผู้แก่ดูก็พบว่ามีอยู่ไม่น้อย แต่ที่ลูกหลานยังคงมีการจัดพิธีสืบเนื่องมาจนถึงเดี๋ยวนี้ก็คือ สายตระกูลที่นับถือ “ผีหม้อ” (ขม๊อจชนังดัย) “ผีกรุงไหม้” (ขม๊อจกร็องแฉ๊ะ) “ผีประกำ” (ขม็อจประเกือม) “ผีแม่มดมอญ” (ขม๊อจมะม๊วดมอญ) เป็นต้น

ในแต่ละปีหรืออาจจะเป็น ๓ – ๔ ปี ครั้ง บรรดาลูกหลานในสายสาแหรก จะมีการจัดพิธีเพื่อรำลึกนึกถึงและแสดงความเคารพต่อบรรพชนของตนเอง โดยการเล่นแม่มดแม่หมอ การเข้าทรงบ็องบ็อด รวมไปถึงการ “เลิงขม๊อจ” 

“เลิงขม๊อจ” เป็นคำเขมร คำว่า “เลิง” แปลว่า “ขึ้น” ส่วน “ขม๊อจ” แปลว่า “ผี” นั่นก็หมายถึงผีบรรพบุรุษประจำตระกูล ซึ่งหากจะแปลรวมความตรง ๆ ก็คือ การมากระทำพิธี “ขึ้นผี” หรือหากพูดในอีกความหมายนัยหนึ่งก็คือ การมาส่ง “เครื่องบรรณาการ” ให้แก่ดวงวิญญาณของบรรพบุรุษประจำตระกูล โดยผู้ที่มาส่งเครื่องบรรณาการที่ว่านี้ก็คือ ลูกหลานในสายตระกูลที่ได้แต่งงานออกเหย้าออกเรือนกำลังจะสร้างครอบครัวใหม่ ทั้งนี้ก็เพื่อที่จะบอกกล่าวให้ดวงวิญญาณของท่านเหล่านั้นรับรู้ พร้อมกันนั้นก็ขอพรให้ท่านช่วยปกป้องคุ้มครองครอบครัวให้อยู่เย็นเป็นสุข

                              มอบเครื่องเซ่นไหว้แก่ผู้อาวุโส

สำหรับสิ่งของที่ลูกหลานจะต้องนำมา “ขึ้น” ต่อ “ผี” นั้น ส่วนใหญ่ก็มักจะเป็นสิ่งของเครื่องใช้ อาหารคาว - หวาน ตลอดจนถึงเครื่องสักการระบูชาต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น หัวหมู ไก่ต้ม เหล้าขาว ผ้าขาว กรวยดอกไม้ธูปเทียน เงิน ฯลฯ  ขึ้นอยู่กับว่าแต่ละสายตระกูล มีธรรมเนียมปฏิบัติที่ยึดถือกันมาอย่างไร และที่สำคัญพิธีกรรมดังกล่าวนี้จะต้องมาประกอบยังบ้านบรรพบุรุษประจำตระกูลเท่านั้น

               อย่างในภาพ ตระกูลของพ่อฝ่ายหญิงมีบรรพบุรุษเป็นคนจีน นับถือผีที่เรียกว่า “ผีแม่มดมอญ” (ขม็อจมะม๊วดมอญ) ซึ่งตามธรรมเนียมปฏิบัติของสายตระกูลนี้ คุณป้าลำพัก  ประทีปรัมย์ ผู้อาวุโสในภาพได้กรุณาเล่าให้ฟังว่า

“ที่ยึดถือกันมาแต่โบร่ำโบราณก็คือ ลูกหลานคนไหนที่แต่งงานออกเรือน พอเสร็จงานแต่งแล้วก็ต้องเตรียมของมาทำพิธีให้เรียบร้อย ใครไม่มาเขาถือว่าไม่เคารพ จะอยู่ที่ไหนก็ต้องหาเวลากลับมา ถ้าไม่ทำอยู่ไม่เป็นสุขหรอก เดี๋ยวก็เจ็บไข้ เดี๋ยวก็เป็นโน่นเป็นนี่ ไม่เป็นกับตัวเองก็เป็นกับ ลูกหลาน พ่อแม่ คนในครอบครัว”

ป้าลำพักเล่าให้ฟังต่อว่า

“เลิงขม๊อจแม่มดมอญ สิ่งของที่ต้องนำมาก็มี หัวหมู ๑ หัว กรวยดอกไม้ธูปเทียน ๕ กรวย  มะพร้าวอ่อน ๒ ลูก เหล้าขาว ๑ ขวด ผ้าขาว ๑ ผืน เงิน ๖ บาท บุหรี่ ข้าวสวย ขนมข้าวต้มอาหารคาวหวาน เอามาครบแล้วก็เตรียมเริ่มพิธี คนเฒ่าคนแก่ก็จะมาช่วยกันเรียกผีช่วยบอกกล่าว”

          สำหรับพิธีการ “เลิงขม๊อจแม่มดมอญ” ในวันนั้น เริ่มด้วยป้าลำพัก ผู้อาวุโสประจำสายตระกูล ทำการตรวจสอบสิ่งของเครื่องใช้และเครื่องสักการระบูชา ว่าแต่ละอย่างถูกต้องครบถ้วนตามที่กำหนดเอาไว้หรือไม่ จากนั้นลูกหลานทั้งหญิงและชาย จะช่วยกันยกสิ่งของแต่ละอย่างทูนขึ้นเหนือหัว มอบให้แก่ผู้อาวุโสเพื่อเตรียมที่จะทำพิธี “เลี้ยงผี”

การ “เลี้ยงผี” เริ่มด้วยการจุดธูปเทียนบูชา พร้อมทั้งบอกกล่าวเชื้อเชิญดวงวิญญาณบรรพบุรุษในสายสาแหรกให้มาชุมนุมกันยังสถานที่ประกอบพิธี ทั้งนี้ก็เพื่อให้มาร่วมรับรู้และเป็นสักขีพยานว่า ลูกหลานในสายตระกูลของตนเอง ได้แต่งงานออกเหย้าออกเรือนไปแล้วกับคนบ้านนั้นบ้านนี้ และวันนี้ทั้งคู่ก็ได้นำอาหารคาวหวาน สิ่งของเครื่องใช้มา “ขึ้น” ให้อย่างครบถ้วนไม่มีขาดตกบกพร่อง

          รินเหล้า จัดข้าวปลาอาหารเลี้ยงผี

ระหว่างนั้นผู้อาวุโสก็จะทำการรินเหล้า จุดบุหรี่ เฉือนหั่นหัวหมู จัดข้าวปลาอาหารของคาวหวานลงในสำรับที่เตรียมไว้ พร้อมกันนั้นก็จะทำการบอกกล่าวเชิญชวนให้ดวงวิญญาณบรรพบุรุษทุกท่านได้มาร่วมดื่มกินเหล้ายาอาหารที่ทางลูกหลานได้นำมาเลี้ยงมาส่งให้อิ่มหนำสำราญ

ไม่นานจากนัก เมื่อเห็นว่าเป็นเวลาอันสมควรแล้ว เครื่องเซ่นไหว้ทั้งหมดในสำรับ จะถูกห่อรวมกันในใบตอง แล้วนำออกไปวางเอาไว้หน้าบ้าน นัยว่าเพื่อให้เหล่าวิญญาณเร่ร่อนสัมพเวสี ได้มากินมารับของเซ่นไหว้ในครั้งนี้ด้วย

                                      แท่นบูชาบรรพบุรุษ

       เสร็จแล้วผู้อาวุโสและลูกหลาน ก็จะทยอยนำสิ่งของและเซ่นไหว้ โดยเฉพาะผ้าขาว เหล้า เงิน และกรวยดอกไม้ธูปเทียน ขึ้นไปวางเอาไว้ยังแท่นบูชาบรรพบุรุษ ซึ่งตั้งอยู่ชั้นบนของบ้าน และนั่นก็ถือเป็นอันเสร็จสิ้นพิธีการ “เลิงขม๊อจ” ตามธรรมเนียมปฏิบัติของสายตระกูล “แม่มดมอญ” (มะม๊วดมอญ) ที่ยึดถือกันมาช้านานหลายชั่วอายุคนจวบจนกระทั่งถึงปัจจุบัน