"จันทบุรี"ถือเป็นเมืองนานาชาติเพราเป็นแหล่งรวมของหลายชาติ เช่น ไทย จีน ญวน แขก ชอง กุหร่า ซึ่งเป็นเมืองที่มากด้วยศิลปกรรม วัฒนธรรม ประเพณี ภาษา การแสดง และรวมถึงความอุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติ อาหารพื้นเมืองเลื่องชื่อ

 หากจะกล่าวถึงในส่วนของ"ชอง" ชองเป็นชนพื้นเมือง เดิมชองเรียกเมืองจันทบุรีนี้ว่า"จันทะบูย"ตามตำนานของชาว"ชอง"ที่เล่าขานสืบต่อกันมาว่เวลาที่จะสร้างศาลเทพารักษ์ สำหรับรักษาบ้านเมืองจะมีคนมาตีฆ้องร้องป่าวเรียกหาคนที่มีชื่อ อิน จัน มั่น คง ถ้าใครขานเขาก็จะเอาตัวไปฝังลงหลุมเสาหลักเมือง

  ชาวชองที่คลองพลู

และแล้ววันที่ตีฆ้องร้องป่าวร้องเรียกหาคนที่ชื่อ อิน จัน มั่น คง ก็มาถึง นางจันซึ่งกำลังท้องแก่ไปยืมกระทะมาจากเพื่อนบ้านมากวนขนม เสร็จแล้วก็ยกกระทะขึ้นทูนหัวเอาไปส่ง ขณะเดินไปก็มีคนมาร้องเรียกว่า"จัน"แกขานรับ จึงถูกนำตัวไปฝังลงหลุมพร้อมกระทะที่ทูนหัวไป เอาเสาหลักเมืองกระแทกใส่ร่างของนางจัน แล้วก่อกำแพงเมืองปิดทับไว้ เมืองนี้จึงได้ชื่อว่า"จันทะบูย"

"จันทะบูย"หมายความว่านางจันที่มีกระทะครอบหัว"จัน"มาจากชื่อนางจัน"ทะ"มาจากกระทะ"บูย"ย่อมาจาก"กระบูย"(ภาษาชอง)แปลว่าไหลังคา"

 เดิมอาจจะเรียกว่า"จันทะกระบูย"แปลว่านางจันที่มีกระทะเป็นหลังคา หรือนางจันที่มีกระทะครอบหัว ต่อมาเสียง"กระ"ตกกร่อนไปจึงกลายมาเป็น"จันทะบูย"

 ครั้นคนไทยอพยพเข้ามาอยู่เมืองมากขึ้นคำว่า"บูย"คงไม่คุ้นหูคนไทยจึงลากเข้าหาคำว่า"บูรี"เป็น"จันทบูรี"  ต่อมาเสียง"บู"หดสั้นเข้าจึงเป็น"จันทบูรี"

 ส่วนความหมายที่แท้จริงของคำว่า"จันทบุรี"เป็นเช่นไร ก็แล้วแต่ประสบการณ์ความคิด ความเชื่อของแต่บุคคล เพราะจันทบุรีมีประวัติศาสตร์เก่าแก่ต่อเนื่องมานานยาวกว่านับพันปี

อ้างอิง/มนตรี พงษ์เจริญ นักประวัติศาสตร์จันทบุรี คอลัมส์สืบสานตำนานจันท์ นสพ.อบจ.จันทบุรี ประจำเดือนตุลาคม ๕๕ ปีที่ ๑ ฉบับที่ ๑

 ในขณะเดียวกันที่จะกล่าวถึงเมืองจันทบุรีในแง่ประวัติศาสตร์และวิถีชีวิต  รากเหง้าของความเป็นจันทบุรีนั้น ทุกคน ทุกภาคส่วน สถานศึกษา นักวิชาการ  นักประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในด้านศิลปวัฒนธรรม การศึกษา มักหยิบยกเอาชาติพันธุ์ของชนชาว"ชอง"เป็นพื้นเพเริ่มต้ืนในการศึกษาประวัติความเป้นมาของชนพื้นเมืองเดิมของจันทบุรีในทุกครั้งไปก็ว่าได้

 จากอดีตจวบจนปัจจุบันและวันนี้ในแง่ของด้านการศึกษา ในแง่ของสังคมวัฒนธรรม วีถีชีวิต ในแง่ของตำนานพื้นถิ่น ในแง่ของกระแสการอนุรักษ์สืบสาน ทางด้านชาติพันธุ์ชาวชองได้ถูกนำมาพูดคุยศึกษากันมากขึ้นในฐานะเป็นชนพื้นเมือง หรืออีกนัยของบรรพบุรุษของชาวจันทบุรี

                                                                      หญิงชาวชอง

พื้นเพของชาว"ชอง"จะเป็นอย่างไร มีที่มาอย่างไร และชองในปัจจุบันอยู่กินกันอย่างไร อนาคตของชองจะเป็นยังไง ผู้เขียนจึงอยากที่จะรวบรวมศึกษาตามติดชีวิตของชนชาวชองทั้งในอดีตและปัจจุบันที่หลายฝ่ายได้ศึกษาและได้กล่าวถึงในหลายๆแง่มุมที่ยืนบนพื้นฐานของความเป็นจริงตามที่สามารถจะนำมารวบรวมได้เพื่อบันทึกไว้เป็นองค์ความรู้  และอาจไม่ละเอียดหรือครอบคลุมได้หมดทุกด้าน ด้วยหลักฐานที่หลงเหลือและค่อนข้างจำกัดในข้อมูลเชิงลึก  แต่อย่างไรก็จะพยายามหาข้อมูลมาบันทึกไว้ให้ได้มากที่สุดเท่าที่ทำได้

 ภายใต้"ชอง" "จันทะบูย"ฤาลมหายใจเฮือกสุดท้าย...