คนริมเลขอเล่าเรื่องราวของเกาะลิบง สถานที่ซึ่งมีตำนานและความสำคัญของจังหวัดตรัง เพื่อเป็นข้อมูลสำหรับท่านที่สนใจจะเข้าร่วมกิจกรรมปลูกหญ้าทะเลที่จังหวัดตรังในช่วงวันที่ ๑๕-๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๖ 

 เกาะลิบง เป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุดในทะเลตรัง ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลเกาะลิบง อำเภอกันตัง สำหรับพื้นที่ตำบลเกาะลิบงประกอบด้วยชุมชนจำนวน ๘ หมู่บ้าน อยู่บนแผ่นดินใหญ่จำนวน  ๓ หมู่บ้านได้แก่บ้านเจ้าไหม บ้านสุไหงบาตู และบ้านมดตะนอย  โดยมีบ้านเกาะมุกด์เป็น ๑  หมู่บ้านที่แยกอิสระอยู่บนเกาะมุกด์ ส่วนที่เหลือจำนวน ๔ หมู่บ้าน ตั้งอยู่บนเกาะลิบงได้แก่บ้านโคกสะท้อน บ้านหลังเขา บ้านบาตูปูเต๊ะ  และบ้านทรายแก้ว เมื่อเอ่ยเกาะลิบงก็จะมีเป็นที่รู้กันดีของผู้คนทั่วไป เนื่องจากเกาะลิบงมีเสน่ห์และอุดมสมบูรณ์เต็มไปด้วยทรัพยากรมากมาย มีทั้งประเภททรัพยากรประมงที่มีคุณค่า และสร้างอาชีพประมงชายฝั่งแก่ชุมชนบนเกาะลิบงมาอย่างยาวนาน เป็นแหล่งหญ้าทะเลที่สมบูรณ์มากที่สุด มีฝูงพะยูนที่ใหญ่ที่สุดของประเทศไทย นอกจากความโดดเด่นในสิ่งที่กล่าวมาแล้วนั้น เกาะลิบงยังเป็นสถานที่ซึ่งที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ มีบันทึกเรื่องราวมานานนับ ๒๐๐ ปี

ชื่อของเกาะลิบงได้ปรากฏอยู่ในเอกสารหลายแห่ง ซึ่งแต่ละแห่งได้เรียกผิดเพี้ยนแตกต่างกันไป เช่น ปูเลาลิบง,ตะลิงโบง,ปลิบง,ตาลิบง, ลิบอง, ปูลูติลิบอง และ ตะลิบง หนังสืออักขรานุกรมภูมิศาสตร์ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ได้อธิบายความหมายของ เกาะลิบงเอาไว้ว่า…เกาะลิบงได้ชื่อมาจากต้นเหลาชะโอน ซึ่งเป็นภาษามลายูเรียกว่าลิบง…เพราะแต่เดิมเกาะนี้มีต้นเหลาชะโอนมาก ส่วนคำว่า “ปูเลา หรือปูลู” นั้นก็เป็นภาษามลายูซึ่งแปลว่า “เกาะ” เมื่อนำเอาคำว่าปูลู มารวมเข้ากับคำว่า ลิบงแล้วก็มีความหมายว่า เกาะที่มีต้นเหลาชะโอน

เกาะลิบงในสมัยพุทธศตวรรษที่ ๒๓  ประมาณปี พ.ศ. ๒๒๐๔  ตรงกับปลายสมัยอยุธยาถึงสมัยกรุงธนบุรี ซึ่งตรงกับรัชสมัยของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชปกครองกรุงศรีอยุธยาอยู่นั้น ที่เมืองเคดาห์(ไทรบุรี) ก็ได้ตรงกับรัชสมัยของตนกู ลิ ล้าฯให้พระราชโอรส ๒ พระองค์ออกไปปกครองเมืองเกาะในทะเล โดยโปรดเกล้าฯให้ตนกูอะตาอินลา มะหะหมัด ชะ(Tunku Attaullah Mohamad Shah) เสด็จออกไปปกครองเมือง ปูเลาปินัง (เกาะลิบง) (โดยน่าจะตั้งเมืองขึ้นที่บ้านพร้าว ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของเตาเผาถ่านซึ่งอยู่ในเขตท้องที่หมู่ ๑ ตำบลเกาะลิบง) การที่ทางเมืองไทรบุรีได้ส่งพระราชบุตรมาตั้งเมืองขึ้นที่เกาะลิบงตามพงศาวดารนี้ ได้สอดคล้องกับนิทานพื้นบ้านที่ชาวบ้านเล่าสืบต่อกันมาว่า "พระยาแขกที่สร้างเมืองลิบง กับเมืองปินังนั้นได้มีประสงค์ที่จะทำให้เมืองทั้งสองนี้ให้ยิ่งใหญ่คู่กัน แต่โหรได้ทำนายเอาไว้ว่าเมืองทั้งสองนี้จะอยู่คู่กันไม่ได้ หากเมืองหนึ่งเจริญ เมืองหนึ่งก็ต้องร้างผู้คน แต่ปัจจุบันเมืองปินังเจริญรุ่งเรือง เมืองเกาะลิบงก็ต้องทรุดโทรมไปตามคำทำนาย" เนื่องจากตามเกาะหลายแห่งในน่านน้ำแถบนี้ เป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่มีค่าหลายอย่างโดยเฉพาะรังนกนางแอ่นนั้นเป็นสินค้าที่คนจีนมีความต้องการสูง ทุกๆ ปีจะมีเรือของชาวไทรบุรีเป็นจำนวนมากถึง ๑,๐๐๐ ลำ ที่เข้ามาเก็บรังนกนางแอ่น และปลิงทะเล โดยมีลักษณะเป็นเจ้าภาษีที่จะคอยจัดเก็บภาษีอากรอีกทอดหนึ่ง

ตนกู อะหมัดตายุดดินมัด รำชะ(Tunku Ahmad Tajudin Halim Shah) ปกครองเมืองนี้อยู่จนกระทั่งถึงปี พ.ศ. ๒๒๔๙ ก็ได้เสด็จกลับไปครองราชเป็นสุลต่านปกครองเมืองเคดาห์อยู่เป็นเวลาประมาณ ๒ ปี ก็เสด็จสวรรคต สำหรับเมืองเกาะลิบงนั้นพระองค์คงจะมอบหมายให้ผู้ที่ไว้วางพระหฤทัยทำการปกครองสืบมา ความเป็นมาของเกาะลิบงดำรงอยู่มาได้ยาวนานแค่ไหนไม่ปรากฎหลักฐานชัดเจน แต่มีนิทานพื้นบ้านได้กล่าวถึงการล่มสลายของเมืองนี้เอาไว้อย่างน่าสนใจว่า

“เมื่อพระยาแขก มาตั้งเมืองขึ้นที่บ้านพร้าวแล้ว เมืองนี้ก็รุ่งเรืองมากและ ได้มีสัมพันธไมตรีกับเมืองพม่า

ต่อมาบุตรชายของเจ้าเมืองทั้งสองก็ได้เป็นเกลอกัน”

ประวัติศาสตร์เกาะลิบง มีตำนานให้ศึกษาเรียนรู้มากมาย มีนิทานที่เล่าสืบต่อกันมา ที่มีเค้าโครงสอดคล้องกับประวัติศาสตร์ของสยามประเทศ  อย่างไรก็ตามหลักฐานปรากฏในรัชสมัยรัตนโกสินทร์  ในช่วง พ.ศ. ๒๓๕๒ สมัยที่เกิดศึกถลาง ครั้นนั้นหลวงฤทธิสงครามได้รับมอบหมายให้เป็นเจ้าเมืองปกครอง ฝ่ายไทยระดมกำลังจากหัวเมืองต่างๆ มารับศึกพม่า โดยให้เกาะลิบงเป็นชุมชนทัพเรือจากเมืองต่างๆ ในฝ่ายใต้ ยกพลไปรบพม่าจนได้ชัยชนะในที่สุด พอถึง พ.ศ. ๒๓๕๔ หลวงฤทธิสงครามถึงแก่กรรม เกาะลิบงจึงคลายความสำคัญลง ประวัติที่น่าศึกษาเรียนรู้คือพระยาลิบง เจ้าเมืองปกครองที่สร้างเมืองลิบงให้เจริญรุ่งเรืองมาในครั้งอดีต แหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมยังรอคอยการพัฒนาเพื่อรักษาไว้ซึ่งคุณค่าของเกาะลิบง  ให้ทุกคนไปค้นหา

หากท่านมาเยือนเกาะลิบง ตำนานจากผู้เฒ่าผู้แก่ 

และร่องรอยเรื่องราวบนเกาะลิบงจะเป็นหลักฐานให้ชวนค้นหา

แล้วเจอกัน ปลูกหญ้าทะเล@ทะเลตรัง