เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 27 เมษายน 2555

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานคือการครอบงำและควบคุมการใช้ภาษาให้อยู่ในอำนาจของชนชั้นนำอย่างเป็นรูปธรรมที่สุด

เพราะภาษาหมายถึงวัฒนธรรม ภาษาเป็นสิ่งที่ใช้สื่อความคิดความอ่าน หากควบคุมภาษาได้ย่อมหมายถึงการมีอำนาจควบคุมความคิดของผู้คนในสังคมนั่นเอง

ภาษาย่อมมีระดับชั้นวรรณณะ เช่นภาษาละตินที่เชื่อมโยงอยู่กับคริสต์ศาสนาอย่างแนบแน่นในยุคกลาง ย่อมถูกจัดเป็นภาษาศักดิ์สิทธิ์ ที่มีไว้สำหรับนักบวชและชนชั้นสูงเท่านั้น

สำหรับในสยาม มีร่องรอยปรากฏชัดว่าภาษาศักดิ์สิทธิ์ที่เชื่อมโยงกับศาสนาและชนชั้นสูงคือภาษาขอม ดังปรากฏการใช้ตัวขอมในเอกสารที่เกี่ยวกับศาสนาหรือเอกสารสำคัญอื่นๆ

และยังทิ้งหลักฐานปรากฏชัดด้วยการกลายมาเป็นคำราชาศัพท์ทุกวันนี้ (ซึ่งไม่มีใครเข้าใจอีกต่อไป)

มีข้อสันนิษฐานว่า ภาษาตระกูลไทย-ลาว อย่างที่เราใช้กันอยู่ทุกวันนี้ เพิ่งมาได้รับความนิยมในช่วงต้นกรุงศรีอยุธยา และอาจมีสาเหตุมาจากการเสื่อมอำนาจของชนชั้นนำรุ่นก่อนที่เป็นขอม

ชนชั้นนำรุ่นใหม่ในสมัยนั้นน่าจะเป็นคนในตระกูลภาษาไทย-ลาว จึงเริ่มนำภาษาไทยมาใช้ในพิธีการสำคัญๆ แทนที่ภาษาขอม ดังมีหลักฐานเป็นโคลงและร่าย “โองการแช่งน้ำ” ซึ่งประกอบไปด้วยคำไทยจำนวนมาก

ความเปลี่ยนแปลงสำคัญที่ส่งผลสะเทือนต่อภาษาอย่างรุนแรง คือเทคโนโลยีการพิมพ์ เพราะการพิมพ์สามารถเผยแพร่เอกสารต่างๆ ในวงกว้างกว่าที่เคย และทำให้ภาษาต่างๆ เกิดรูปแบบที่ชัดเจนขึ้น ทั้งในเรื่องของการสะกดคำ เรื่องของไวยากรณ์ และการวางรูปประโยค

แต่แน่นอนว่าการพิมพ์นั้นย่อมไม่มีมาตรฐานเดียว การสะกดคำต่างๆ ย่อมเป็นไปคนละทิศละทางอย่างเปะปะ คำคำเดียวจึงถูกสะกดอย่างแตกต่างกันออกไป เช่นคำว่าลูกศิษย์ อาจถูกสะกดเป็น สิษ หรือ ศิษ ก็ได้

การสร้างมาตรฐานโดยชนชั้นนำหรือโดยรัฐ จึงเข้ามาจัดระเบียบให้การสะกดเป็นไปในทิศทางเดียวกัน เพราะการสะกดที่แตกต่างกันย่อมหมายถึงความหลากหลาย และความหลากหลายนั้นก็ไปกันไม่ได้กับการปกครองโดยรัฐสมัยใหม่ที่เน้นการใช้อำนาจแบบรวมศูนย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับรัฐบาลที่อยู่ในระบอบราชาธิปไตย

ในสยาม การควบคุมภาษาไทยให้อยู่ใน “แบบแผน” จึงอยู่ภายใต้การกำกับของราชสำนักมาแต่แรก และเห็นได้ชัดเจนที่สุดเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าฯ ตั้งวรรณคดีสโมสรขึ้น เพื่อจัดการนิยามว่าวรรณคดีเรื่องไหนดีหรือไม่ดี ซึ่งก็คือการนิยามว่าการใช้ภาษาแบบใดที่จัดว่าไพเราะหรือไม่ไพเราะนั่นเอง

ราชบัณฑิตยสถาน ซึ่งมีนายกคนแรกคือสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ นั้นจึงมลังเมลืองไปด้วยความศักดิ์สิทธิ์แบบราชสำนักอย่างไม่น่าแปลกใจ

แต่ภาษานั้นไม่เคยเป็นสมบัติของใครอย่างแท้จริง คำหยาบ คำผวน คำสแลง จึงยังปรากฏอยู่ในสังคมไทยเรื่อยมาอย่างที่ทางการไม่อาจควบคุมบังคับ ยิ่งในโลกอินเตอร์เน็ต ภาษาไทยกลายรูปกลายร่างไปไกลอย่างชนิดที่คงสร้างความขนพองสยองเกล้าให้กับเหล่าชนชั้นนำอนุรักษนิยมไม่น้อย 

ผมจึงพบว่า ขณะนี้กรมส่งเสริมวัฒนธรรมกำลังมีประกาศคัดเลือกผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่น โดยแบ่งออกเป็นสี่ประเภทคือ 1) ปูชนียบุคคลด้านภาษาไทย 2) ผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่น แบ่งย่อยออกเป็นคนไทยและคนต่างชาติ 3) ผู้ใช้ภาษาไทยถิ่นดีเด่น และ 4) ผู้มีคณูปการต่อการใช้ภาษาไทย

ผมคิดว่าการประกวดประชันครั้งนี้น่าสนใจมาก เพราะส่วนหนึ่งดูเหมือนจะมีเป้าหมายเพื่อการดึงภาษาไทยให้กลายเป็นของศักดิ์สิทธิ์เช่นเมื่อก่อน เช่นคุณสมบัติของผู้สมัครข้อหนึ่งถึงกับระบุไว้เลยว่า ต้องเป็นผู้ “มีคุณธรรมและไม่เคยมีประวัติเสียหาย” เท่านั้น

การใช้ภาษาจึงถูกเชื่อมโยงเข้ากับเรื่องของคุณธรรมจริยธรรม หมายความว่าผู้ที่ใช้ภาษาไทยได้ดีจะต้องเป็นคนดี มีศีลธรรม สมควรแก่การเคารพบูชาเท่านั้น

ผมขอฟันธงเลยว่าตำแหน่งปูชนียบุคคลด้านภาษาไทยต้องตกเป็นของพ่อขุนรามคำแหงแน่ๆ

ตำแหน่งผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่นที่เป็นคนไทยคงไม่พ้นอดีตนายกฯ อภิสิทธิ์ ผู้สามารถใช้ภาษาไทยสร้างความประหลาดใจให้กับสังคมได้อยู่เรื่อยๆ 

ส่วนตำแหน่งผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่นที่เป็นคนต่างชาตินั้นผมไม่รู้ แต่เดาเอาว่าคงไม่ใช่พวกแรงงานพม่าหรือเขมร และน่าจะเป็นคนอเมริกันมากกว่า

เพราะปัจจุบันฝรั่งจำนวนมาก นอกจากจะนิยมผู้หญิงไทยแล้วยังนิยมพูดภาษาไทยอีกด้วย ผมเคยรู้จักฝรั่งคนหนึ่งที่เล่าให้ฟังถึงประโยชน์ในการพูดภาษาไทยว่า การพูดภาษาไทยกับคนเชียร์แขกในสถานบริการย่านรัชดาฯ นั้น ทำให้เขาไม่ถูกชาร์จค่าบริการเพิ่มอีกหนึ่งพันบาทแบบฝรั่งทั่วๆ ไป

ส่วนตำแหน่งผู้ใช้ภาษาไทยถิ่น (หมายถึงอะไร?) นั้น ผมเดาว่าคงตกเป็นของน้องกระแต อาร์สยาม เจ้าของเพลงดัง ฮักนะฉึกฉึก

ตำแหน่งผู้มีคณูปการต่อภาษาไทย คงหมายถึงหน่วยงานหรือใครก็ตามที่สนับสนุนการใช้ภาษาไทยอย่างถูกต้อง ซึ่งตามหลักก็น่าจะเป็นราชบัณฑิตสถานนั่นเอง แต่ด้วยความที่เป็นหน่วยงานรัฐเหมือนกัน จะมาแจกรางวัลกันเองคงดูกระไรอยู่ ผมเลยเดาเล่นๆ ว่าตำแหน่งนี้น่าจะตกเป็นของอาจารย์สอนภาษาไทยบางคนที่ทำหน้าที่เป็น “ยามเฝ้าภาษา” อยู่อย่างตาแข็งไม่เป็นอันหลับอันนอนนั่นเอง

โอ๋ๆๆ อย่าโกดนะตะเอง เค้าล้อเล่งอ่าาาาา 555