เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 13 กรกฎาคม 2555

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

หลักการเจริญอานาปานสติหมวดที่หนึ่ง ชื่อว่ากายานุปัสสนาสติปัฏฐาน กำหนดให้ผู้ปฏิบัติกำหนดลมหายใจของตนเอง ทำความเข้าใจกับลักษณะความยาว-สั้นของสมหายใจ และจัดการลมหายใจให้เรียบนิ่งสงบรำงับ

เพื่อที่จะเฝ้ามองการเคลื่อนของลมหายใจ และนำไปสู่การสร้างภาพในดวงจิตที่เรียกว่าอุคคหนิมิต เพื่อเป็นจุดกำหนดให้จิตเพ่งโฟกัส

และถ้าการหายใจแบบอานาปานสติเป็นไปเพื่อการสร้างนิมิตอย่างที่ผมกล่าวมาข้างต้น การหายใจแบบของนักแสดงในละครเรื่อง Oxygen ก็คงจะเป็นการหายใจเพื่อทำลายนิมิตนั้นอย่างถอนราก

เป็นการหายใจที่ไม่ได้เป็นไปเพื่อความสงบรำงับ แต่เป็นแรงหายใจที่สร้างความปั่นป่วนสับสนให้กับจิตใจของผู้ชมที่ถูกรบกวนให้พลุ่งพล่านแทบจะทุกนาทีวินาที

Oxygen เป็นละครของกลุ่ม B-floor จัดแสดงที่สถาบันปรีดี พนมยงค์ ในระหว่างวันที่ 5-16 กรกฎาคมนี้ โดยจัดเป็นภาคที่สามในละครไตรภาคของผู้กำกับ ธีรวัฒน์ มุลวิไล โดยสองเรื่องก่อนหน้านี้คือ Flu-O-Less-Sense (ปี 2553) สะท้อนภาพเหตุการณ์พฤษภา 2553 และ Fool Alright (2554) ที่ย้อนลงลึกกลับสู่ตำนานโบราณ พูดถึงการสร้างเมืองและกำเนิดแห่งชนชั้น

ประโยคแรกในแถลงการณ์ของผู้กำกับ บอกเล่าถึง Oxygen ว่า

“การหายใจคือจุดเริ่มต้นของทุกสิ่ง”

ธีรวัฒน์ใช้ลมหายใจเป็นตัวขับเคลื่อนละครเรื่องนี้ ที่อาจเรียกด้วยภาษาทางการหน่อยได้ว่าเป็น physical theatre ซึ่งหมายถึงละครที่ไม่เน้นบทสนทนา แต่ใช้การกระทำเป็นตัวขับเคลื่อนเรื่องราว แต่กระนั้น งานของธีรวัฒน์ก็ไม่ได้ใช้วิธีการเล่าเรื่องราวตามขนบ และเน้นไปที่ภาพรวมมากกว่าจะจงใจอธิบายความเป็นไปให้แจ่มแจ้ง

ภาพทุกภาพ แม้จะสื่อความหมายในเชิงสัญลักษณ์ แต่ก็เป็นสัญลักษณ์ที่ดูเหมือนจะเปิดกว้างและยั่วเย้าให้ผู้ชมแต่ละคนตีความไปตามแบบที่ตนเองเข้าใจ

ธีรวัฒน์บอกว่า

“ความคิดเหมือนกับอากาศ เราปรารถนาที่จะสูดเอาแต่อากาศบริสุทธิ์ แต่หลายครั้งเรากลับได้รับมลพิษเข้ามาในร่างกาย กลิ่นฉุนเหม็นเน่าเราสามารถรับรู้ได้ แต่พิษร้ายแรงที่ไร้กลิ่นมันกลับมีอันตรายมากกว่า”

‘การหายใจ’ ของตัวละครห้าตัวในงานชิ้นนี้ จึงเต็มไปด้วยรูปแบบที่หลากหลาย แต่น้อยครั้งที่จะดำเนินไปสู่ความสงบรำงับ ความสับสนของข้อมูลในโลกสมัยใหม่ถูกแปรสภาพเป็นฉากด้านข้างทั้งสองที่ประกอบขึ้นมาจากชิ้นส่วนหนังสือพิมพ์จำนวนมาก

อากาศเป็นสิ่งที่เราหลีกเลี่ยงไม่ได้ ไม่ผิดไปจากข้อมูลข่าวสาร ที่ถูกจับยัดเข้ามาในหัวของเราตลอดเวลาไม่ว่าเราจะต้องการมันหรือไม่ก็ตาม

ธีรวัฒน์เปรียบประชาธิปไตยและเสรีภาพกับ ‘อากาศ’ ซึ่งเป็นสิ่งที่มองไม่เห็น จับต้องไม่ได้ เราสามารถพูดถึงเสรีภาพและประชาธิปไตย และนั่นก็เป็นเพียงคำพูดที่ไม่อาจจับต้องได้  

แต่ทั้งอากาศและเสรีภาพก็ใช่ว่าจะไม่มีอยู่จริง

Oxygen ยังตั้งประเด็นที่น่าสนใจอย่างยิ่งในเรื่องของสิทธิเสรีภาพ นั่นคือไม่มีเสรีภาพใดที่จะไม่กระทบต่อเสรีภาพของคนอื่นๆ คนเราล้วนมีแนวโน้มที่จะพยายามสูดเอาอากาศแห่งเสรีภาพจากบุคคลอื่นทั้งสิ้น และสิ่งนี้นี่เองที่นำมาสู่ความขัดแย้งในสังคมอย่างร้าวลึก

เสรีภาพจึงเป็นเสมือนวัตถุ (มองไม่เห็น) ที่ต้องต่อสู้ แย่งชิงเพื่อให้ได้มา โดยขณะที่เราต่อสู้นั้น เราไม่มีทางมองเห็นและรู้ได้เลยว่าวัตถุแห่งความปรารถนาของเรานั้นเป็นเสรีภาพที่แท้จริงหรือว่าเป็นเพียงการยอมจำนน

Oxygen ยังตั้งคำถามต่อกรณีหกตุลา พูดถึงประวัติศาสตร์ที่เงียบหาย ไร้ร่องรอยในสายธารประชาธิปไตยแบบไทยๆ ที่ตั้งอยู่บนความหน้าไหว้หลังหลอก การใส่ร้ายป้ายสี และการยอมจำนน Oxygen พูดถึงความพร้อมใจของสังคมไทยที่เบือนหน้าหนีเหตุการณ์สังหารหมู่ครั้งนั้นอย่างน่าอัปยศ

Oxygen ยังตั้งคำถามว่า เมื่อเสรีภาพถูกเก็บกัก หรือสงวนไว้ให้เป็นของบุคคลใดบุคคลหนึ่ง หรือคณะใดคณะหนึ่ง เราจะยังคงเรียกสิ่งนั้นว่าเสรีภาพได้หรือไม่ Oxygen ตั้งคำถามว่าเสรีภาพที่แท้จริงแล้วคืออะไร ใครกันแน่ที่เป็นคนนิยาม

พลาสติคสามารถเก็บกักอากาศ เก็บกักอ็อกซิเจนที่จำเป็นต่อชีวิตมนุษย์ แต่การเอาถุงพลาสติคมาครอบหัวย่อมหมายถึงความตาย

Oxygen จะเดินทางไปร่วมแสดงในงาน Underground Zero Festival ที่สหรัฐอเมริกาปลายเดือนนี้ ผู้ที่สนใจยังมีเวลาอีกสี่วันเพราะ Oxygen จะเปิดทำการแสดงถึงวันจันทร์นี้ โดยสามารถเข้าไปดูข้อมูลต่างๆ ได้ที่ www.facebook.com/Bfloor.theatre.group