เวิ้งวิภาษ 14 ธันวาคม 2555

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา ผมได้รับหนังสือที่น่าสนใจยิ่งเล่มหนึ่งคือหนังสือ ดนตรีอุษาคเนย์ จากผู้เขียน คือเจนจิรา เบญจพงศ์

หนังสือเล่มเขื่องหนากว่า 900 หน้านี้ ต้องบอกว่าไม่ว่าใครอ่านก็คงต้องวางลง เพราะว่าหนัก หนังสือเล่มนี้จึงไม่ใช่หนังสือประเภทที่ ‘วางไม่ลง’ แต่เป็นประเภท ‘ยกไม่ขึ้น’ เสียมากกว่า

ดนตรีอุษาคเนย์มีเนื้อหาที่กว้างไกล แต่ในขณะเดียวกันก็กระชับ ให้ทั้งภาพรวมของดนตรีในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเจาะลงในดนตรีของแต่ละชาติโดยสังเขป

หนังสือแบ่งออกเป็นสามส่วน ส่วนแรกกล่าวถึงลักษณะดนตรีชาติต่างๆ ในอุษาคเนย์อย่างย่อๆ แต่ได้ข้อมูลที่จำเป็นครบถ้วน มีภาพประกอบให้เห็นทุกเครื่องดนตรีและวงดนตรี

ส่วนที่สองเป็นภาพรวมพัฒนาการของดนตรีอุษาคเนย์ ไล่ลงมาตั้งแต่ห้าพันปีที่แล้ว ที่เกิดวัฒนธรรมไม้ไผ่ขึ้นครั้งแรก

วัฒนธรรมไม้ไผ่นี้เป็นต้นกำเนิดของเครื่องประเภทเกราะ โกร่ง กรับ แล้วพัฒนามาเป็นผืนระนาด เป็นปี่น้ำเต้า 

เกราะหรือโกร่งขนาดใหญ่มากๆ นั้นก็คือ ‘โปง’ ที่ใช้ในวัด ซึ่งในเวลาต่อมาจะกลายรูปเป็นกลองเพลนั่นเอง

ส่วนสามพันปีที่แล้ว ในดินแดนอุษาคเนย์มีวัฒนธรรมฆ้อง เพราะเริ่มรู้จักการถลุกโลหะ ทำให้สามารถหล่อทองสัมฤทธิ์และขึ้นรูปเป็นกลองทอง หรือที่มักเรียกกันว่า ‘มโหระทึก’

วัฒนธรรมฆ้องแพร่ขยายไปทั่วอุษาคเนย์ ดังเห็นได้ตั้งแต่ฆ้องวงของไทย ไปจนถึงวงดนตรีกาเมลันในชวา

ในส่วนนี้ยังขยายเนื้อหาถึงเรื่องความเชื่อของคนดึกดำบรรพ์ การถือผี และสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ชนิดต่างๆ ที่มักพบรูปอยู่บนเครื่องดนตรี เช่นกบ งู เหี้ย หมา เป็นต้น

โดยเฉพาะกรณีของสัตว์อย่างจระเข้ ที่กลายมาเป็นเครื่องดนตรี จะเข้ นั้นเป็นเรื่องที่น่าสนใจอย่างยิ่ง

แล้วยังมีการยกตำนานนิทานพื้นเมืองมาชี้ให้เห็นความสัมพันธ์เชิงเครือญาติของชาติต่างๆ ในภูมิภาคนี้

สิ่งที่พิเศษมากสำหรับส่วนนี้คือภาพประกอบจำนวนมากมาย และมีคำอธิบายเล่าเรื่องประกอบสั้นๆ ในลักษณะ photo essay อ่านง่าย สบายๆ ไม่รู้สึกถึงความเป็นหนังสือวิชาการแม้แต่น้อย

ส่วนที่สาม คือส่วนที่ว่าด้วยดนตรีอุษาคเนย์ กับ ดนตรีโลก ว่าเชื่อมต่อสัมพันธ์กันอย่างไร

มีการแยกแยะให้เห็นว่าเครื่องดนตรีหรือสไตล์ดนตรีชนิดไหนที่ชาวอุษาคเนย์ได้นำเข้ามา จากทั้งฝั่งตะวันตก และฝั่งตะวันออก

เช่นปี่ไฉน มีที่มาจากวัฒนธรรมเปอร์เซีย เรียกชื่อว่า Shehnai หรือ Shahnai นำเข้ามาก่อนสมัยอยุธยา โดยยังมีหลักฐานปรากฏให้เห็นเป็นตำแหน่งพนักงานปี่พาทย์ มีบรรดาศักดิ์ว่า ขุนไฉนยไพเราะห์ เป็นต้น

ส่วนที่สามนี้ยังมีบทความสำคัญๆ ของธนิต อยู่โพธิ์ ผนวกเข้ามาเพื่ออธิบายเรื่องปี่ มีบทความของมนตรี ตราโมท และชนก สาคริก อธิบายเรื่องขิม

ส่วนที่สี่ว่าด้วยดนตรีกับพิธีกรรม แต่เป็นการอธิบายเฉพาะในส่วนของประเทศไทย

ส่วนสุดท้ายของหนังสือเล่มนี้คือภาคผนวก ซึ่งผมคิดว่าสำคัญมากไม่แพ้ส่วนอื่นๆ เพราะเป็นการรวบรวมงานเขียนเกี่ยวข้องกับดนตรีและวัฒนธรรมอุษาคเนย์ โดยเฉพาะบทความเรื่องมโหระทึกของชิน อยู่ดี และธนิต อยู่โพธิ์ เป็นการสืบทอดอายุเอกสารเก่าที่มีค่าอย่างยิ่ง

เท่าที่ผมทราบ หนังสือเล่มนี้น่าจะเป็นหนังสือเล่มแรกในภาษาไทยที่อธิบายภาพรวมความเป็นไปของดนตรีในอุษาคเนย์ไว้ได้อย่างกว้างขวางและรัดกุมที่สุด

ทำให้นึกขอบคุณผู้เขียนที่อุตสาหะตั้งใจค้นคว้าและลงมือลงแรงเขียนสำเร็จออกมาเป็นเล่ม ให้สังคมไทยได้มีโอกาสรับรู้ความเป็นไปของวัฒนธรรมของบ้านใกล้เรือนเคียง

หนังสือดนตรีอุษาคเนย์ จัดพิมพ์โดยวิทยาลัยดุริยางคศิลป์ มหาวิทยาลัยมหิดล จำหน่ายในราคา 480 บาท ผู้ที่สนใจสามารถติดต่อสอบถามได้ทางโทรศัพท์ 02.800.2525-30