เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 31 พฤษภาคม 2556

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

ละคร มีต้นกำเนิดมาจากการละเล่นของผู้คนแต่บรรพกาล ที่เริ่มจากการตีเกราะเคาะไม้ และร้องรำทำเพลงเป็นถ้อยคำต่างๆ

การเล่นเพลงต่างๆ นี้ยังมีตัวอย่างหลงเหลือเช่นเพลงเรือ เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เป็นต้น

การละเล่นเหล่านี้ มีพัฒนาการและแปรรูปมาเป็นละครในสมัยไหนไม่อาจทราบได้ แต่ข้อใหญ่ใจความคือ

“ลักษณะสำคัญของการเล่นเพลงส่วนมากคือการโต้ตอบ และการโต้ตอบเกือบทั้งหมดมักจำลองการทะเลาะวิวาทระหว่างชาย-หญิง อันนำไปสู่การด่าว่าเปรียบเปรยเยาะเย้ยถากถางอย่างถึงพริกถึงขิง

เมื่อการเล่นเพลงมีพัฒนาการเป็นละครชาวบ้านแล้ว แนวทางทะเลาะวิวาทก็ติดตามเข้าไปอยู่ในละครด้วย”

(สุจิตต์ วงษ์เทศ, ร้องรำทำเพลง ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ พ.ศ. 2532)

ละครชาวบ้านจะเข้าไปเป็นละครราชสำนักเมื่อไร ไม่ปรากฏหลักฐาน แต่มีบันทึกของราชทูตชาวฝรั่งเศส ลา ลูแบร์ ที่เดินทางเข้ามาอยุธยาในสมัยของพระนารายณ์ (ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 2199-2231) เขียนไว้ว่า

“ละคร (Lacone) นั้นเป็นบทกวีนิพนธ์ สดุดีความกล้าหาญแกมนาฏศิลป์ ใช้เวลาแสดงถึง 3 วัน ตั้งแต่ 8 โมงเช้าถึง 7 โมงเย็น ตัวเรื่องนั้นเป็นคำกลอนแสดงให้เห็นเป็นจริงจัง และตัวแสดงที่อยู่ในฉากนั้นหลายคนจะผลัดกันร้องเมื่อถึงบทของตัว ”

แน่นอนว่าคำให้การนี้อาจหมายถึงเพียงส่วนหนึ่งของละครในสมัยนั้นที่ลา ลูแบร์มีโอกาสได้เห็น และละครที่พูดถึงในบันทึกก็น่าจะเป็นละครของราชสำนัก เพราะถูกปรับเนื้อหาให้กลายเป็นเรื่องเล่าศักดิ์สิทธิ์จากชาดกหรือคัมภีร์อื่นๆ ไปแล้ว

ละครเหล่านี้ แม้ว่าจะกลายรูปแบบเคร่งครัดขึ้นและจับเรื่องชาดกหรือประวัติพระพุทธเจ้ามาแสดง แต่พบว่าส่วนใหญ่ยังคงบุคลิกแบบพื้นเมืองดั้งเดิม นั่นคือมักเดินเรื่องอย่างสนุกสนานด้วยบทวิวาทด่าทอ ดังปรากฏในบทละครมโนราสมัยกรุงเก่า เช่นตอนที่แม่นางมโนราด่าลูกสาวว่า

“อีนี่ใจแข็งปากกล้า กูจะพลิ้วหิ้วขา หน้าตากูจะตบให้ยับไป...

รู้มากอีปากกล้า มึงไปได้มาแต่ไหน พระพายพัดไป สมเพชลมพัดอีดอกทอง”

เท่าที่ผมทราบ ละครโทรทัศน์ไทยเริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2499 สืบเนื่องมาจากการสร้างภาพยนตร์ แล้วนับย้อนหลังไปได้ถึงการแสดงละครเวที ทั้งละครร้อง และละครร้องสลับพูด ที่มีมาตั้งแต่ราวปลายรัชกาลที่ 5 แล้ว

ละครร้องได้รับอิทธิพลจากโอเปราแบบฝรั่ง แต่มาปรุงให้เป็นไทยๆ ด้วยบทและเพลงดนตรี ละครโทรทัศน์ในยุคแรกก็ได้แบบอย่างมาจากละครโทรทัศน์ของฝรั่งเช่นเดียวกัน บทที่ใช้แสดงจึงมักเป็นเรื่องแต่งขึ้นใหม่

ความก้าวหน้าในงานเขียนบทละครโทรทัศน์ช่วง พ.ศ. 2500-2510 เป็นเรื่องที่น่าสนใจอย่างยิ่ง เพราะปรากฏบทละครโทรทัศน์หลายชิ้นที่นำเสนอในแนว เสียดเย้ย (parody) นิยายน้ำเน่า ที่ผมเคยผ่านตามีตัวอย่างเช่นเรื่อง ‘นิดจ๋า’ โดยอุษณา เพลิงธรรม

(ละครเรื่องนี้ล้อเลียนเรื่อง วนิดา ของวรรณสิริ โดยเปลี่ยนให้นางเอก (นิด) ไม่ใช่สาวน้อย แต่เป็นสาวใหญ่ที่ยังไม่มีชายแต่งงานด้วย แล้วยังเปลี่ยนโครงเรื่องจากที่เกิดในครอบครัวชนชั้นผู้ดี ให้กลายเป็นครอบครัวของสามัญชนจนๆ ใช้ชีวิตอยู่ในตรอกเล็กๆ)

นอกจากนั้น กล่าวกันว่าในช่วงหลังปี พ.ศ. 2524 ละครโทรทัศน์ของทางช่อง 7 ก็มีแนวโน้มที่จะเป็นไปในแนวทางก้าวหน้า และข้ามพ้นไปจากโครงเรื่องนิยายน้ำเน่า ดังเห็นได้จากมีการคัดเลือกบทละครที่จะนำมาสร้างจากนิยายที่ล้วนแล้วแต่มีคุณภาพ เช่น ห้วงรักเหวลึก (หลวงวิจิตรวาทการ) จดหมายจากเมืองไทย (โบตั๋น) และ ข้าวนอกนา (สีฟ้า) เป็นต้น

จึงเป็นเรื่องออกจะน่าประหลาดใจ ที่ปัจจุบันบทละครโทรทัศน์ไทย กลับมีคุณภาพในเชิงแนวคิดที่ตกต่ำลงเป็นอย่างมาก และย้อนกลับไปสู่ขนบการเขียนบทชนิดให้ตัวละครตบตีด่าทอกันอย่างหยาบคายแบบเดียวกับการละเล่นของชาวบ้านดึกดำบรรพ์ แล้วยังประสบความสำเร็จอย่างล้นหลามอีกด้วย

นอกจากนั้นแนวคิดหลักของละครโทรทัศน์เหล่านี้ แทบจะร้อยทั้งร้อยกลับย้อนไปวนเวียนอยู่กับพล็อตเรื่องในแวดวงชนชั้นสูง เน้นเหตุการณ์ความรักระหว่างชายสูงศักดิ์ระดับหม่อมราชวงศ์กับหญิงสาวชาวบ้าน แบบเดียวกับนิยายน้ำเน่าในสมัยก่อนแทบไม่ผิดเพี้ยน

โดยในปัจจุบันแทบจะไม่มีละครโทรทัศน์เรื่องใดเลยที่นำเสนอเรื่องของสามัญชน

ผิดกับละครโทรทัศน์ของประเทศอื่นๆ ที่ก้าวไปข้างหน้าด้วยกลวิธีการเขียนบทที่ซับซ้อน น่าติดตาม และเน้นเรื่องราวที่อิงอยู่บนฐานคิดแบบ realistic ผูกอยู่กับเรื่องราวของสามัญชนคนธรรมดาทั้งสิ้น

จึงพูดได้ว่าการชมละครโทรทัศน์ไทยในยุคปัจจุบันนั้นแทบไม่แตกต่างไปจากการดูลิเกหรือละครจักรๆ วงศ์ๆ ซ้ำแล้วซ้ำเล่านั่นแหละ

นี่สินะ ที่เรียกกันว่า “ความเป็นไทย”

ฉากทะเลาะในละครสมัยก่อน เรื่องไกรทอง