เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 9 สิงหาคม 2556

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

ในข้อเขียนของอาจารย์หมอ ศาสตราจารย์นายแพทย์พูนพิศ อมาตยกุล (จดหมายเหตุดนตรีไทย 5 รัชกาล) เล่าถึงคราวที่นักดนตรีไทยได้ไปเยือนกรุงลอนดอนในปี พ.ศ. 2427

การเดินทางไปกรุงลอนดอนครั้งนั้น เป็นการไปร่วมงานมหกรรมแสดงสินค้าและดนตรีนานาชาติ (expo) ตามคำเชิญของรัฐบาลอังกฤษ โดยผู้จัดทูลเกล้าถวายวงดนตรีไปในครั้งนี้ คือ พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์

ตามบันทึกของนายคร้าม บุญญศาสตร์ คนสีซอสามสาย ได้ให้รายละเอียดไว้ว่ามีนักดนตรีร่วมเดิมทางไปในคราวนี้ 19 คน คือ

นายตาด จางวางทองดี นายยิ้ม นายเปีย นายชุ่ม นายสิน นายสาย นายนวล นายเนตร นายต่อม นายฉ่าง นายคร้าม นายแปลก นายเหม นางสังจีน นายเปลี่ยน นายอ๋อย นายเผื่อน และนายปลั่ง

อาจารย์หมอพูนพิศได้ตรวจสอบพบว่าในจำนวนนั้น มีผู้ที่กลับมาและได้รับราชการอยู่ในกรมพิณพาทย์และมหรสพหลวงหลายคน เช่น

นายตาด ต่อมาได้เป็นพระประดิษฐไพเราะ 

จางวางทองดี ได้เป็นหลวงเสนาะดุริยางค์ เป็นต้น

มีเรื่องเล่าอยู่ในหนังสือ “คนไทยในราชสำนักพระนางวิคตอเรีย” ซึ่งเป็นบันทึกของนายคร้าม บุญญศาสตร์ ถึงเหตุการณ์เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2428 เมื่อนักดนตรีไทยได้บรรเลงดนตรีให้พระราชินีวิคตอเรียฟังว่า นายแปลกและนายตาดได้บรรเลงดนตรีให้พระนางวิคตอเรียฟังหน้าพระที่นั่ง

(เนื่องจากผมไม่สามารถหาเอกสารอ้างอิงจากต้นฉบับจริงได้ในขณะนี้ จึงขอเก็บความจากหนังสือ ประวัติดนตรีและนักประพันธ์ ของลำจุล ฮวบเจริญ ที่อ้างอิงถึงหนังสือเล่มนี้มาเพียงคร่าวๆ ดังนี้)

นายคร้ามเล่าว่า พระนางวิคตอเรียรู้สึกประทับใจกับการเป่าปี่แบบไทยมาก เพราะใช้เทคนิคการเป่าแบบ “ระบายลม” สามารถเป่าลากเสียงยาวนานได้ต่อเนื่อง ไม่ต้องหยุดพักหายใจ ถึงกับต้องเรียกนายแปลกเข้ามาถามว่า

“เจ้าเป่าอย่างไร เสียงจึงดังไม่ขาด เจ้ามีลมหายใจมากเป็นพิเศษอย่างนั้นหรือ?”

นี่จึงเป็นเรื่องที่นักดนตรีไทยในคราวนั้นภาคภูมิใจเป็นอันมาก ที่ทำให้ชาติตะวันตกรู้สึกทึ่งในความสามารถได้

แต่การเป่าเครื่องดนตรีประเภทเครื่องลมด้วยเทคนิคนี้ ที่จริงแล้วปรากฏอยู่ในหลายๆ แห่งทั่วโลก ไม่เฉพาะแต่ในประเทศสยามเท่านั้น เช่นการเล่น didgeridoo ของชาวออสเตรเลียน ก็ใช้เทคนิคนี้เช่นเดียวกัน

เทคนิคนี้ยังพบในอียิปต์ และในประเทศแถบเอเชียอีกหลายแห่ง

การเป่าลมแบบต่อเนื่องนี้ ใช้เทคนิคการหายใจแบบที่ในภาษาอังกฤษเรียกว่า circular breathing คือหายใจวนอย่างต่อเนื่อง

อธิบายคร่าวๆ ว่าเป็นการที่นักดนตรี ผ่อนลมหายใจออกจากปอดอย่างช้าๆ และชั่วขณะที่ลมหายใจสุดท้ายใกล้จะหมด นักดนตรีจะกักลมหายใจส่วนสุดท้ายนั้นไว้ที่แก้ม

และขณะที่ปล่อยลมหายใจสุดท้ายออกจากแก้มอย่างช้าๆ ทางปาก ในชั่วขณะสั้นๆ นั้นเอง ที่นักดนตรีจะต้องสูดลมหายใจเข้าทางจมูกอย่างรวดเร็ว และนำไปเก็บกักไว้ในปอด

ด้วยวิธีหายใจแบบนี้ เสียงเป่าป่ีหรือขลุ่ยก็จะสามารถดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง ไม่สะดุดขาดตอน ไม่ต้องหยุดหายใจ ทำให้สามารถบรรเลงท่วงทำนองเพลงที่ยาวเป็นพิเศษได้

ในปี ค.ศ. 1997 กินเนสบุ๊คระบุว่า นักดนตรีที่ใช้เทคนิค circular breathing ได้นานที่สุดคือนักแซ็กโซโฟนชื่อดัง Kenny G. โดยสามารถเป่าเสียงยาวต่อเนื่องได้เป็นเวลาทั้งสิ้น 45 นาที 47 วินาที

แต่ในปี ค.ศ. 2000 สติถินี้ถูกทำลายโดย Vann Burchfield ซึ่งทำเวลาได้นานถึง 47 นาที 6 วินาที

พระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) ผู้เป่าปี่โดยใช้เทคนิค circular breathing ถวายควีนวิคตอเรียในกรุงลอนดอน เมื่อปี พ.ศ. 2428