เวิ้งวิภาษ

หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันเสาร์ที่ 19 กรกฎาคม 2557

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

นิยายเรื่อง Il Coure (แปลว่า Heart หรือดวงใจ) แต่งโดย Edmondo de Amicis นักเขียนอิตาเลียนเมื่อปี พ.ศ. 2429 โดยผู้แต่งระบุว่านิยายเรื่องนี้เหมาะกับเยาวชนอายุระหว่าง 9-13 ปี

นิยายเรื่องนี้เขียนจากมุมมองของตัวละครเอก คือเด็กชาย Enricco Bottini เล่าถึงเหตุการณ์ต่างๆ ที่เขาพบเจอในช่วงปี พ.ศ. 2424-2425 มีตัวละครเป็นเด็กๆ เพื่อนร่วมชั้นเรียน ผู้ปกครอง และครู

ในอิตาลีช่วงนั้น ถือเป็นยุคแห่งการสร้างชาติและสำนึกแบบชาตินิยม ดังนั้น เนื้อหาในนิยายสำหรับเยาวชนเรื่องนี้จึงมีลักษณะชาตินิยมอย่างเต็มตัว

การเกิดขึ้นของโรงเรียนที่จัดการโดยรัฐ เป็นเสมือนเบ้าหลอมเด็กหลายๆ ประเภทที่มาจากชนชั้นที่ต่างๆ กัน ทั้งคนรวย คนจน กรรมกร ช่างทาสี ไปจนถึงคนชายขอบที่มาจากจังหวัดอันห่างไกล

การปะทะทางชนชั้นที่เกิดขึ้นในโรงเรียนจึงเป็นปัญหาที่ไม่มีทางหลีกเลี่ยง แต่การสร้าง “ชาติ” อันหมายความถึง “ความเท่าเทียมกันของประชาชน” ก็เป็นอุดมการณ์สำคัญที่สามารถหลอมรวมเด็กๆ จากชนชั้นต่างๆ นั้นเข้าด้วยกันให้เป็นหนึ่งเดียวได้ ด้วยคำว่า “ชาติอิตาลี” นั่นเอง

สำนึกแบบชาตินิยมถูกปลูกฝังลงในนิยาย ผ่านเรื่องเล่าในโรงเรียนที่แทรกอยู่เป็นระยะๆ (นิยายเขียนขึ้นในรูปแบบบันทึกประจำวัน แต่ทุกๆ เดือนจะมีการแทรกเรื่องเล่าพิเศษเรื่องหนึ่ง ที่ Enricco จดจำมาจากคำบอกเล่าของครูอีกทีหนึ่ง)

เช่นเรื่องเล่าถึงเด็กชายชาวอิตาเลียนคนหนึ่งที่ได้รับเหรียญเงินจากชาวต่างชาติ แต่ก็กลับขว้างเหรียญเหล่านั้นใส่หน้าชาวต่างชาติเหล่านั้นในภายหลัง เมื่อได้ยินคนพวกนั้นพูดถึงประเทศอิตาลีในแง่ลบ

หรือเรื่องที่กล่าวถึงการพลีชีพเพื่อชาติของเด็กชายชาวอิตาเลียน โดยการปีนต้นไม้ขึ้นไปสอดแนมดูข้าศึกจากระยะไกล จนสุดท้ายถูกยิงตกลงมาเสียชีวิต ท่ามกลางความเศร้าโศกและภาคภูมิใจของเหล่าทหารหาญชาวอิตาเลียน

นอกจากประเด็นเรื่องชาติ นิยายเรื่องนี้ยังเน้นเรื่องของความกตัญญูรู้คุณพ่อแม่ครูอาจารย์ การรู้จักหน้าที่ของตนเอง ความขยันขันแข็งและอดทน

และที่สำคัญ ยังมีแนวคิดที่ค่อนๆ ไปทางฝ่ายซ้าย ในเรื่องของการเห็นอกเห็นใจคนจนและผู้ด้อยโอกาส ดังที่ตัวละครเองในเรื่องจะไม่รีรอเลยที่จะยกของเล่นให้เพื่อนที่ยากจน

นิยายเรื่องนี้ยังขับเน้นเรื่องอุดมคติเรื่องความเท่าเทียมของประชาชน โดยแสดงให้เห็นว่าบิดาของตัวละครตัวหนึ่งถึงกับตำหนิบุตรชายของตนอย่างรุนแรง เมื่อเด็กชายดูถูกเพื่อนนักเรียนที่ยากจนกว่า

Il Coure เป็นที่จับใจของผู้อ่านจำนวนมาก และได้รับการแปลเป็นภาษาต่างๆ มากมาย ทั้งภาษาจีน ญี่ปุ่น อังกฤษ สเปน ฯลฯ

(นิยายเรื่องนี้ได้รับความนิยมในญี่ปุ่นมาก จนเมื่อปี 2524 ยังมีการดัดแปลงนิยายเรื่องนี้เป็นภาพยนตร์ animation อีกด้วย)

ในภาษาไทย Il Coure ได้รับการแปลโดยซิม วีระไวทยะ ใน พ.ศ. 2487 ในชื่อเรื่องว่า “ดวงใจ” โดยในฉบับพิมพ์ครั้งแรกมีการตีพิมพ์คำนิยมของพระยาอนุมานราชธนประกอบไว้ด้วย

ในส่วนคำนำของผู้เขียน คุณซิมยังกล่าวยกย่องนิยายเรื่องนี้ไว้ว่า

“หนังสือเล่มนี้ให้ความสะเทือนใจแก่ข้าพเจ้าอย่างยิ่ง โรงเรียนในต่างประเทศได้ใช้หนังสือเล่มนี้เป็นหนังสืออ่านในโรงเรียน ต้นฉบับพิมพ์แล้วกว่า 300 ครั้ง ฉบับภาษาจีนพิมพ์ครั้งแรกในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2468 และครั้งที่ 18 ในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2477”

โดยในการแปล ผู้แปลได้ “เรียบเรียงเป็นเรื่องไทย อาศัยเค้าโครงของฉบับเดิม”

ดังนั้น ชื่อของเด็กชาย Enricco จึงถูกเปลี่ยนเป็น​เด็กชาย “ประเสริฐ” 

ตัวละครประกอบอื่นๆ ก็เช่นเดียวกัน คือถูกเปลี่ยนชื่อเปลี่ยนสัญชาติหมด แต่พฤติกรรมและนิสัยใจคอยังคงยึดตามต้นฉบับอยู่อย่างเคร่งครัด

ส่วนชาตินิยมอิตาลี ก็ถูกแปลงร่างให้มาเป็น “ชาตินิยมไทย” อย่างพอเหมาะพอดีกับช่วงเวลานั้น ซึ่งหลวงวิจิตรวาทการ กับ จอมพล ป. พิบูลสงครามกำลังคร่ำเคร่งสร้างความเป็นไทยกันอย่างรีบด่วน

ความเป็นชาตินิยมไทยในนิยายเรื่องนี้จึงปรากฏขึ้นอย่างไม่เคอะเขินแม้แต่น้อย ดังข้อความบางส่วนที่บิดาของประเสริฐสั่งสอนลูกชายไว้ ดังนี้

“ทำไมเราจึงรักประเทศของเรา ปัญหาข้อนี้คงจะเกิดคำตอบสำหรับเจ้าขึ้นตั้งหลายร้อยข้อทีเดียว แต่สำหรับพ่อนั้น พ่อรักชาติไทย เพราะแม่ของพ่อเป็นคนไทย เพราะเลือดที่ไหลอยู่ในท่อโลหิตของพ่อเป็นเลือดไทย...

ภาษาที่พ่อพูดและหนังสือที่พ่อเร่ียนเป็นภาษาไทย พี่น้องของพ่อ เพื่อนฝูงของพ่อ มหาบุรุษในสมัยของพ่อ ธรรมชาติอันสวยงามที่อยู่รอบข้างพ่อตลอดจนสิ่งที่พ่อรัก พ่อเรียนและพ่อชมเชยทุกสิ่งทุกอย่างนี้ ล้วนเป็นไทย - ไทยทั้งสิ้น ฉะนั้นพ่อจึงรักชาติไทย พ่อจึงรักเมืองไทย”

(ตัวละครบางตัวในเรื่อง “ดวงใจ” ยังถูกวางให้เป็นลูกคนจีนที่มักถูกดูหมิ่น แต่ได้รับการปฏิบัติจากตัวละครฝ่ายดีอย่างให้เกียรติเท่าเทียมกันอีกด้วย)

อย่างไรก็ตาม กระแสชาตินิยมขวาจัดก็อาจถูกลัทธิเผด็จการช่วงใช้ได้โดยง่าย ดังนั้นในช่วงเวลาของรัฐเผด็จการอิตาลี หนังสือเล่มนี้จึงได้รับความยกย่องชื่นชมยิ่ง

(ไม่ผิดจากจีนและญี่ปุ่นที่ปลูกฝังลัทธิชาตินิยมอย่างเข้มข้นในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน)

นอกจากนี้ ในปี พ.ศ. 2505 นักเขียนอิตาเลียนชื่อดังคือ Umberto Eco ยังเคยเขียนบทความวิจารณ์ตัวละครเอกในนิยายเรื่องนี้ว่าเป็นพวกหัวอ่อน และมีแนวโน้มที่จะนิยมชมชอบระบอบเผด็จการ 

ขณะที่เด็กชายตัวโกงในเรื่องที่ชื่อ Franti กลับเป็นคนที่มีลักษณะเป็นนักปฏิวัติมากกว่า