“เปลว สีเงิน” หรือ ป๋าเปลว (ของผมและของใครอีกหลายคนที่เคารพและรักท่านผ่านตัวหนังสือ) นักหนังสือพิมพ์ผู้ยิ่งใหญ่ เจ้าของรางวัลนักเขียนอมตะ คนที่สองของไทย เขียนไว้ในคอลัมม์ประจำที่ “ไทยโพสต์” ฉบับวันที่ 29 ธันวาคม 2551 พูดถึง “เหมืองแม่เมาะ” ที่ลัดเลาะไปถึง “สะดือเหมือง”

        เหมืองแม่เมาะที่ว่านี้ ใหญ่กว้างสุดลูกหูลูกตา กินพื้นที่ไปกว่าหมื่นๆ ไร่ เมื่อไต่ลงไปจนถึงสะดือเหมือง แล้วมองออกไปก็จะพบว่า ไม่ต่างอะไรกับท้องทะเลที่มองจากฝั่งก็จะเห็นเพียงเส้นขอบน้ำจรดขอบฟ้า แต่สำหรับที่แม่เมาะนั้น ป๋าเปลวเล่าว่า เป็นขอบฟ้าจรดขอบเหมือง!!
ป๋าเปลว เขียนต่อไว้ว่า “เหมืองแม่เมาะ” ชื่อนี้กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งฝันร้ายในด้านมลพิษภาวะทำลายมนุษย์  ทำลายสิ่งแวดล้อมมาเกือบครึ่งศตวรรษ

        และพูดกันจนตกทอดเป็น "ตำนานฝังใจ"

        ทั้งนี้ทั้งนั้น อยากบอกว่าเมื่อใดที่ใครได้เคยสัมผัสด้วยตัวจริง สูดจริง (อากาศนะครับ ไม่ใช่ขี้มูก เพราะเป็นหวัดเมื่อหน้าหนาว) จะพบว่ากลุ่มก้อนสีขาวที่คละคลุ้งบริเวณปล่องไฟลอยสู่ท้องฟ้า หาใช่ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ไม่

         กลุ่มก้อนสีขาวที่ละล่องเป็นปุย-ปุย นั้น ส่วนใหญ่คือ ไอน้ำที่ออกมาจากระบบ “ติดตั้งเครื่องดักจับฝุ่นด้วยไฟฟ้าสถิตย์” ที่ทางโรงไฟฟ้าแม่เมาะเขาติดตั้งมาตั้งแต่ปี 36 ซึ่งมีประสิทธิภาพในการดักจับ 99% คุณภาพนั้นดีกว่าต้นแบบที่โรงไฟฟ้าแถวยุโรปเสียอีก และการดักจับฝุ่นนี้ทำให้ได้ “เถ้าลอย” มาใช้ประโยชน์ด้านก่อสร้าง

        นอกจากนี้ ยังได้ติดตั้ง “เครื่องกำจัดก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์” ที่กำจัดได้ถึง 95% ต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐานของกรมควบคุมมลพิษ ซึ่งทางกรมฯ ได้ รายงานผลการตรวจวัดค่าปริมาณก๊าซซัลไดออกไซต์เฉลี่ย 24 ชั่วโมง วันที่ 11/09/2008 บริเวณพื้นที่ อ.แม่เมาะ ตรวจวัดได้ 0.001 ส่วนในล้านส่วน (PPM) ขณะที่ค่ามาตรฐานก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซต์ จะอยู่ที่ 0.120 ล้านในล้านส่วน (PPM)

        เรียกได้ว่า อากาศดีกว่ามลพิษในเมืองกรุงถึง 7 เท่า แถมยังได้ “ยิบซัมสังเคราะห์” มาใช้ประโยชน์อีกด้วย

        สำทับไปด้วยการตั้งสถานีตรวจวัดคุณภาพอากาศ จำนวน 12 จุด ในชุมชนต่าง ๆ บริเวณโดยรอบโรงไฟฟ้าแม่เมาะ เพื่อการันตีมาตรฐานของการบริหารจัดการที่สะอาดสะอ้าน และเอาใจใส่ชุมชน โดยอยู่บนพื้นฐานภารกิจหลัก นั่นคือการผลิตกระแสไฟฟ้าอันเป็นพลังงานใหญ่ในการส่องสว่าง เฉพาะแม่เมาะเหมืองเดียวก็ส่งไฟฟ้าไปเลี้ยงคนเกือบครึ่งประเทศแล้ว

        นี่คือความเปลี่ยนแปลงทางวิทยาศาสตร์ที่สะท้อนค่าออกมาเป็นตัวเลขดัชนีที่จะสร้างความเชื่อมั่นให้กับชุมชนได้ แต่การบ้านอีกบทที่โรงไฟฟ้าแม่เมาะยังต้องเคาะโต๊ะต่อ ก็คือ จะทำอย่างไรที่จะเปลี่ยนความคิดฝังหัวของชาวบ้านร้านตลาด ชุมชนโดยรอบ นักวิชาการ (บางคน) NGO บางกลุ่ม (ที่ยังฝังใจกับซัลเฟอร์แบบโงหัวไม่ขึ้น)

        ตราบใดที่กระแสโลกร้อนยังนอนมา ตีปี๊บดังๆ ว่าโรงไฟฟ้าเป็นสาเหตุต่อคุณภาพชีวิต และภาพของชาวบ้านที่เดินหน้าฟ้องโรงไฟฟ้าเรียกค่าชดเชยต่อไป โดยที่ขาดการทำความเข้าใจถึงเทคโนโลยีใหม่ๆ ที่ทางโรงไฟฟ้าได้นำมาใช้ในการจัดการคุณภาพสิ่งแวดล้อมที่ดีขึ้นแล้วล่ะก็...บอกได้เลยว่า ถึงเวลานับถอยหลังไปยังบทสุดท้ายของเหมืองลิกไนต์แห่งนี้ได้ทันที โดยไม่ต้องรอถึงวันข้างหน้าอีกราว 35-40 ปี ในวันที่ลิกไนต์กำลังจะหมดลง

        และ “โรงไฟฟ้า” แม่เมาะ ก็จะเหลือเพียงชื่อของ “โรงไฟฟ้าต้นแบบในการจัดการด้านสิ่งแวดล้อม” เท่านั้นเอง ท่ามกลางวิกฤติด้านพลังงานที่จะเกิดขึ้นในอนาคตอันใกล้นี้