สถานนีวิทยุโทรทัศน์ของกรมประชาสัมพันธ์  ช่อง 5 (คนละช่องกับช่อง 5 กองทัพบกปัจจุบัน) เขตขอนแก่น เมื่อปี  2514-15 แพร่ภาพทั่วภาคอีสาน   ในกลางวันวันเสาร์จะมีรายการประกวดหมอลำหมู่  มีหมอลำหมู่ดี ๆ จากทั่วภาคอีสานมาประกวด  หมอลำดี ๆ แต่ละทำนอง (วาดลำ) เช่น  หมอลำอุบลราชธานี  ร้อยเอ็ด  กาฬสินธุ์/สารคาม  อุดรธานี  ยโสธร และขอนแก่นเมืองเจ้าภาพ  

ทำให้พี่น้องทั่วภาคอีสานได้รู้จักและนำ (ตาม) ไปจ้างข้ามจังหวัดมาลำที่หมู่บ้านตนเองก็ตอนหลังจากการประกวดแต่ละครั้ง  พิธีกรรายการคือท่านวิชัย  จันทร์เจริญ ข้าราชการกรมประชาสัมพันธ์ขณะนั้น (ท่านอธิบดีกรม ปชส. รักศักดิ์  วัฒนพาณิชย์ มามอบรางวัลทุกครั้ง) มีหมอลำศิลปินดังเกิดขึ้นภายหลังการประกวด 2-3 ครั้งแรก  ประกวดคราวละราว 1  ปี ก็ตัดสินที  หลัง ๆ ปีต่อ ๆ ก็ประกวดมาตลอดแต่หมอลำที่ผ่านเข้ารอบไม่เด่นดังระดับประเทศเหมือนครั้งแรก ๆ โน้นครับ

พระเอก  นางเอกหมอลำที่ทั้งชนะเลิศและอันดับรอง ๆ ที่ผ่านเวทีช่อง 5 ขอนแก่นแต่ละครั้ง สมัยนั้น  ต่อมาดัง ๆ ทั้งสิ้น  เช่น  หมอลำอังคนาง  คุณไชย,  หมอลำ ป.ฉลาดน้อย  ส่งเสริม(ศิลปินแห่งชาติปี 2549) หมอลำสไบแพร  บัวสด จากคณะอุบลพัฒนา(อุบลราชธานี)  หมอลำสุภาพ  ดาวดวงเด่น จากคณะเพชรบูรพา (ร้อยเอ็ด)  หมอลำอรอุมา  สิงห์ศิริ จากคณะแก่นเพชร (อ.พล ขอนแก่น/คนร้องเพลงสาวอีสานรอรัก)  ที่ประกวดแล้วดังแบบเป็นคณะไม่เน้นพระเอก  นางเอกอัดแผ่นเสียง เช่น  คณะร้อยเอ็ดเนรมิตร (ร้อยเอ็ด)  คณะอุดรมิตรนิยม  คณะ ผ.ร่วมมิตร (อุดรธานี)  คณะหงส์ฟ้ามหาราช  คณะขวัญอุบล (อุบลราชธานี) เป็นต้น

เกริ่นมายาวขอเกริ่นต่อครับ... หมอลำที่ดัง ๆ จากที่กล่าวมาดังทั้งทางประชาชน  และทางนายห้างแผ่นเสียงด้วย  ปี 2516 หมอลำอังคนาง  คุณไชย ดังเปรี้ยงปร้างจากหลาย ๆ เพลงลูกทุ่งอีสาน  เช่นเพลงพี่จ๋าหลับตาไว้  เพลงอีสานลำเพลิน  อยากสิกลับอีสาน  อย่าขี้โอ่ง โดยครูเพลงอีสาน  สุรินทร์  ภาคศิริ  ครูพงษ์ศักด์  จันทรุกขา  ครูสัญญา  จุฬาพร (กลุ่มท่านเหล่านี้ครับ)

ในเพลงอีสานลำเพลิน  มีช่วงที่โตน (กระโจน)ลงมาใส่ทำนองลำเพลินคำร้องภาษาอีสานว่า

"ตีกลองน้ำดังมาตุ้มเติ่น  ตุ้มเติดเติ่นละวังเวินเติดเติ่น  ตีบาดยาว ๆ  ตีคราวเยิ่น ๆ ตีเอิ้นใส่แฟน  คิ้วแล่นแค่นเจ้าผู้แม่นแฟนใผ  มวยผมดกผู้ปกผมดำ  มาโอลำลงฟ้อน  มาโอ่ลำลงฟ้อน..."

ศัพท์ที่ควรทราบ

1)  ตีกลองน้ำ : สาวอีสานนุ่งผ้าถุงกระโจมอก  อาบน้ำตามแหล่งน้ำธรรมชาติ ใช้มือตีลมเข้าผ้าถุง  ซึ่งเรียกว่าตีอีโปง  ถุงอีโปงก็โป่งลมขึ้นมาข้างบน   สาว ๆ ก็ขี่ถุงโป่งลมลอยคอไปเล่นน้ำลึก ๆ สนุกสนาน  (ส่วนมากนิยมตีตอนไม่มีผู้ชายอยู่ด้วย  เพราะว่าการตีอีโปงผ้าถุงจะรูดขึ้นมาที่ร่องแขนบน  ใช้ลำน้ำห่มร่างกายแทนผ้าถุง) อาการตีลมเข้าผ้าถุงดังตุ้ม ๆ จึงเรียกว่าตีกลองน้ำ  

2)  ตุ้มเติน : เสียงดังของการตีกลองน้ำดังตุ้ม ๆ ๆ ในบทกวี/ลำ ก็ว่าตุ้มเติน  หรือ ตุ้มเติดเติ่น  คำว่า "ตุ้มเติดเติ่น" นี่ดูท่านกวีอีสานจะเจตนาให้มีจังหวะคำไพเราะให้เข้ากับลำเพลิน  ในจังหวะกลองลายเซิ้ง  และให้สัมผัสกับคำว่า "วังเวิน"

3)  วังเวิน : วังน้ำ, คุ้งน้ำ,  เวิ้งน้ำกว้าง ๆ 

4)  บาด : คราว,  ครั้ง  ตีบาดยาว ๆ จึงหมายถึง  ตีคราวละยาว ๆ    

5)  เยิ่น ๆ : ช้า ๆ (ตีบาดยาว ๆ  ตีคราวเยิ่น ๆ ตีเอิ้นใส่แฟน หมายถึง ตียาว ๆ และตีช้า ๆ สลับกันไป  อยากเรียกร้องให้ผู้บ่าวได้ยิน..)

6)  คิ้วแล่นแค่น :  คิ้วเป็นวงเรียวงามพอดี ๆ 

หมอลำฉวีวรรณ  พันธุ (ฉวีวรรณ  ดำเนิน/ศิลปินแห่งชาติ ปี 2536 อดีตนางเอกหมอลำคณะรังสิมันต์ ก่อนนางเอกบานเย็น  รากแก่น) อัดแผ่นเสียงแบบลำเพลินดังมาก กับครูชาและลูกชาย ปี 2545  ภาพขวา ศิลปินตลกอีสาน หนิงหนอง (เพชรพิณทอง) ท่านหนิงหน่องนอกจากการแสดงตลกอีสาน  ท่านก็เป็นศิลปินหมอลำชั้นครูคนหนึ่ง  กับครูชาในห้องบันทึกเสียงแห่งหนึ่ง

เพลงอีสานลำเพลิน ดังมากในปีนั้น  ในวงการลูกทุ่งหมอลำนี้นับว่าเป็นเพลงเนื้อหาแบบลูกทุ่งอีสานมีภาษาไทยกลาง  แล้วมาหักลง(ท่อนฮุก) ใส่แบบหมอลำ  สลับกันไปอย่างนี้  ซึ่งนิยมกันมากในการทำเพลงแนวลูกทุ่งอีสานปัจจุบัน  แม้แต่แอ๊ด  คาราบาว ยังนำแนวหมอลำเดินกลอนขอนแก่น มาร้องในเพลงที่กล่าวถึงสาวเบียร์... จังหวะช่า ช่า ช่า สนุก ๆ

เกริ่นมายาวยังไม่เข้าเรื่องเลยครับ  ขอยกยอดไปตอนต่อไปก็แล้วกันครับ 

เผยแพร่ครั้งแรก gotoknow.org/blog/krucha-thai-lao/160380 . 21 ม.ค. 2551