สวัสดีคุณผู้อ่าน Ministry of Learning ฉบับที่แล้วเราได้คุยกันถึงแนวคิดของ Social Return On Investment โดยภาพรวมไปแล้วว่ามีไปทำไม มีวิธีการคร่าว ๆ อย่างไร และ สรุปพร้อมตัวอย่างสั้น ๆ ว่าตกลงแล้ว SROI คืออะไรกันแน่ (อ่านบทความย้อนหลังได้ที่นี่)

ตอนที่ 2 นี้จะเป็นการเจาะลึกถึง How To ในกระบวนการทำงานอันดับแรกนั่นคือ การกำหนดกรอบ (Scope) และ ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง (Stakeholders) หลัก ๆ คือมี 2 เรื่องย่อยที่จะคุยกัน บอกก่อนเลยนะว่านี่คือสรุปที่จำเป็นต้องคงรายละเอียดวิชาการเอาไว้ เพราะจะเกิดประโยชน์กับคุณผู้อ่านมากกว่าที่จะคุยข้าม ๆ ไปเฉย ๆ เอาล่ะลองมาดูประเด็นตามกรอบในแผนภาพต่อไปนี้

ประเด็นที่ 1 การกำหนดกรอบ (Scope) ลำดับแรกคือการตั้งเข็มที่ถูกต้อง ไม่งั้นเรามีสิทธิ์ที่จะทำไปงงไป พาลให้งานล่มเอาง่าย ๆ เพื่อให้เกิดการวางแผนที่ดี ลองตอบคำถามเหล่านี้อย่างชัดเจนให้ได้ก่อน

1. เราจะหา SROI ไปทำไม? เพื่อตั้งเป้าหมายให้ชัดเจน เช่น เราต้องการหา SROI เพื่อวางแผนเชิงกลยุทธ์หรือเพื่อการนำเสนอกับเจ้าของเงินทุน เพราะเป้าหมายจะนำไปสู่รายละเอียดที่จะบอกเราได้ว่าเราจะต้องใช้ทรัพยากรอะไรกับงานนี้บ้าง
2. เราจะนำเสนอ SROI กับใคร? เพื่อให้เรานึกถึงคนที่เราจะต้องนำเสนอ SROI ด้วย เพราะความสำคัญของข้อมูลจะเหมือนและต่างกันในบางรายละเอียด ทั้งนี้จะนำไปสู่การจัดเก็บ วิเคราะห์ และ นำเสนอข้อมูลที่เฉพาะเจาะจงต่อไป
3. ที่มาที่ไปของ SROI มีอะไรบ้าง? เพื่อให้เกิดความชัดเจนในการทำงานว่าเป็น SROI ในระดับหน่วยงาน ระดับโครงการ หรือ ระดับกิจกรรม
4. เราต้องใช้ทรัพยากรอะไรบ้าง? เพื่อให้ทราบสิ่งที่จะเป็นต้นทุนในการทำงาน แน่นอนทุกอย่างไม่มีฟรี การทำ SROI ไม่ต่างอะไรกับโครงการวิจัย/ประเมินผลซึ่งต้องการทั้งคน (Man-day) และ งบประมาณ (Budget) ที่เพียงพอต่อการทำงานอย่างมีคุณภาพ
5. ใครบ้างจะมาทีมงานรับผิดชอบเรื่องนี้? เพื่อให้มั่นใจว่าทีมงานที่รับผิดชอบงานเรื่องนี้จะต้องมีความสามารถเพียงพอทั้งในด้านการประเมินผล งานบัญชี การเงิน และ การเข้าถึงผู้ที่ส่วนเกี่ยวข้อง/การลงพื้นที่ บางกรณีการจ้างที่ปรึกษาภายนอกมาช่วยก็ช่วยให้ประหยัดงบประมาณกว่าถ้าเทียบกับการพยายามผลักดันให้คนในองค์กรทำกันเอง (แล้วแต่กรณี)
6. พิจารณา SROI จากกิจกรรมไหนบ้าง? เพื่อให้ทราบว่าจะหา SROI จากทุกกิจกรรม หรือ เฉพาะบางกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง สำหรับหน่วยงานที่จะเริ่มเล่นเรื่องนี้ควรจะลองทำในระดับกิจกรรมก่อน เพื่อให้เป็นแนวปฏิบัติในการทำงาน
7. จะหา SROI ตอนไหน? เรื่องนี้ต้องดูหลาย ๆ ฝ่าย เพราะบางกิจกรรมที่เราดำเนินการลงไปแล้ว (Intervention) จำเป็นต้องให้เวลาเพื่อรอการเปลี่ยนแปลงถึงจะสามารถเก็บข้อมูลข้อมูลได้ซึ่งในบางครั้งอาจจะไม่ตรงกับแผนการจัดทำรายงานประจำปี หรือ รายงานเพื่อเสนอกับแหล่งทุน อันนี้ก็ต้องดูให้เหมาะด้วย
8. จะใช้วิธีการอย่างไรในการหา SROI? การหา SROI มี 2 วิธีหลัก ๆ วิธีการแรก คือ ทำตามหลังกิจกรรมเพื่อดูผลของการดำเนินโครงการที่เกิดมาแล้วจริงเรียกว่า Evaluative SROI หรือ วิธีการที่สอง คือ ทำล่วงหน้ากิจกรรม โดยการใช้การคาดประมาณจากแผนการดำเนินการของโครงการ เพื่อดูว่าโครงการที่ “จะดำเนินงาน” นั้นจะได้ผลอย่างไรเรียกว่า Forecast SROI

เมื่อเราตอบคำถามเหล่านี้ได้ครบก็ได้เวลาแล้วที่จะไปสู่การทำงานในขั้นถัดไป เพราะ Scope จะบอกว่าเราต้องใช้ทรัพยากรอะไรบ้างหรือทราบแล้วว่าใครคือผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ดังนั้นก่อนที่จะ “เอาจริง” เราควรปรับรายละเอียดต่าง ๆ ใน Scope งานให้สมดุล โดยความเหมาะสมระหว่างสิ่งที่ต้องการกับทรัพยากรที่มีอยู่ เพื่อให้เรามั่นใจว่าจะสามารถดำเนินงานได้จนสำเร็จอย่างมีคุณภาพ

ประเด็นที่ 2 การกำหนดผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง (Stakeholders) การกำหนดผู้มีส่วนเกี่ยวข้องนั้นเป็นอะไรที่เหมือนจะง่ายแต่ก็ไม่ง่าย เนื่องจากไม่มีสูตรสำเร็จตายตัวเหมือนในประเด็นแรก คุณผู้อ่านลองมาตอบคำถามเหล่านี้กัน

1. ใครเป็นผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับ SROI บ้าง? เริ่มต้นจากการ List จากคนใกล้ตัวก่อน ได้แก่ พนักงานในองค์กร (Employees) ผู้รับผลประโยชน์จากการทำโครงการ (Beneficiaries) หน่วยงานภาคี (Partners) ซึ่งสามารถเป็นได้ทั้งภาครัฐหรือภาคเอกชน นอกจากนั้นยังรวมไปถึงคณะกรรมการบริหาร (Board) ผู้ถือหุ้น (Shareholders) ผู้ให้บริการกับองค์กรของเรา (Vendors) ถ้าเป็นองค์กรที่ทำงานในรูปแบบบริษัททั่วไปก็ต้องพิจารณาถึงลูกค้าองค์กร (Clients/Customers) ที่มาซื้อสินค้า/บริการจากเรา ถ้าเป็นองค์กรไม่แสวงหากำไรหรือมูลนิธิแน่นอนต้องมีการระบุถึงผู้บริจาค (Donors) อันนี้ก็ตามบริบท
2. นับหรือไม่นับใครบ้าง? พอเรา List ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องออกมาทั้งหมดแล้ว เราก็มาจัดกลุ่มว่าใครบ้าง “เข้าร่วม” หรือ “ไม่จำเป็นต้องเข้าร่วม” โดยให้คำนึงว่าผู้มีส่วนเกี่ยวข้องที่เข้าร่วมต้อง “เห็นความเปลี่ยนแปลง” จากโครงการที่องค์กรเราทำ ตรงนี้ต้องระวังในบางรายละเอียด อย่าไปเผลอเหมารวมล่ะว่าทุก Stakeholders จะคิดเหมือนกัน เช่น หน่วยงานภาคีภาครัฐอาจจะเห็นต่างหน่วยงานภาคีภาคเอกชนก็ได้ ทั้งที่อยู่ในกลุ่ม Partners เหมือนกัน เป็นต้น
3. ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง “ที่เข้าร่วม” มีความเชื่อมโยงอย่างไรบ้าง? เมื่อเราพบผู้มีส่วนเกี่ยวข้องที่เข้าร่วมและเป็นความเปลี่ยนแปลงในงานที่ทำแล้ว เราก็มาระบุรายละเอียดว่าแต่ละรายมีความเกี่ยวข้องอย่างไร คิดว่าสิ่งที่โครงการเราทำมีผลในทางบวกหรือทางลบอย่างไร
4. เรามีวิธีการเข้าหาผู้มีส่วนเกี่ยวข้องอย่างไร? บ่อยแค่ไหน? และ เมื่อไหร่บ้าง? โดยหลักการทั่ว ๆ ไปในการเชิญผู้มีส่วนเกี่ยวเกี่ยวข้องเข้าร่วมกิจกรรม (Stakeholder Involvement) เช่น เชิญประชุม จัดการเสวนา ส่งแบบสำรวจหรือทีมงานไปสัมภาษณ์ ฯลฯ

ทั้งสองประเด็นใหญ่ ๆ ที่กล่าวมานี้เป็นขั้นตอนแรกในการทำงานเพื่อหา SROI จะเห็นว่ามีรายละเอียดพอควรเลย เพราะขั้นตอนนี้มักจะถูก “มองข้าม” และเรามักจะกระโจนเข้าไปในกิจกรรมที่ทำ หรือ เอาผลการประเมินโครงการที่ทำแล้วมาวิเคราะห์ ซึ่งอาจจะเร็วกว่าหรือทำให้ต้องกลับมาแก้งานในอนาคต

สำหรับ Ministry of Learning ฉบับนี้ก็สมควรแก่เวลาแล้ว และ ฉบับต่อไปเราจะมาต่อกันเรื่อง ค้นหาความเชื่อมโยงของผลลัพธ์ (Mapping Outcomes) และ เดินหน้าไปยังขั้นตอนต่อ ๆ ไป แล้วพบกันใหม่ฉบับหน้า สวัสดี...

สรุปจาก A Guide To: Social Return On Investment โดย Cabinet Office (LINK)

ผู้เขียน ดร.โชดก ปัญญาวรานันท์ CEO จาก JobNow Healthcare Network ผู้ซึ่งมีประสบการณ์ในการบริหารโครงการ (Project Management) บริหารจัดการระบบในองค์กร (Business Process) การอบรมและการพัฒนาศักยภาพทรัพยากรมนุษย์ (Human Capacity Development)

JobNow Healthcare Network ให้บริการด้านการจัดหางานแบบออนไลน์ด้านธุรกิจ Healthcare โดยเฉพาะ โดยเพื่อน ๆ ที่กำลังมองหาโอกาสในการทำงานใหม่ หรือ น้อง ๆ ที่กำลังมองหางานสามารถฝาก profile ไว้กับเราได้ฟรีโดยไม่ค่าใช้จ่ายที่ www.jobnowhcn.com รวมถึงสามารถติดตามเราได้จากช่องทางต่าง ๆ ได้แก่

Facebook: https://www.facebook.com/jobnowhealthcarenetwork

IG: https://www.instagram.com/jobnowhealthcarenetwork

Twitter: https://twitter.com/JobnowNetwork