ได้มีโอกาสดูหนังเรื่องหนึ่ง ชื่อ Hector  and the search for happiness ไม่ทราบเหมือนกันว่าชื่อไทยตั้งชื่อว่าอะไร ดูจบได้ข้อคิดมากมาย โดยเฉพาะดูคนในยุคสมัยนี้ที่ต่างไขว่คว้าหาความสุขกัน สุดแท้แต่นิยามของแต่ละคน

ยิ่งเฉพาะคนที่อยู่ในเมืองใหญ่ๆ ยิ่งมีปัญหาเกี่ยวกับเรื่องความสุขมากกว่าคนตามชนบท  ทั้งที่มีสิ่งอำนวยความสุขรออยู่มากมายนัก  เหมือนคำพูดตอนหนึ่งในหนังที่ว่า จิตแพทย์มักทำงานในเมืองใหญ่ๆ มันสะท้อนปัญหาอะไรออกมา

Hector แสดงโดย simon peg เป็นจิตแพทย์ที่ทำงานอย่างซังกะตายไปวันๆ ไม่ว่าคนไข้จะพูดถึงปัญหาที่ทุกข์ใจอย่างไร ขอคำแนะนำที่จะทำให้ตนเองมีความสุขอย่างไร เขาไม่เคยสนใจที่จะฟัง เพียงรอเวลาให้หมดไป พร้อมกับเขียนใบสั่งยาเท่านั้น

ชีวิตเขาราบเรียบเกินไปจนเขาเบื่อหน่าย อาจเพราะเขามีคนรักที่ยังไม่ได้แต่งงาน คือ Clara รับบทโดย Rosamund Pike คอยดูแลความเป็นอยู่ทุกอย่างในชีวิตประจำวัน  สิ่งนี้เองที่เป็นเหตุให้เขาไม่มีความสุขกับความธรรมดานั้น  ไม่เห็นคุณค่าตรงนั้น  ขณะเดียวกันก็โหยหาอดีตที่ตนมีคู่รักแต่ไม่ได้แต่งงานกันมากัดกร่อนจิตใจตนเอง  ดังในต้นเรื่องที่เขาฝันถึงตอนขับเครื่องบินโดยมีสุนัขนั่งอยู่ด้านหลัง แล้วเขาอยากผาดโผนกับชีวิต จนสุนัขที่นั่งอยู่หล่นหายไป แล้วมีคนมาบีบคอเขาจากด้านหลัง อันอาจจะสื่อถึงในอดีตเขาปล่อยให้ความสุขหล่นหาย และจากนั้น ความหลังคอยกัดกร่อนใจเขา

การเก็บกดมานานทำให้วันหนึ่งเขาระเบิดอารมณ์ใส่คนไข้  เพราะเขารู้สึกว่าเขากำลังโกหกคนไข้   คนไข้ที่ทุกข์ใจมาหาเขาเพราะต้องการวิธีที่จะได้ความสุข   ในขณะที่เขาเองยังไม่รู้ด้วยซ้ำว่าความสุขคืออะไร  และ จะหามาได้อย่างไร

เขาขอลาพักร้อนตนเอง ด้วยการท่องเที่ยวไปยังที่ต่างๆ เพราะต้องการค้นหานิยามคำว่า ความสุข

ตั้งแต่ประเทศจีน ที่ไปพบเศรษฐี ที่เลี้ยงดูปูเสื่อเขาอย่างดี  จากหญิงจีนที่เขาเริ่มติดกับ  จากพระลามะธิเบต  จากหญิงชาวอาฟริกา  พ่อค้ายา  ผู้ก่อการร้าย และอื่นๆ  เขาได้จดบันทึกนิยามของความสุขไว้เป็นข้อๆ ดังนี้

1 การเปรียบเทียบทำลายความสุขของคุณได้

2 หลายคนคิดว่า ความสุขคือ การรวยยิ่งขึ้น หรือ มีความสำคัญขึ้น

3 หลายคนเห็นความสุขเฉพาะในอนาคต

4 ความสุขอาจเป็นการได้รักผู้หญิงมากกว่าหนึ่งคนในเวลาเดียวกัน

5 บางครั้ง ความสุขคือการไม่รู้เรื่องราวทั้งหมด

6 การหนีความทุกข์ไม่ใช่หนทางสู่การมีความสุข

7 คนผู้นี้มักทำให้คุณรู้สึกว่า  A เหนือกว่า B ด้อยกว่า ผลข้างเคียงอาจเป็นความสุข

8 ความสุขคือการทำตามหัวใจเรียกร้อง

9 ความสุขคือการที่มีคนรักเราในแบบที่เราเป็น

10 ความกลัวกีดขวางความสุข

11 ความสุขคือ อาหารอร่อย

12 ความสุขคือ อยากได้ก็เอามา

13 ความสุขคือการรู้สึกว่ายังมีชีวิตอยู่อย่างแท้จริง

14 ความสุขคือการเฉลิมฉลอง

15 การฟัง คือการให้ความรัก

16 การโหยหาอดีตไม่ใช่อย่างที่เคยเป็น

นอกจากความสุขที่เขาบันทึกไว้ทั้งหมดนั้น ในหนังยังสื่อถึงความสุขว่ามาจากวิธีใดโดยจากคำพูดของตัวละครทั้งหมดในเรื่อง เช่น

-          ถ้าอยากมีความสุข จงอย่าเกษียณตัวเอง

-          สิ่งสำคัญยิ่งกว่าการแสวงหาคือการหลีกหนี

-          บ้าน ครอบครัว ลูกมีชีวิตปกติ ไม่ต้องมีการคุ้มกัน คือความสุข

-          ถ้าความสุขของคุณทำให้คนอื่นทุกข์ จะเรียกว่าสุขได้อย่างไร

-          อยากมีความสุข อย่าทำให้คนของเราเป็นทุกข์

-          ถ้าลูก เมีย ไม่มีความสุข ฉันจะสุขได้อย่างไร

-          ทำไมผมต้องอยากขยายความทุกข์ของคนอื่น

-          ยิ่งหาความสุข ความสุขยิ่งหลีกหนี

-          เราทุกกคนมีศักยภาพที่จะมีความสุข

-          เราทุกกคนมีสิทธิที่จะมีความสุข

-          เราทุกกคนมีหน้าที่ที่จะมีความสุข

ทั้งหมดนี้คือนิยามความสุขที่ Hector รวบรวมมาจากการท่องเที่ยวหาประสบการณ์

ก่อนที่จะมาสรุปว่าสุดท้าย เขาได้ความสุขตามที่เขาต้องการหรือไม่  ก็ขอสรุปสิ่งที่เรียกว่าความสุขในแง่มุมพุทธศาสนามาเป็นข้อเทียบเคียงดังนี้

ความสุขในแง่มุมของศาสนาพุทธ ได้จำแนกตามลำดับชั้นของความสุขดังต่อไปนี้

1ความสุขที่เกิดจากการได้   ความสุขแบบนี้เป็นความสุขที่หยาบที่สุด  เพราะเป็นการได้ความสุขจากสิ่งเสพ  ต้องอาศัยวัตถุ ทรัพยากร เมื่อต่างฝ่ายต่างต้องการ จึงเกิดการแย่งชิง การแข่งขันตามมา  ความสุขชนิดนี้ก็คือ  กามสุข  ที่เราทั้งหลายตื่นขึ้นมาก็ต้องการ   ตั้งแต่การดื่มกิน  ดูหนัง ฟังเพลง เดินทาง การหย่อนใจต่างๆ  สุขแบบนี้ต้องมีการแลกเปลี่ยน  เมื่อมีฝ่ายหนึ่งได้ อีกฝ่ายหนึ่งก็ต้องเสีย   ความสุขแบบนี้เขาได้รับอย่างชัดเจนตอนที่ เศรษฐี พาเขาไปท่องราตรีที่ประเทศจีน  และอีกหลายครั้งหลายตอน ซึ่งเขาได้บันทึกเอาไว้  ความสุขเช่นนี้ต้องใช้เงินซื้อหา  เราจึงต้องแข่งขันยื้อแย่งกัน  หาปัจจัยที่จะได้ไปซื้อหาความสุขเช่นนี้ เหมือนดังคนที่อาศัยตามเมืองใหญ่ๆประสบกัน

2.ความสุขที่เกิดจากการให้  ความสุขแบบนี้ประณีตขึ้นมากว่าแบบแรก เป็นความสุขที่เกิดจากการแบ่งปัน  จิตใจเกิดความสุขที่ได้ช่วยเหลือคนอื่น  แม้ว่าต้องอาศัยปัจจัยเช่นกัน คือมีผู้รับ แต่ความสุขนี้มันหล่อเลี้ยงจิตใจตลอดเวลา เพราะยามเมื่อนึกขึ้นมาทีไร ก็มีความสุขทุกครั้งไป  เป็นความสุขที่เป็นสุขประสาน ทั้งผู้ให้และผู้รับต่างมีความสุข   ผิดกับความสุขแบบแรก เป็นความสุขที่แย่งชิง ผู้ได้สุข ผู้เสียทุกข์

เขาได้รับรสความสุขนี้ตอนเป็นอาสาสมัคร ช่วยเหลือรักษา ชาวอัฟริกาที่ยากจน เพียงรอยยิ้มของคนไข้ที่มีต่อเขา ก็สามารถสร้างความอิ่มเอิบขึ้นมาได้  และอีกตอนที่เขาเป็นแพทย์คนเดียวในเครื่องบินที่มีปัญหาผู้โดยสารเจ็บป่วยต้องการความช่วยเหลือ   การฟังความทุกข์ใจของผู้โดยสารที่ป่วย ด้วยการฟังที่มาจากหัวใจแท้ๆ ทำให้เขาค้นพบอานุภาพของการฟังว่าสามารถสร้างความสุขได้เช่นกัน จนเป็นที่มาของการเปลี่ยนแปลงวิธีการรักษาคนไข้ของเขา

3.ความสุขที่เกิดจากการเข้าใจกระบวนการธรรมชาติของชีวิต   เกิดจากความเข้าใจในเหตุและผลที่ต้องตรงกัน คือ ผลตรงกับเหตุ ความสุขชนิดนี้ถ้า เราไม่เข้าใจ จะเป็นเหตุให้คนเราทุกวันนี้ติดกับดักชีวิต ไม่สามารถมีความสุขได้  หลายคนก็เป็นเช่นนี้ ตัว Hector ก็เช่นกัน 

การดำเนินชีวิตของคน ต้องทำงานเพื่อแลกกับปัจจัยสี่  ดังนั้นงานที่เราทำไม่ว่าจะเป็นงานอะไรก็ตาม  ต่างเกื้อกูลสังคมทั้งสิ้น คนกวาดถนน  นักบัญชี  ตำรวจ  แพทย์  ทุกคนมีหน้าที่ที่จะต้องทำสิ่งนั้นให้บรรลุ ให้สมบูรณ์

ตัวอย่างของผลตรงกับเหตุเกี่ยวกับการทำงาน ก็เช่น  เป้าหมายของการทำงานในแต่ละอาชีพ คนกวาดถนน คือ ถนนสะอาด ส่วนนักบัญชีก็ต้องทำให้ตัวเลขเที่ยงตรง  ฝ่ายตำรวจต้องคอยตรวจตราอย่าให้มีการทำผิดกฎหมาย  แพทย์ก็ต้องรักษาคนที่ป่วยให้หายป่วย

แต่ สิ่งที่กล่าวมาเรามองข้าม เป้าหมายที่เป็นไปธรรมชาติที่ทำเหตุอย่างไรก็ได้ผลอย่างนั้นไป  คือเมื่อเหตุคือการทำงาน ผลก็คืองานได้รับการทำ แต่กลับไปมองที่ค่าตอบแทนที่เป็นตัวเงิน  ซึ่งปัจจัยที่เป็นตัวเงินนี้เป็นผลพลอยได้ ที่คนในสังคมร่วมกันกำหนดขึ้นมาว่า อาชีพนี้ได้ตัวเงินเท่าไหร่

หลายคนที่ประกอบอาชีพจึงไม่มีความสุขกับอาชีพที่ทำ เพราะไปผูกกับผลพลอยได้ แต่ไม่ได้ดูที่ผลของงานว่า ออกมาดีหรือไม่ดี  กลายเป็นว่าทำแล้วคุ้มหรือไม่คุ้ม

Hector ก็เป็นหนึ่งที่ติดกับดักนี้  เขาลืมว่า ธรรมชาติของจิตแพทย์คืออะไร  เขาจึงทำไปแบบไม่รับผิดชอบ ทำเพียงผ่านๆไป ซึ่งเขาก็รู้ตัวดีจึงไม่กล้าขึ้นค่ารักษาเพราะรู้ตัวดีว่าตนเองทำงานไม่ดี  ชีวิตเลยวนอยู่กับสิ่งที่น่าเบื่อหน่ายในวิชาชีพตนเอง

จิตแพทย์จะต้องเป็นนักฟังที่ดี จะต้องฟังคนไข้ด้วยการใช้ใจฟัง มีความเมตตากรุณา เมื่อสิ่งเหล่านี้ ไม่เคยเกิดขึ้นกับเขา ผลที่ออกมาย่อมไม่เป็นไปตามที่ต้องการ   ยิ่งทำงานก็ยิ่งทุกข์

คนเราถ้าเข้าใจธรรมชาติของชีวิต เราจะมีความสุขกับงานที่เราทำ ส่วนค่าตอบแทนจะเป็นอย่างไรก็เป็นเพียงรางวัลเท่านั้น ซึ่งส่วนมากคนที่มีความสุขกับงาน งานมักออกมาดี รายได้มักแปรผันตามงานเช่นกัน

4.ความสุขที่เกิดจากการปรุงแต่งจิต  ถ้าจะกล่าวด้วยถ้อยคำที่ง่ายต่อความเข้าใจก็คือ การมองโลกในแง่ดี การมองโลกในเชิงบวก  คนที่สามารถยิ้มได้แม้ภัยมา คือคนที่มีความสุขในชีวิตจริงๆ  ในเรื่องตอนที่ Hector โดยสารเครื่องบินในดินแดนอัฟริกา  ขณะที่บินอยู่เกิดพายุจนเครื่องบินโคลงเคลงทำท่าจะตก  เขากลัวมากแต่ผู้โดยสารหญิงผิวสีที่นั่งข้างเขากลับยิ้มแย้ม และบอกว่า  ขอให้มั่นใจในเครื่องบินลำนี้  เพราะว่ามันเก่ามากแสดงว่ามันสามารถผ่านอุปสรรคที่ร้ายๆมามากมายแล้วยังอยู่ได้  แท้จริงแล้วคนที่ขัดสนในชีวิตมักจะเข้าใจในชีวิตดีกว่าคนที่มี โดยเฉพาะความตาย ที่เห็นเป็นของธรรมดา

การปรุงแต่งจิตนี้  เหมือนการหาสิ่งที่ดี ในสิ่งที่ไม่ดี เพราะชีวิตเรามักผิดหวังมากกว่าสมหวัง คนที่สามารถคิดบวกได้ง่ายคือคนที่ไม่จมอยู่กับความทุกข์นานๆ  ดังเช่นการมองน้ำครึ่งแก้ว   คนหนึ่งอาจบอกว่า เหลือเพียงแค่ครึ่งแก้ว   อีกคนอาจบอกว่า ยังเหลืออีกตั้งครึ่งแก้ว   องค์ทไลลามะที่ถูกขับไล่จากถิ่นที่อาศัย ท่านกลับมองศัตรูที่ขับไล่ท่านออกมาด้วยความเมตตาว่า เพราะมีศัตรูนี่เอง เป็นโอกาสให้ท่านได้ฝึกขันติบารมี  ท่านต้องขอบคุณศัตรูท่านมากๆ

5.ความสุขที่ได้จากฌานสมาบัติ  ความสุขนี้เกิดจากการได้ครบองค์แห่งสมาธิ  จิตใจที่ปลอดโปร่งจากสิ่งรบกวนทั้งหลายจะสงบนิ่ง เหมือนน้ำที่ไม่มีคลื่น  เป็นความสุขที่ลึก เย็น  ซึ่งปัจจุบันชาวตะวันตกเริ่มมาสนใจในเรื่องสมาธิกันมากขึ้น

จะเห็นว่าความสุขตั้งแต่ข้อ สามเป็นต้นมา  ไม่จำเป็นต้องอาศัยปัจจัยภายนอก  เพียงเข้าใจในสภาวะธรรมชาติของชีวิต  เข้าใจผู้อื่น  พอใจตามมีตามได้ แต่ต้องมีความขยันหมั่นเพียรไม่ท้อถอย  เราก็สามารถสัมผัสถึงความสุขเหล่านี้ได้ตามสมควร

ตอนท้ายสุด Hector ได้คำตอบกับชีวิตของตนเองว่าทำอย่างไรจึงจะมีความสุข  ด้วยการที่เลิกตามหาความสุข แต่ทำหน้าที่ให้มีความสุขกับสิ่งที่ตนมีอยู่ในปัจจุบันนี้   ชีวิตแสนธรรมดาที่เขามีที่หลายคนอยากเป็นอย่างเขา   แต่เขากลับมองข้ามสิ่งดีๆที่เขามี  อยากได้ความไม่ธรรมดาแทน

 เพียงเปลี่ยนแปลงทัศนคติต่อวิชาชีพตนเอง  เป็นจิตแพทย์ที่ทำหน้าที่จิตแพทย์อย่างสมบูรณ์ตรงตามวิถีที่ควรเป็น  ได้ช่วยเหลือคนที่มีทุกข์ ให้พ้นทุกข์ เห็นรอยยิ้มและแววตาที่ขอบคุณเขาที่ได้ช่วยเหลือ เท่านี้ความสุขก็หาได้ที่ทำงานเขาเอง ไม่ต้องไปหาที่ไหน

ดูเรื่องนี้จบ กลับมาดูที่ตนเอง แท้ที่จริงความสุขเราสามารถหาได้ที่รอบๆตัวเรานี่เอง  เพียงยอมรับและเข้าใจ ในสิ่งที่มีสิ่งที่เป็น อยู่กับปัจจุบัน อนาคตยังเป็นเรื่องไกลตัว อดีตก็ล่วงไปแล้ว อย่าให้สิ่งที่ไม่เป็นจริงทั้งสองขณะมาทำลาย สิ่งที่ที่เป็นจริงในปัจจุบัน

 สุขทุกข์อยู่ที่เรา ว่าจะวางท่าทีต่อมันอย่างไร   เป็นหนังที่น่าดูเรื่องหนึ่ง ที่ดูแล้วสามารถมีแง่คิดแตกออกมามากมาย