ก็เขาไม่ให้

โดย สมตา

“เดี๋ยวพาไปซื้อน้ำเต้าหู้ร้านป้าปิ่น”

ฉันบอกเพื่อนสาวที่มานอนค้างที่บ้านฉันเมื่อคืน

“ ป้าแกทำข้นกว่าเจ้าอื่นนะ แถมมีขนมปังปิ้งทาเนยโรยน้ำตาลขายด้วย ของโปรดของนกทั้งนั้นเลยนี่เนาะ”

หลังจากที่เธอล้างหน้าล้างตาเสร็จ   เธอชื่อนก เราสองคนเป็นคนบ้านเดียวกัน พอเรียนจบ นกก็เข้าไปทำงานในกรุงเทพ ส่วนฉัน พอแต่งงานกับธนา ก็ย้ายตามสามีมาอยู่ที่บ้านเดิมของเขาที่นี่

อาทิตย์ที่แล้ว ธนากับฉันไปทำธุระในกรุงเทพ เลยมีโอกาสได้เจอนกโดยบังเอิญ ความที่เราสองคนไม่ได้เจอกันมาหลายปี พอมีโอกาสได้เจอกันอีกครั้ง นกเลยไม่ลังเลที่จะจัดกระเป๋าเสื้อผ้า ลางาน เพื่อมานอนคุยกับฉันที่บ้านสักคืนสองคืน

บอกเพื่อนเสร็จ ก็ให้เพื่อนซ้อนมอเตอร์ไซค์คู่ใจขับออกจากบ้านตามทางที่คุ้นเคยทันที

“เดี๋ยว เดี๋ยว แวะแป๊บ อยากกินไก่ย่าง”

นกตาดีจริงๆ เหลือบเห็นเพิงขายไก่ย่างข้างทางที่เราต้องผ่านก่อนถึงที่หมาย

ฉันเลยจอดรถและติดเครื่องรอระหว่างที่นกซื้อไก่ย่างเสียบไม้ พอซื้อเสร็จ เธอก็เดินกลับมาหาฉันด้วยสีหน้าไม่ค่อยน่าพอใจเท่าไหร่ และในขณะที่มอเตอร์ไซค์กำลังแล่นไปนั่นเอง ฉันก็ได้ยินเสียงบ่นเล็กน้อยมาจากด้านหลัง

“ยังเช้าอยู่แท้ๆ ทำไมไก่เย็นชืดเชียว สงสัยจะย่างไว้นานแล้วแน่ๆเลย”

“ไม่เป็นไรน่า”

ฉันเอียงหน้าไปตอบ

“เดี๋ยวกลับไปอุ่นในไมโครเวฟก็ใช้ได้แล้ว”

และบอกว่าจะแก้ไขเรื่องที่ไม่น่าพอใจของนกให้

เมื่อขี่มาจอดหน้าร้านป้าปิ่น โดยปกติฉันไม่ต้องทำอะไรมากมาย แค่ยืนเฉยๆให้ป้าเห็นแกก็รู้แล้วว่าฉันต้องการอะไร พอถึงคิวแกก็ส่งน้ำเต้าหู้สามถุงให้ทันที

ป้าปิ่นวุ่นวายกับการตักน้ำเต้าหู้ใส่ถุงให้ลูกค้าเสมอๆ แม้จะอายุมากแต่ป้าปิ่นกลับตาไวและความจำดี แกจำได้แม่นโดยที่ไม่เคยสับสนเลยว่าลูกค้าคนไหนมาก่อนมาหลัง แกตักน้ำเต้าหู้ใส่ถุงให้ถูกลำดับโดยไม่มีการแซงคิวเสมอ

แต่วันนี้ไม่ปกติ

“ป้าวันนี้ขอเพิ่มอีกถุงนะคะ”

ฉันบอกป้าเพราะวันนี้ในบ้านมีผู้ร่วมโต๊ะอาหารเพิ่มอีกหนึ่งคน

“จ้า”

ป้าปิ่นเงยหน้ามาดูฉันแล้วยิ้มให้นิดหนึ่งก่อนจะสาละวนทำการค้าของแกต่อ

ฉันมองแกอย่างนับถือในความอดทน ป้าปิ่นช่างเป็นยอดหญิง ผู้หญิงตัวคนเดียวขายน้ำเต้าหู้เลี้ยงลูกสาวอีกสามมาตั้งแต่ยังสาวๆ ลูกสาวแกก็ไม่ใช่ใครที่ไหน ก็คือเด็กสาววัยรุ่นสามคนที่ตั้งรถเข็นขายหมูย่างข้างๆรถเข็นของแกนั่นแหละ  และระหว่างรถเข็นทั้งสองคัน ก็มีเตาถ่านสำหรับอุ่นขนมปังปิ้งเวลาลูกค้าสั่งวางคั่น

ฉันเดาว่าที่เตาปิ้งขนมปังอยู่ตรงกลางก็เพื่อที่หากลูกค้าสั่งขนมปังปิ้งทาเนยโรยน้ำตาลที่ป้าแกปิ้งเตรียมมาจากบ้านจนเรียบร้อยแล้ว ใครว่างก็จะได้ช่วยหยิบขนมปังฉาบเนยเทียมสีเหลืองอมส้มและเกร็ดน้ำตาลสีขาวที่วางเรียงกันในถาดไปอุ่นให้ร้อนบนเตานั้นได้สะดวก

และก่อนที่ฉันจะรู้ว่าอะไรเป็นอะไร นกก็ขยับตัวลงจากมอเตอร์ไซค์ เอาไก่ที่เพิ่งซื้อมาไปวางอุ่นบนตะแกรงเหนือเตาถ่านของป้าอย่างถือวิสาสะ

น้องจอย ลูกสาวคนหนึ่งของป้าคงสงสัยว่ามีอะไรแปลกตาที่ข้างเตาก็เลยหันมามอง พอเห็นนกกับไก่ของเธอเข้า จึงรีบร้องบอก

“พี่ เอาไก่ไปอุ่นบนเตาแม่แกได้ยังไง เดี๋ยวแม่แกก็ว่าเอาหรอก แกใช้อุ่นขนมปังให้ลูกค้า”

นกพลิกไก่ไปมาโดยไม่ฟังเสียงทัดทานของเจ้าของเตาถ่าน

“ไม่เป็นไรหรอก”

เธอยักไหล่แล้วเล็กน้อยขณะที่ส่งเสียงตอบอย่างไม่ใส่ใจ แล้วก็พลิกไก่ย่างของเธอต่อไป

“ป้าแกไม่ใช้แล้ว”

คงหมายถึงบนเตาถ่านขณะนั้นไม่มีของอะไรวางเพื่อปิ้งหรือย่าง

“ทำไมจะไม่เป็นไรล่ะพี่ เตานั่นแม่แกใช้อุ่นของหวาน พี่เอาของคาวไปอุ่น แล้วแม่แกจะใช้อุ่นขนมปังให้ลูกค้าต่อได้ยังไง”

พอได้ยินเสียงน้องจอยอย่างนั้น ฉันก็รู้ถึงความผิดปกติขึ้นมาทันที  ป้าแกเองก็คงอยากต่อว่าเพื่อนของฉันอยู่ แต่แกคงรู้ว่าหญิงแปลกหน้าคนนี้มากับลูกค้าประจำ ความเป็นผู้ใหญ่และความเกรงใจลูกค้าก็เลยทำให้ไม่กล้าพูดว่าอะไร

ฉันรีบเดินไปหานก จัดการหยิบไม้เสียบไก่ย่างออกจากตะแกรงอย่างทั้งเกรงใจเพื่อนและเกรงใจน้องจอย

“ขอโทษนะคะ ขอโทษนะคะ”

ก่อนจะหันไปละล่ำละลักบอกน้องจอยกับป้าโดยไม่กล้ามองหน้าคนทั้งสอง

ที่จริง ต้องบอกว่าคนทั้งสี่ถึงจะถูก ฉันหมายถึงลูกสาวป้าอีกสองคนที่เชื่อว่าคงกำลังจับจ้องเราสองคนอยู่ด้วยเป็นแน่

ป้าปิ่นคงรู้สถานการณ์ เลยรีบลัดคิว ตักน้ำเต้าหู้ใส่ถุงให้ฉันก่อน พอรับของและจ่ายเงินแล้ว ฉันก็รีบติดเครื่อง นำรถออกไปจากที่นั้นทันที

“งกจริงๆเลย ขอใช้เตาอุ่นของหน่อยก็ไม่ได้”

เสียงนกก่นว่าน้องจอยมาจากที่นั่งด้านหลัง

“ก็น้องเค้าบอกว่าเตานั่นป้าแกใช้อุ่นของหวาน นกเอาของคาวไปวาง ตะแกรงมันก็ติดน้ำมัน ติดกลิ่นเหม็น พอป้าแกเอาไปอุ่นขนมปังปิ้ง เค้าก็กลัวว่าลูกค้าจะว่าได้”

ฉันบอกขณะที่ขี่รถไปตามทางกลับบ้าน

“จะอะไรมากมายนักเชียว นิดๆหน่อยๆ เดี๋ยวไอจากถ่านก็ไล่กลิ่นไก่ไปหมดแล้ว”

นกยังต่อว่าด้วยความขัดเคือง

“คงเพราะไม่ซื้อหมูย่างของตัวเองละซี”

และยังไม่วายพูดเข้าข้างตน

ฉันรู้สึกว่าถ้าจะอธิบายให้นกฟัง คงต้องนั่งพูดกันยาว เลยขี่รถต่อไปเงียบๆ อีกอย่าง พูดไปในขณะนี้ก็ไม่เหมาะ

ก็... คนกำลังโกรธ มีหรือจะฟังเหตุผล

จนเข้าบ้านแล้ว จอดรถแล้วนั่นแหละ ฉันถึงได้ชี้ไปที่ชิงช้าใต้ต้นหูกวางริมรั้ว

เช้าๆอย่างนี้ เงายาวๆของต้นไม้ทอดทับที่ชิงช้า ทำให้ร่มรื่น น่านั่ง

“นั่งรับลมกันแป๊บนะ”

และชวนนกให้นั่งพักก่อนที่จะเข้าไปภายในตัวบ้าน

เมื่อเราสองคนนั่งเคียงข้างกันบนชิงช้านั้นเอง ฉันสังเกตเห็นว่าสีหน้านกยังคงบึ้งตึง

“ยังโกรธอยู่หรือ”

จึงได้เอ่ยเป็นเชิงการกึ่งถาม กึ่งพูดชักนำเข้าสู่ประเด็นสนทนา

"ก็ คงงั้นมั๊ง"

นกตอบ

"แต่จะว่าไป เค้าก็ไม่น่าหวงเลยนะ ก็แค่เตาถ่านปิ้งขนมปัง"

แล้วจึงบอกความรู้สึกของตนเอง

แสดงว่าเรื่องที่ผ่านมาเมื่อครู่ ยังค้างคาอยู่ในใจแน่ๆ

"มันไม่ใช่แค่เตาถ่านซีจ๊ะ แต่มันเป็นโอกาสในการสร้างความประทับใจให้ลูกค้าของเค้า นกรู้หรือเปล่า นกเพิ่งทำผิดศีลข้อสอง"

"บ้าน่า”

ดวงตานกเบิกโต

“นกไม่ได้ลักขโมยใครสักหน่อย"

แล้วจึงกล่าวแย้ง

"ขโมยซีจ๊ะ เพราะเค้าสงวนเตาไว้เพื่อเป็นโอกาสในการสร้างความพอใจให้ลูกค้า ไว้อุ่นขนมปังที่เย็นแล้วให้ร้อนขึ้น กรอบขึ้น หอมขึ้น นกไปทำอย่างนั้น จะเอากลิ่นของคาวไปปนกับกลิ่นของหวานจริงอย่างที่เจ้าของเตาเค้ากล่าวหาหรือเปล่าก็ไม่รู้ ถ้าไม่จริงก็แล้วไป แต่ถ้าจริง ก็เท่ากับไปขโมยโอกาสที่ลูกค้าของป้าจะพอใจกลิ่นและรสขนมปังของป้าแกไปนะจ๊ะ และอาจหมายถึงโอกาสในการขายครั้งต่อไปของป้าแกด้วยถ้าหากลูกค้าคนที่ซื้อขนมปังหวานกลิ่นไก่ในคราวนี้ไม่พอใจแล้วเลยไม่ซื้ออีกต่อไปน่ะ"

"ไม่ถึงขนาดนั้นมั๊ง รินก็ คิดมาก"

หางเสียงของนกน่าจะแสดงถึงความลังเลนะ ฉันว่า

“รินอาจจะคิดมากอย่างที่นกว่าจริงๆก็ได้จ๊ะ แต่รินว่า คิดเอาไว้ก็ดีเหมือนกันนะ จะได้ไม่มีเรื่องบาดหมางกับใครจนเดือดร้อนใจไง แล้วก็จะได้เป็นการสะสมความเกรงใจคนอื่นให้มากยิ่งๆขึ้นด้วย อีกอย่าง เรื่องอย่างนี้น่ะ มันติดตัวนะจ๊ะ ยิ่งทำมากก็ยิ่งดี ยิ่งมีสิ่งดีๆมาก เอ่อ...”

ฉันรู้สึกอึดอัดที่จะพูดประโยคนี้กับเพื่อน

“แล้วก็จะยิ่งเห็นใจคนอื่น ยิ่งลดการเบียดเบียนคนอื่น”

จึงได้แต่ค้างคำพูดนั้นไว้ พูดกับตัวเองแต่เพียงในใจ ไม่กล้าปล่อยเสียงให้ลอดลำคออกมาเพราะเกรงว่าเพื่อนจะโกรธเสียก่อนจนไม่ยอมฟังสิ่งที่จะพูดต่อไป

“ทำไม”

นกหันมาเลิกคิ้วและถาม เมื่อเห็นฉันชะงักสักชั่วขณะ

พอเห็นเพื่อนแสดงท่าทีสนใจ ฉันจึงถือโอกาสพูดต่อถึงเรื่องของการผิดศีล

“ที่ว่านกผิดศีลข้อสองก็คือ ศีลข้อสองน่ะ ไม่ได้หมายความแค่การลักทรัพย์เท่านั้นนะจ๊ะ แต่หมายความรวมไปถึงการไปถือเอาอะไรๆของใครๆที่เขาไม่ได้เอ่ยปากยกให้ด้วย ถ้าไปเอาทรัพย์สินของคนอื่นก็เรียกว่าขโมย แต่บางที เราก็ไม่ได้ใช้คำว่าขโมยไปเสียทั้งหมดจ๊ะ แต่เรียกเป็นอย่างอื่นด้วย อย่างถือสิทธิ์เอาเองบ้าง อ้างว่าเป็นสิทธิ์ของเราบ้าง ถือวิสาสะบ้าง ไม่ว่าเราจะไปเอาอะไรจากใครโดยที่เขาไม่ให้ ก็คือผิดศีลข้อนี้ทั้งนั้นจ๊ะ”

คราวนี้ฉันเห็นนกกลืนน้ำลาย ไม่รู้เพราะสายตาเธอที่เลยหน้าฉันไปยังถุงไก่หรือเพราะคิดไม่ถึงว่าจะได้ฟังอะไรอย่างนี้กันแน่

“เพราะอทินนาทานแปลว่าถือเอาสิ่งที่เขาไม่ได้ให้ เพราะฉะนั้น ศีลข้อสองบอกว่าอทินนาทานา เวรมณี ก็คือเว้นจากการถือเอาของที่เขาไม่ให้ อย่างน้องเค้าไม่ยินดีให้เราใช้เตาถ่านของเค้า เราไม่ว่าอะไรเค้าไม่ได้ ไปใช้ของเค้าก็ไม่ได้ เพราะนั่นเป็นของของเค้า เป็นสิทธิ์ของเค้า ถ้าเรายังดึงดันจะใช้ของของเค้า เราก็ไปละเมิดสิทธิ์ของเค้า ไปใช้สิทธิ์ที่เค้าไม่ให้เราใช้ พอไปทำอย่างนั้นก็ผิดศีลซีจ๊ะ” 

“ก็ แหม”

ท่าทางนกจะยังไม่ค่อยเห็นด้วยกับสิ่งที่ฉันพูด

“แค่นิดๆหน่อยๆเอง”

 “นิดๆหน่อยๆนี่แหละจ๊ะสำคัญนัก เพราะจะทำให้เราเคยชินกับการทำความผิดเล็กๆน้อยๆ พอชินบ่อยๆเข้าก็ไม่เห็นความสำคัญของการเป็นความผิด ของการคิดห้ามใจ จากที่ทำเรื่องเล็กๆน้อยๆก็ค่อยๆขยายกลายเป็นทำเรื่องใหญ่ๆขึ้นได้ คงเพราะอย่างนี้มังจ๊ะ พระพุทธเจ้าถึงได้ตรัสสอนว่าให้เราคอยดูใจ ให้คอยเห็นภัยแม้แต่ในเรื่องเพียงเล็กน้อยอยู่เสมอน่ะจ้ะ”

“แหม ถ้าอะไรๆก็ผิดไปหมดอย่างนี้นกไม่แย่เหรอ อย่างบางทีนกหยิบเอาเสื้อพี่หนูนามาใส่อย่างถือวิสาสะเพราะขอพี่เค้าไม่ทัน พี่เค้าออกไปทำงานก่อน อย่างนี้นกก็ทำผิดศีลได้ทุกวันน่ะซี”

นกพาดพิงถึงพี่สาวด้วยอาการกึ่งสงสัยกึ่งรำคาญใจ

ฉันจึงพลอยนึกถึงพี่หนูนา พี่สาวที่น่ารักของนก เธอรักน้องสาวมากจนเผื่อแผ่ความรักมาถึงฉันผู้เป็นเพื่อนของน้องตามไปด้วย

“เรื่องนี้ไม่ผิดศีลหรอกจ๊ะ เพราะพี่หนูนาเค้ายินดีแบ่งปันกับนกอยู่แล้ว แถมยังจะดีใจที่นกใช้ของของเค้าเสียอีก ก็บอกแล้วไง ว่าอทินนาทาน แปลว่าถือเอาของที่เขาไม่ให้”

 “ฮื่อ”

นกยักไหล่ ส่งเสียงออกจากจมูก

“ก็คงงั้นมั๊ง”

พร้อมกับที่พูดราวกับจะแสดงความไม่แน่ใจในความรู้สึกของตนเอง หรือไม่ ก็ในคำพูดของฉัน

ฉันเองก็ไม่แน่ใจ ว่านกจะรับสิ่งที่ฉันบอกได้หรือไม่ ก็เราๆมักไม่ชอบใจกันนักหรอก หากมีใครสักคนมาบอกว่าเราทำในสิ่งที่ไม่ดี เราไม่ควรทำอย่างนั้นอย่างนี้  โดยเฉพาะในสิ่งที่เราไม่เห็นความสำคัญ หรือในสิ่งที่กระทบต่อความชื่นชม ความเชื่อมั่นในตนเองของเรา นอกจากคนคนนั้นจะมีความเห็นว่าความเห็นของผู้อื่นเป็นดุจกระจก ยอมรับมาพิจารณาเพื่อหาทางปรับปรุงตนอย่างแท้จริง

เงาดำของต้นหูกวางเริ่มสั้นลงตามดวงอาทิตย์ที่ลอยสูงขึ้น ดูจากเงาแดด ก็น่าจะใกล้เวลาอาหารเช้า

“แดดไล่แล้ว”

ฉันเปรย

“เข้าไปในบ้านกันเถอะ”

ราวกับเป็นการปิดฉากสนทนา

อีกอย่าง ป่านนี้ทั้งแม่สามีและสามีของฉันคงหิวและรอทานอาหารร่วมกันอยู่

นกลุกขึ้นจากชิงช้า เดินตามหลังฉันมาอย่างว่าง่าย

จะเชื่อกันมั้ยน้อ

ฉันรำพึงอยู่เพียงในใจ

แม้ว่าฉันจะไม่รู้ว่าเธอจะยอมรับธรรมในพุทธศาสนามาใช้ในชีวิตได้ง่ายๆเหมือนอย่างการยอมเดินตามฉันเข้าบ้านง่ายๆหรือไม่ แม้ว่าอาจไม่มีโอกาสได้บอก ได้อธิบายกับเธอเพิ่มเติมอีก แต่ฉันก็ยังดีใจที่อย่างน้อย เธอก็ได้รับรู้แล้วว่ามีเคยมีเรื่องเรื่องหนึ่งผ่านหู

แต่คนเราจะทำตามสิ่งที่ได้ฟัง ได้จำไว้ว่าเคยได้ฟังมานั้นหรือไม่ ไม่ใช่เรื่องที่จะเกิดขึ้นง่ายๆ หากไม่นำมาคิดทบทวน มาคำนวณถึงผลดีผลเสีย แล้วตัดสินใจนำสิ่งที่ได้ฟังมาคอยระลึกว่าจะทำตามผลดีที่คิดได้ไปตลอด 

“บางที ..”.

ฉันแอบหวัง

“เมื่อเพื่อนพบเหตุการณ์ในทำนองเดียวกันในวันหน้า เพื่อนอาจจะระลึกถึงขึ้นมา และอาจฉุกคิดขึ้นได้ก็ได้”

อยู่ลึกๆในใจ

ถึงสิ่งดีๆที่อยากให้เกิดขึ้นในภายหน้า

ปล.  ศีล คือความปกติ  มีการงดเว้นเป็นปกติ  ไม่ใช่งดเว้นเพราะกลัวถูกจับได้ หรือกลัวถูกตำหนิ 

ก่อนที่จะเป็นปกติที่ออกมาจากใจ ก็ต้องฝึกต้องข่ม  บทฝึกเราจึงเรียกว่าสิกขาบท  ที่เราตั้งใจเองก็ดี หรือไปขอจากพระ เช่นการอาราธนาศีล  เรามักเข้าใจว่าไปขอศีลพระ  แท้ที่จริงศีลเป็นเรื่องที่พระให้เราไม่ได้  แต่ท่านจะให้บทฝึกมาห้าข้อ เพื่อฝึกให้เรามีปกติ ในการ เว้นการฆ่า การลัก เป็นต้น  จนตัวเรามีศีลคือมีความเป็นปกติทางกาย วาจา ใจ ขึ้นมาเอง

บทฝึกอทินนาทาน  ในสมัยพุทธกาล ซึ่งสังคมยังไม่ซับซ้อนดังเช่นปัจจุบัน  จึงเป็นเพียงการลักทรัพย์ การขโมยของ การปล้น เหล่านี้เป็นต้น  แต่การก้าวล่วงจนเป็นกรรมบถ ที่เป็น อกุศลกรรมนี้ได้  คือแสดงออกทาง กาย วาจา  ก็เพราะมาจากจิตที่เป็นอกุศลกรรม   คือ มีความเพ่งเล็งอยากได้อยากเอาเพื่อให้ตนได้รับประโยชน์  ผู้อื่นจะเป็นอย่างไรก็ช่างเขา 

ดังนั้นเราจึงควรตรวจสอบจิตเราอยู่เนืองๆ แม้เรื่องเพียงเล็กน้อยที่เรามองข้าม ว่าสิ่งที่เราทำนั้นมันไปรบกวนให้จิตใจผู้อื่นวุ่นวายบ้างหรือไม่  เช่นการละเมิดลิขสิทธิ์ที่เจ้าของไม่อนุญาต  หรืออย่างในเรื่องสั้นนี้  ที่ทำความอึดอัดใจให้กับแม่ค้า เพียงเพราะตนเองเห็นว่าสะดวก ไม่น่าเป็นอะไร แล้วพาลไปกล่าวหาผู้อื่นว่า ขี้งก หรือภาษาจีนที่เขาเรียกว่า โกวตั๊ก

โดยหลักการ ในการที่จะตัดสินว่าเรื่องที่เกิดขึ้นนี้ เป็นการละเมิดสิกขาบทหรือบทฝึก  จนทำให้เราไม่มีศีลที่บริสุทธิ์ แม้อาจไม่ครบองค์แห่งการก้าวล่วง  คือเจ้าของเห็นอยู่ ไม่ได้ลักขโมย  แต่ไปเบียดเบียนของใช้คนอื่นที่เจ้าของไม่ยินยอม  จิตใจขณะนั้นผู้ละเมิดก็รู้อยู่ ว่าไม่เป็นไปด้วยความสุขความเย็นใจ  ผู้ถูกละเมิดก็เช่นกัน  ดังนั้นความปกติที่เป็นศีลนั้นจึงด่าง จึงพร้อย ไม่ใช่ศีลที่บริสุทธิ์

พระอริยะบุคคลระดับแรก คือพระโสดาบันบุคคล จะมีอริยกันตศีล คือศีลที่บริสุทธิ์ไม่ด่างไม่พร้อย  คือสามารถมีความเป็นปกติในสิกขาบททั้ง ห้า  หรือมีศีลห้าบริสุทธิ์   เราก็คิดกันว่า เป็นโสดาบันนั้นง่ายนิดเดียว  เพราะทุกวัน เราก็ไม่ฆ่าใครไม่ฆ่าสัตว์ บางคนยังกินแต่เจ  ไม่ไปปล้นใคร  ไม่ผิดลูกเมีย ไม่โกหก  ไม่ทานเหล้า   แต่เราลืมสิ่งที่เป็นเรื่องเล็กๆน้อยๆนี้ที่ทำให้เราไม่สามารถมีศีลที่บริสุทธิ์ได้  โดยเฉพาะเรื่องวาจา  และเรื่องอทินนาทานนี้

ดังนั้นการที่จะเป็นอริยะบุคคลเพียงแค่ระดับแรก ไม่ใช่เรื่องที่จะมาเป็นกันง่ายๆ และไม่ใช่เรื่องที่ใครจะมาตรวจสอบกันได้เพราะเรื่องเช่นนี้เป็นปัจจัจตัง ตนรู้เอง ผู้อื่นหารู้ได้ไม่

ศีลจะรู้ได้ ต้องมาอยู่และใช้ชีวิตร่วมกัน ปัญญาจะรู้จะตรวจสอบได้ ด้วยการสนทนา