เช้าวันที่ 26 ก.ย.2557

หมอสมชัยและดิฉันเดินออกกำลังกายในสวนสาธารณะไปด้วย สนทนากันถึงเรื่องราวต่างๆที่พบเห็นในชีวิตประจำวันบ้าง เล่าเรื่องที่ต่างคนต่างอ่านสู่กันบ้าง สถานการณ์การเมืองบ้างด้วยเหมือนอย่างเคย แต่ที่ไม่เหมือนเคย คือ เรื่องที่สนทนา เพราะว่าเรื่องที่ยกมาคือเรื่องการวาดภาพดอกไม้ในแนวพฤกษศาสตร์

การวาดภาพก็เหมือนกับการทำสมาธิอีกวิธีหนึ่ง เนื่องจากวิธีวาดที่ใช้เป็นการวาดโดยไม่มีการร่างภาพด้วยดินสอก่อนจึงต้องใส่ใจกับหลายๆอย่างพร้อมๆกัน ตา จับจ้องมองดอกไม้ตรงหน้า ความคิด กำหนดว่าจะใช้สีอะไร วาดมือไปทางซ้ายขวาบนล่างมากน้อยแค่ไหน สัดส่วนของสิ่งที่กำลังทำจึงจะปรากฏออกมาเหมือนจริงได้ มือ ทำงานไปพร้อมๆกับที่ตาและความคิดกำหนด โดยปกติ ภาพที่วาดจะพยายามวาดให้เหมือนจริงให้มากที่สุดทั้งดอก และใบ

หมอสมชัยเธอเสนอไอเดียว่า ดิฉันน่าจะเขียนเอนทรี่เกี่ยวกับการวาดภาพเปรียบเทียบกับความว่าง เพราะมีสีสันแต้มบนกระดาษขาว กระดาษขาวที่ดูว่างเปล่าจึงมีภาพชีวิตเกิดขึ้นได้ เพราะสีสันที่ค่อยๆบรรจงแต่งลง ภาพชีวิตที่ดูเลือนลางจึงค่อยๆชัดเจนขึ้นจนเห็นเป็นภาพตามลำดับ แต่แล้วให้ทำลายภาพวาดนั้น เพื่อกลับไปสู่ความว่างของกระดาษอีกครั้ง

สีสันที่แต้มลงบนกระดาษว่างจนปรากฏเป็นภาพของสิ่งมีชีวิตที่เลือนรางก็เหมือนกิเลสอกุศลธรรมที่ทำให้เรามาสู่โลก สีสันที่แต่งลงบนความเลือนลางให้กลายเป็นภาพที่สมบูรณ์เปรียบเหมือนกุศลธรรมที่เราเติมลงไปเปลี่ยนแปลงสภาวะที่ควรปรับปรุงให้เป็นภาวะที่น่าพอใจ เพราะหากไม่มีการแต่งเติมสีลงไป สีสันที่เลือนรางนั้นก็ไม่สำเร็จประโยชน์ เกิดเป็นภาพวาดที่สมบูรณ์ได้

แต่ เมื่อเปลี่ยนภาวะที่เป็นอกุศลให้เป็นกุศลแล้ว หากเรายึดมั่นในกุศลธรรมนั้น เราก็จะเฝ้าแต่หวงแหนรักษาจนเป็นทุกข์ใหม่ขึ้นมา จึงต้องฝึกละการยึดมั่นในกุศลเพื่อกลับคืนสู่ความว่าง

จึงเป็นที่มาของเอนทรี่นี้ที่จะเป็นการเล่าถึงวิธีการวาดภาพอกกุหลาบด้วยสีน้ำ

เนื่องจากเป็นการวาดที่ไม่ร่างภาพด้วยดินสอก่อน จึงต้องวาดภาพจากระยะหน้าไปหาระยะหลัง จึงต้องเริ่มที่ตามองเห็นว่าอยู่หน้าสุดก่อน ดิฉันรีบวาดดอกก่อนใบเพราะเกรงว่าดอกจะบานแล้วทรวดทรง แสงเงา จะเปลี่ยน แต่เพราะในที่นี้ระยะหน้าที่สุดของดอกเป็นกลีบเลี้ยง ดิฉันจึงร่างรูปร่างของกลีบเลี้ยงซึ่งเหมือนกับใบกุหลาบเล็กๆทีละครึ่งโดยใช้สีฟ้าจางๆร่างเค้าโครงก่อนเพื่อนอกจากจะเป็นโครงสร้างของกลีบเลี้ยงแล้ว ยังเป็นการลงแสงสีฟ้าจางๆให้แก่กลีบเลี้ยง โดยสีฟ้าจางๆนี้ ดิฉันปาดพู่กันตามที่ตามองเห็นแบบน้ำชุ่ม นองบนกระดาษ ช่วงนี้ต้องรอนิดค่ะ ให้น้ำค่อยๆแห้งจนเหลือปริมาณที่พอเหมาะ

ในขณะที่สียังไม่แห้ง รีบแต้มสีเขียวอ่อนให้เป็นสีของตัวกลีบเลี้ยงและสีเขียวเข้มเพื่อให้เป็นตำแหน่งของเงา และขีดสีแดงออกจากปลายกลีบจนทั่วเพื่อให้เกิดรอยหยักโดยรอบสีแดงอมเขียว จะเห็นว่าสีค่อยๆซึมเข้าหากันจนกลมกลืนกันเอง

มาถึงตอนนี้สีก็หมาดแล้ว รีบใช้พู่กันหมาดขีดเส้นภายใน ปลายพู่กันจะขูดสีส่วนที่ลากผ่านให้เห็นเป็นเส้นเอง เสร็จแล้วจึงร่างอีกครึ่งหนึ่งด้วยวิธีเดียวกัน

แล้วจึงวาดกลีบเลี้ยงที่เหลือ 

ส่วนดอก เริ่มจากกลีบที่เห็นเป็นระยะหน้าสุดก่อนเช่นกัน ดิฉันใช้สีแดงจางๆร่างกลีบนี้แล้วใช้สีที่เข้มขึ้นเติมสีพื้นของดอก พอสีหมาดจึงใช้พู่กันชื้น ลูบบริเวณที่ต้องการให้สีอ่อนลง 

แต่เพราะไม่ทำงานมาเกือบสองปี จึงลืมเติมสีให้เข้มขึ้นเพื่อแทนตำแหน่งเงาไปค่ะ ไม่เป็นไร แก้ตัวใหม่กลีบต่อไปก็แล้วกัน เนื่องจากกลีบต่อไปติดกับกลีบแรก จึงต้องรอกลีบแรกให้แห้งก่อน จึงจะร่างกลีบต่อไปได้

พอกลีบแรกแห้ง ก็ได้เวลาร่างกลีบที่สองต่อออกไปได้แล้ว กลีบนี้นอกจากจะทำตามขั้นตอนแบบกลีบแรกแล้ว ยังแต้มสีเข้มแทนเงาในตำแหน่งที่ต้องการเพื่อให้ภาพดูคมชัดขึ้นด้วย

กลีบต่อๆไปก็ทำเหมือนกันค่ะ

ร่างดอกเสร็จ ก็ร่างก้านชูดอก ใช้สีฟ้าจางๆร่างก้าน แต้มสีเขียวอ่อนและเข้มลงตาม พอหมาด แตะสีเขียวอมแดงลงตามความยาวของก้านโดยให้ค่อนไปทางด้านหนึ่งของตัวก้านเล็กน้อย ทิ้งให้แห้งจึงขีดเส้นเล็กๆสีแดงตามก้านจนทั่ว

ใบ ร่างด้วยวิธีเดียวกับที่ร่างกลีบเลี้ยง ค่ะ เพียงแต่ด้านหลังของใบ ใช้สีเขียวจางๆร่างทรงของใบแทนสีฟ้า และแต้มภายในด้วยสีแดงเพิ่มขึ้นมา

เสร็จแล้วค่ะ ภาพร่างดอกกุหลาบ

ทิ้งให้แห้ง จึงเติมเงาให้ดอกและใบอีกครั้ง โดยใช้พู่กันสองอัน อันหนึ่งแตะสีคอยเติมในตำแหน่งที่ต้องการ อีกอันเป็นพู่กันชื้นคอยเกลี่ยขอบสีให้กลมกลืนไปกับพื้นสีเดิมจนได้ภาพที่ชัดเจนขึ้น

ในที่สุดภาพวาดกุหลาบสีน้ำก็เสร็จสมบูรณ์ ดูๆแล้วก็น่าชื่นชมผลงานจากความพยายามอยู่

แต่

หากเราชื่นชมกับความสมบูรณ์นั้นมากๆ พึงพอใจกับความพยายามของตนในการสร้างสรรค์มากๆเพราะเห็นว่าเป็นความดี คือ เป็นความดีของตน ที่ได้เพียรสร้างสิ่งดีๆอันเป็นผลงานของตน  และหากบังเอิญมีริ้วรอยเกิดขึ้นในภาพวาดแม้เพียงเล็กๆ ความดีงาม ความสมบูรณ์ก็ราวถูกทำลายลง ชวนให้นึกเสียดาย เสียใจ เป็นทุกข์ไปได้แล้ว

เหมือนกับการยึดมั่นในความดีของบุคคลค่ะ

หลักการของพุทธศาสนาคือการไม่ยึดถือมั่น ซึ่งคำว่า “ไม่ยึดถือมั่น” ก็คือ “ยึด” แต่ว่ายึดแบบ “ไม่มั่น” ยึดเพียงเพื่อให้สมประโยชน์ ครั้นพอสมประโยชน์แล้วก็ปล่อย กลับไปสู่การไม่ยึด เพราะ ไม่ว่ายึดมั่นในอะไร ก็ก่อให้เกิดทุกข์ใจได้ทั้งนั้น

เดิม ดิฉันเข้าใจว่าการยึดมั่นในความดี หมายถึงการยึดมั่นในสิ่งดีๆที่ตนทำเท่านั้น แต่ต่อมาจึงเข้าในเพิ่มเติมค่ะว่า การยึดมั่นในความดีของผู้อื่นก็ทำให้เราทุกข์ใจได้ด้วยเหมือนกัน เนื่องจากดิฉันได้บทเรียนนี้จากตัวของตัวเอง (ส่วนบทเรียนนี้ดิฉันขอแอบเติมจากที่คุยกันไว้เองค่ะ ตุ๊มๆต่อมๆอยู่ ว่าจะโดนดุหรือเปล่า)

คนเรามีทั้งข้อดีและข้อที่ควรปรับปรุงในตน เมื่อเรากำหนดว่าสิ่งใดเป็นความดี เราก็อยากให้สิ่งนั้นคงความดีและเจริญในความดียิ่งๆขึ้นไปและได้รับการปฏิบัติให้สมกับที่เป็นความดี เราอาจไม่รู้ว่า นี่คือการยึดมั่นในความดีที่สามารถนำไปสู่ความทุกข์ได้ ความที่ยังเป็นฆราวาสครองเรือน ยังคลายความยึดมั่นในความเห็นว่าเป็นตนไม่ได้ ในเรื่องคู่ ดิฉันจึงครองเรือนโดยยอมรับข้อที่ควรปรับปรุงในคู่ของตน เชิดชูความดีที่เห็น ชื่นชมในการยอมรับข้อบกพร่องและพยายามพัฒนาตนเพื่อปรับปรุงเพื่อทำความดีให้เพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆของเขา จนในที่สุด เพราะไม่ได้ตรวจสอบตนในเรื่องนี้ จึงกลายเป็นว่าดิฉันการยึดมั่นในสิ่งที่ดิฉันกำหนดว่าเป็นความดีในคู่ของตนไป

การยึดมั่นในความดีของคู่ ข้อดีก็คือ ทำให้ดิฉันพยายามที่จะปรับปรุงตนให้ดีเทียมกัน แต่ …

เพราะขาดการกำหนดด้วยหลงลืมสติ อีกทั้งลืมคำสอนของพระพรหมคุณาภรณ์ที่ว่าแม้กุศลก็เป็นปัจจัยให้อกุศลได้ จึงนำไปสู่ช่วงเวลาแห่งการยึดมั่นในความดีที่ว่า ตัวดิฉันเองควรจะดีพร้อมเพื่อให้คู่ควรกับสภาวะที่ดิฉันกำหนดว่าเป็นความดีตามที่ปรากฏ ดังนั้น หากหมอสมชัยเห็นข้อบกพร่องของดิฉันแม้แต่เพียงเล็กน้อย ดิฉันก็จะกลับทุกข์ใจเป็นอย่างมาก ซึ่งนอกจากดิฉันเองจะมีความทุกข์แล้ว ก็ยังพลอยทำให้เธอลำบากใจตามไปอีกด้วย เพราะเป็นช่วงเวลาที่ดิฉันกลายเป็นคนที่ราวกับ “ถูกแตะนิดหน่อยก็ไม่ได้”

เพราะได้เกิดเป็นกิเลสที่ซ้อนบนกิเลสและกิเลสอีกทีขึ้นแล้ว

นั่นคือ เดิมก็หลงยึดสภาพเกิดดับว่าเป็นตนก็เป็นกิเลสประเภทโมหะที่ขูดเกลายังไม่หมดอยู่แล้ว ยังเพิ่มด้วยโมหะคือการหลงเชิดชูตนว่าดีและอยากดี จึงรวบถือและแยกถือจนเกิดความและเสียใจในยามที่ตัวตนที่ตนเชิดชูถูกกระทบอันจัดเข้าในกิเลสกลุ่มโทสะ ซ้อนขึ้นมาอีก 

เมื่อได้รู้ตัว จึงต้องมีการละคลายความยึดมั่นนั้นๆค่ะ เพราะไม่อย่างนั้น ก็จะหวั่นไหวไปตามคำติเตียนได้ทุกครั้งที่พบข้อบกพร่อง

ก็ในเมื่อตนเองกำลังค้นหาข้อบกพร่องของตนเพื่อยอมรับและแก้ไขอยู่แล้ว เวลาที่ตนพบข้อบกพร่องของตนตนไม่ทุกข์ ตรงข้าม กลับยินดีที่ได้กำหนดรู้ว่าเป็นสิ่งที่ควรแก้ไขเพื่อให้ได้พบกับความว่างในเรื่องนั้นๆ รู้ว่าตนมีงานอะไรต้องทำบ้าง แต่พออีกคนพบ ทำไมจึงกลับกลายเป็นทุกข์ไปได้

จึงทำให้ทราบว่า การยึดมั่นในความดี ที่เคยเรียนรู้มาว่ายึดมั่นในสิ่งดีๆที่ตนทำ ในผลงานตน นำไปสู่ทุกข์นั้น น่าจะเพิ่มการยึดมั่นในความดีของบุคคลอื่นเข้ามาด้วย

สิ่งที่เราควรพิจารณาคือ เราจะแก้ไขอย่างไรเพื่อนำไปสู่การคลายการยึดมั่น นำไปสู่ความว่าง

หากเปรียบกับภาพวาดภาพนี้ เมื่อมีสีสันแต่งเติมลงจนเกิดเป็นภาพที่สวยงามบนกระดาษว่างเปล่าแล้ว จะทำให้กระดาษว่างที่ถูกแต้มด้วยสี กลับคืนสู่ความว่างอีกครั้งได้อย่างไร

หากเราเอากระดาษชนิดเดียวกันปิดทับลงไป ก็ได้ความว่างของกระดาษกลับคืนมา

หรือ เอาสีขาวที่แสดงถึงความว่างเพราะเป็นสีเดียวกับกระดาษทาทับลงไป ก็จะค่อยๆได้ความว่างของกระดาษกลับคืนมาได้เหมือนกัน

 หรือ จะพู่กันชุ่มน้ำทาในส่วนที่เป็นภาพแล้วซับด้วยกระดาษทิชชู สีก็จะจางลงไป ยิ่งทำซ้ำหลายๆครั้ง สีก็ยิ่งจางลงมากยิ่งขึ้น ซึ่งเราต้องเพียรทำซ้ำหลายๆครั้ง ทั้งซับทั้งขูด สีที่แต้มลงไปแล้วจึงจะหาย กลายเป็นสีเดิมของกระดาษอันเป็นสภาพว่างเปล่าไร้การแต่งเติมแต่เดิมได้

การที่เราเอากระดาษชนิดเดียวกันมาปิดทับสีที่แต้มลงแล้ว เปรียบเหมือนการได้ความสงบจากการฝึกสมาธิที่เมื่อจิตเป็นสมาธิแล้ว ไม่มีการใช้จิตที่ควรแก่การทำงานนี้ไปพิจารณาธรรมใดๆ เราเพียงว่างจากกิเลสด้วยนิพพานโดยปริยาย แต่เมื่อออกจากสมาธิ ก็กลับมาเป็นคนเดิมที่มีกิเลสอยู่เต็ม การอยู่ในสมาธิจึงเป็นเพียงการหาที่หลบจากความวุ่นวาย ดังเช่นพระพุทธเจ้าทรงประจักษ์มาแล้ว ที่ทรงฝึกสมาธิจนบรรลุถึงฌาน ๘  แต่ในที่สุด ก็ทรงทราบว่า นั่นไม่ใช่วิถีแห่งการหลุดพ้น เป็นเพียงการหลบอยู่ในมุมสงบชั่วคราวเท่านั้น

หรือการที่เราเอาสีขาวมาป้ายทับสีต่างๆที่แต่งลงบนกระดาษว่าง โดยเห็นว่าเป็นสีแห่งความว่างเหมือนสีเดิมของกระดาษ ก็คือหาสิ่งที่ยึดใหม่มายึดแทนสิ่งเดิมที่ยึดไว้แล้ว เป็นการ “ยึดมั่นในความว่าง” หรือ “ ยึดมั่นในความไม่ยึดมั่น”

เพราะไม่ว่าจะปิดทับด้วยกระดาษที่สามารถหยิบยกออกได้ทุกเวลา หรือ การป้ายสีใหม่ทับลงไป สีเดิมที่แต้มไว้ก็ยังคงอยู่ เพียงแต่เรามองไม่เห็น เพราะ “สีแห่งความว่าง” ปกปิดอยู่นั่นเองเนื่องจากไม่มีการพิจารณาแบบสืบสวนต้นเค้าจนด้วยเห็นทั้งคุณ โทษ และทางออก ของธรรมนั้นๆ และเพียรปฏิบัติจนปัญญาเห็นธรรมนั้นๆด้วยความเป็นกลาง กระทั่งทำให้มองเห็นธรรมต่างๆว่า “สักแต่ว่า” เป็นธรรมนั้นๆ

ส่วนการใช้น้ำชะล้างสีออกจากกระดาษเปรียบเหมือนการชะล้างกิเลสอันเป็นอกุศลธรรมด้วยกุศลธรรม การพิจารณาเพื่อไถ่ถอนกิเลสไปทีละน้อยๆ เพราะในการปฏิบัติธรรมเราเพียงเพียรปฏิบัติเพื่อพิจารณาว่าอะไรเป็นอกุศล อะไรเป็นกุศล เพียรปฏิบัติเพื่อละอกุศลธรรม เพิ่มพูนกุศลธรรม และเพียรพิจารณาเพื่อคลายความยึดมั่นในทั้งกุศลและอกุศลธรรมที่เห็นแล้วนั้นโดยไม่หวังผล เพราะไม่หวังผล จึงสงบอยู่ได้ ไม่ทุรนทุรายที่ยังไม่สามารถคลายการยึด

ดิฉันเรียนรู้จากข้อผิดพลาด จึงเห็นว่าน่าจะเป็นอีกเรื่องผู้ปฏิบัติควรระวังการปฏิบัติของตน จึงขออนุญาตนำมาเล่าค่ะ

ส่วนในเรื่องของการปฏิบัติ ผู้ปฏิบัติควรพิจารณา

ว่าเป็นการปฏิบัติแบบ “ซุกปัญหาไว้ใต้พรม” เพราะความสงบจากสมาธิ

หรือเป็นการปฏิบัติที่ใช้คำว่า “สักแต่ว่า” มาปลอบตนจนทำให้ “ยึดมั่นในการไม่ยึดมั่น”

หรือว่าหมั่นตามประกอบการพิจารณา

จนค่อยๆคลายการยึดทั้งอกุศล และ กุศล ไปทีละน้อย ทีละน้อย