สงกรานต์ : เก็บดอกไม้ ไหว้พระงาม  ก่อกองทราย ถวายเป็นพุทธบูชา

ดอกไม้งามคงอยู่คู่ต้น นำมาสักการบูชาพระผู้เป็นตัวแทนแห่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในวันแห่งความเป็นสิริมงคล ขอบุญกุศลหนุนส่ง เก็บดอกไม้งามกลางทุ่ง ไหว้พระงามด้วยใจบริสุทธิ์ สรงพระ รดน้ำ ขอพรญาติผู้ใหญ่ ใจงดงามแผ่ถึงบุญบารมีที่ได้สร้างสรรค์ร่วมกันในวันสงกรานต์

เก็บดอกไม้งามร่วมต้นกลางทุ่ง ไหว้พระงามด้วยใจบริสุทธิ์ น้ำส้มป่อย ประทินด้วยเครื่องหอม ดอกมะลิ ดอกจำปาบ้านลงในขันน้ำ  สรงพระ รดน้ำ ขอพรญาติผู้ใหญ่ ใจงดงามแผ่ถึงบุญบารมีที่ได้สร้างสรรค์ร่วมกันในวันสงกรานต์  ขอความเจริญงดงามส่งถึงจิตใจและวิถีปฏิบัติให้เจริญรุ่งเรือง

วันแห่งครอบครัวแสดงออกถึงความกตัญญูกตเวทีต่อผู้มีพระคุณ และผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว ได้อุทิศบุญกุศล ทักษิณานุสรณ์ ดอกไม้ธูปเทียน น้ำอบน้ำหอม ประพรมอัฐิธาตุ บำเพ็ญกุศลแด่บรรพบุรุษที่ล่วงลับ ปกปักรักษาลูกหลานตลอดไป

ตะวันบ่ายคล้อยได้ฤกษ์งามยามดี ชวนเพื่อนพ้องน้องพี่ขนทรายจากริมฝั่งนำมาก่อกองทรายถวายเป็นพุทธบูชาร่วมกัน ใส่ตะกร้าหาบคอนมุ่งหน้าสู่ลานวัด ปรับพื้นให้ราบเรียบร่วมมือร่วมใจทั้งชายหญิง  เป็นวิถีปฏิบัติของชาวผู้ไทยบ้านคำชะอี อำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร ได้ยึดถือมามาตั้งแต่เมื่อครั้งบรรพบุรุษ

ตำนานแห่งการก่อกองทราย

“ก่อเจดีย์ทราย” “ก่อพระทาย” “ก่อปั้นทราย”  มีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปในแต่ละท้องถิ่น แต่สำหรับชาวคำชะอีจะเรียกว่า “ตบธาตุทราย”  ร่วมแรงร่วมใจก่อกองทรายเป็นรูปทรงต่าง ๆ ตราไว้ในความทรงจำในวันปิติยินดีของชาวบ้านทุ่ง

มีเรื่องเล่าตำนานแห่งการ “ก่อกองทราย” ที่เกี่ยวเนื่องกับองค์พระสัมมาสัมมาพุทธเจ้าเมื่อครั้งอดีตไว้อยู่ ๒ ตำนานด้วยกัน คือ

ตำนานแรกได้กล่าวถึงเมื่อครั้งที่พระพุทธเจ้าเสด็จไปทางเรือขนาน ประชาชนจึงพร้อมใจกันก่อกองทรายข้างลำน้ำ และก่อในแพลอยเป็นพุทธบูชา

ส่วนอีกตำนานหนึ่งกล่าวไว้ว่า มีอุบาสกคนหนึ่งลงเรือแล่นไปในตอนกลางคืนวันเพ็ญพระจันทร์สาดส่องงามกลางหาดทราย งดงามระยิบระยับราวกับพระฉับพรรณรังสี ราวกับออกจากรัศมีพระวรกายของพระพุทธเจ้า จึงได้จอดเรือที่ชายหาด แล้วจึงก่อเจดีย์ทรายริมฝั่งน้ำเพื่อเป็นพุทธบูชาเช่นเดียวกัน

เป็นตำนานความเป็นมาของการก่อเจดีย์ทรายที่มีผู้ได้กล่าวไว้ แต่มีมูลเหตุหนึ่งมีความเชื่อว่าในวิถีชีวิตประจำวันนั้นชาวโลกได้ย่ำเดินเข้าไปภายในบริเวณวัด เมื่อเดินออกนอกบริเวณวัดอาจมีเม็ดทรายติดเท้าออกไปด้วย

นับเป็นกุศลบุญอีกอย่างหนึ่ง ทดแทนเม็ดทรายที่ติดมากับฝ่าเท้า จึงเป็นที่มาของพิธีกรรมขนทรายเข้าวัดในวันสงกรานต์ สืบสานประเพณีไทยในวันสงกรานต์ สืบสานพลังสามัคคีมาจนถึงปัจจุบัน

ก่อประสานกองทราย ถวายเป็นพุทธบูชา

การก่อเจดีย์ทราย หรือ ตบธาตุทรายของชาวบ้านคำชะอีในวันนี้เป็นไปอยากเรียบง่าย นับแต่การขนทรายด้วยความก้าวหน้าในการเดินทาง จึงต้องใช้รถยนต์ขนทรายจากริมห้วยทรายซึ่งอยู่ไม่ไกลทางเหนือหมู่บ้าน มายังลานวัดของหมู่บ้าน

เด็ก ๆ แห่งหมู่บ้านได้เรียนรู้วิถีแห่งอดีตของปู่ ย่า ตา ยาย เมื่อครั้งอดีต เด็กกับดินทรายเกิดเป็นรูปปั้นและจินตนาการมากมาย แม้ว่าพวกเขาจะไม่เข้าใจลึกซึ้งกับความหมายของการก่อกองทรายที่แท้จริง

เมื่อเขาเติบใหญ่ สิ่งเหล่านี้จะหล่อหลอมจิตใจให้เกิดการเรียนรู้ด้วยตนเอง เป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพมองเห็นคุณค่าแห่งชีวิตและวิถีแห่งวัฒนธรรมประเพณีและสังคมรอบข้างอย่างมีความสุข ผมวาดหวังไว้เช่นนั้น

สายฝนเดือนห้าตกลงมาโปรยปรายให้ความชุ่มฉ่ำขณะที่เด็ก ๆ และชาวบ้านกำลังเร่งมือก่อกองทรายปราสาทแห่งจินตนาการ กลัวทำไมละสายฝน เราเคยอยู่ท่ามกลางแสงแดดที่แผดเผา กลางสายฝนตามท้องไร่ท้องนาปีแล้วปีเล่า ก่อกองทรายกลางสายฝนเหมือนหนึ่งปลุกเนื้อนาบุญแห่งศรัทธาร่วมกัน

สายฝนหยุดโปรยปราย ฟ้าหมาดฝนแสงแดดอ่อนไล้โลมพื้นหล้า ทุ่งนาได้รับฝนใหม่ ไชโย ไชโย รุ้งหลากหลากสีทาบงามเหนือขุนเขาทางทิศตะวันออกของหมู่บ้าน ความปิติยินดีแห่งธรรมชาติให้ได้รับทราบวิถีปฏิบัติของชาวบ้านทุ่ง

แซมดอกไม้บ้านป่าที่หาได้จากท้องถิ่น ดอกกล้วยไม้จากเมืองใหญ่ ประดับประดา บรรจงตกแต่ง เสริมสีสันให้สดใสองค์เจดีย์ทรายและบริวารรายล้อมให้งดงามน่าชม

เจ้าอาวาสวัดประจำหมู่บ้าน จุด เทียน ธูป ขันธ์ ๕ บูชาองค์เจดีย์ทรายและบริวาร เปรียบเหมือนพระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า “แปดหมื่นสี่พันพระธรรมขันธ์” นั่นหมายถึงเจดีย์ทรายกองใหม่ หมายถึง “กองพระทรายแปดหมื่น” กองทรายเล็กเรียงรายล้อม นั้นหมายถึง “สี่พันพระธรรมขันธ์”  เป็นปริศนาธรรมให้ได้ขบคิดสำหรับชาวโลก

สวดพุทธมนต์ตามพิธีกรรมของสงฆ์ ตามด้วยพิธีบวชองค์พระเจดีย์ทราย เพื่อความเป็นสิริมงคลในบุญกุศลฉลองศรัทธาในการก่อกองทราย ขอผลบุญในครั้งนี้ได้สั่งสมในภาพนี้และภายภายหน้า ดั่งคำอธิษฐานบุญกุศลครั้งยิ่งใหญ่

“อิมัง วาลุกัง เจตยัง อธิษ ฐามี” หมายถึง  “ข้าพเจ้าขออธิษฐานพระเจดีย์ทรายนี้ เพื่อบูชาพระรัตนตรัย”

ข้อมูล ประกอบ
แปลก สนธิรักษ์ : เทศกาลสงกรานต์. องค์การค้าคุรุสภา. ๒๕๓๑
สำลี รักสิทธี : สืบสานตำนานงานบุญประเพณีอีสาน. รุ่งเรืองสาส์นการพิมพ์. ๒๕๕๕