กองระบาดวิทยาเป็นติ่งเล็ก ๆ ของ กระทรวงสาธารณสุขสมัยที่ยังอยู่แถวเทเวศร์ เราอยู่กันอย่างอบอุ่นด้วยพื้นที่ 1.4 ตารางเมตรต่อคน ดังนั้นการเดินเข้าออกผ่านโต๊ะทำงานต้องตะแคงตัวกันสุดๆ ผู้ที่มีบั้นท้ายดินระเบิดก็จะลำบากหน่อยเพราะมันจะยื่นไปตบแฟ้มหรือเอกสารบนโต๊ะเพื่อนให้ระเนระนาดบาดตาบาดใจเจ้าของ ก่อนที่จะมีเครื่องปรับอากาศรุนไร้เสียงที่พวกเราอาบเหงื่อต่างน้ำทำงานวิจัยแลกมานั้น ก็มีแต่ป้าแก่แอร์รุ่นโบราณรูปร่างอวบอัดคอยพัดวีพร้อมเสียงครวญเพลงแหบๆ แก่เราทั้งห้อง ดังนั้นใครที่นั่งแถวติดหน้าต่างก็จะเย็นหน่อย เวลาที่ป้าไม่สบาย ช่างจะอัญเชิญป้าออกจากหน้าต่างไปรักษาซ่อมแซม เหลือรูโบ๋ไว้ให้รู้ว่าป้าไม่อยู่ วันดีคืนดีก็มีนกพิราบตาฟางบินซัดเซพเนจรหลุดรูเข้ามาในห้อง ทำให้บรรดาหมอระบาดวิทยาทั้งหลายไล่ต้อน กว่ามันจะหายขวัญหนีดีฝ่อบินไปขี้แตกไปก็เล่นเอาเราเหนื่อย เพราะเคยแต่จับไก่ไม่เคยจับนก มีอยู่คืนหนึ่งที่เราทำงานกันจนดึก เกิดพายุฝนฟ้าคะนอง เจ้านกพิราบมาบินวนๆ อยู่นอกหน้าต่างกระจก ทันใดนั้นฟ้าก็ผ่าเปรี้ยงเฉียดแค่ไหนไม่รู้ เห็นแต่แสงวาบและขนกระจุยกระจายจนเราต้องรีบเผ่นออกจากตึกเก่าแก่ ถ้าไม่เจ้าที่แรง ก็สายล่อฟ้าเสื่อมแล้วหละเพลานี้

            งานของหมอละบาท เอ๊ย ระบาดวิทยามีทั้งการเฝ้าระวังโรค สืบสวนสอบสวนหาสาเหตุโรคระบาด และทำวิจัยหาคำตอบเรื่องสุขภาพหรือการบาดเจ็บล้มตายไม่ทราบสาเหตุ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องโรคน้ำหนีบ ไหลตาย มลพิษทางอากาศ ไวรัสต่างๆ แมงกะพรุนพิษชนิดที่ทำให้ตายได้ หรือแม้กระทั่งดนตรีบำบัด

แต่นึกไม่ถึงว่าจะได้ใช้ความรู้นี้ในเหตุบ้านการเมือง พฤษภาทมิฬ ปี 2535

ขณะนั้น สื่อสารมวลชนหลายแขนงถูกปิดลง เราได้ข่าวสารจากปากต่อปากมาว่า

“หนีตายกันเข้าไปกุฏิพระเพียบเลย แล้วทหารก็ตามไปทัน” ผู้เห็นเหตุการณ์เล่าด้วยใบหน้าหวาดเสียว

“อ้าวทหารรู้ได้ไง จะรอดไหมนี่”

“ก็ติดนิสัยชาวพุทธที่ดีไง ถอดรองเท้าก่อนเข้ากุฏิ เรียงกันเป็นตับ ดีนะที่พระท่านบิณฑบาตขอไว้”

“ยังมีพวกนักศึกษาแพทย์เลือดรักชาติขึ้นหน้ากลบสมองหมด แอบไปท่าน้ำศิริราชจะข้ามไปช่วยมวลชน พอเรือทหารลาดตระเวนมาเท่านั้นแหละ”

“ตะโกนสู้เลยใช่ไหม”

“โกยแนบ เหลือแต่รองเท้าเต็มโป๊ะที่เอียงวูบไปวูบมา”

        ส่วนพวกที่ข้ามสำเร็จ โดนตำรวจกวาดไปโรงพัก ดีที่เขาให้โอกาสคณะบดีไปชี้ตัวพากลับคณะ ท่านก็ดีใจหายพามาหมดจนตำรวจคลางแคลงใจเพราะมีอยู่คนหนึ่งหน้าตาเยินและดำหมองคล้ำผิดเพื่อน ท่านบอกว่าเป็นหมอทุนแพทย์ชนบทเลยดำไปหน่อย ถ้าฉันโดนจับคงไม่มีทางที่ตำรวจจะปล่อยตัวแน่ เพราะหลักฐานมัดตัวคือ หน้าตาโง่สมจริง และรูปร่างสวนกระแสความเชื่อมั่นสุดๆ จะมีก็แต่น้องนิสิตธรรมศาสตร์นี่แหละที่ชื่นชมฉันเหลือเกินในการปฏิบัติการลับ ตอนกลางวันฉันทำงานที่กระทรวงสาธารณสุข ตอนกลางคืนก็แต่งเสื้อหมอไปรวมตัวกับสหายที่โรงพยาบาลศิริราชเพื่อส่งโทรสารและทำจดหมายกระจายข่าวเนื่องจากเป็นคนเดียวซึ่งมีข้อมูลที่อยู่หน่วยงานต่างๆ ของกระทรวงฯ แสงสีสว่างไสวกลางกรุงตามถนนหนทางที่เดินทอดไปในค่ำคืนที่แสนพลุกพล่านของท่าน้ำกลับเงียบเหงาวังเวงไร้ผู้คน เหลือเพียงแต่เดือนดาวส่องแสงคอยปลอบประโลม แล สายลมโอบกอดให้คลายหวาดหวั่น  ในเพลานั้น สื่อต่างๆ โดนปิดเกือบหมดไม่ว่าโทรทัศน์ วิทยุ หนังสือพิมพ์ และโทรศัพท์ ข้อมูลชุดหนึ่งที่สะเทือนใจฉันมากคือเรื่องพี่ชายที่ช่วยเหลือดูแลฉันมานานนมถูกยิงข้างหลังทะลุมาโดนมือซึ่งเป็นอวัยวะสำคัญของหมอผ่าตัดขณะไปช่วยคนที่โรงแรม  ยากจะเอ่ยถึงความรู้สึกที่ถาโถมเข้ามาขณะจับมือซีดขาวของพี่ที่นอนหายใจรวยรินอยู่ในเตียงคนไข้ และนั่นคือรอยยิ้มครั้งสุดท้ายที่ได้เห็นเพราะต้องเปลี่ยนชื่อและย้ายเตียงเพื่อความปลอดภัยของพี่ สิ่งที่ทำได้ขณะนั้นคือทำงานแข่งกับเวลาเพราะไม่รู้ว่าเหตุการณ์จะลงเอยเช่นไร

        มาคืนหนึ่งไอ้แหลมฉายาในวิทยุสื่อสารที่ใช้เป็นช่องทางหลักในการติดต่อเตือนมาว่าทหารจะมากวาดล้างโรงพยาบาลศิริราช ต้องรีบทำลายเอกสารแล้วเผ่นกันไปคนละทิศละทาง ฉันคิดว่าคงไม่มีใครรู้เรื่องที่ทำ มาทราบภายหลังว่าพ่อแม่หัวใจแทบสลายเพราะห่วงหาอาทรลูกที่ขาดการติดต่อไป มันเป็นภาวะที่ทุกข์ทรมานมากเมื่อไม่รู้ว่าลูกจะเป็นตายร้ายดีอย่างไร บาปหนักหนาที่ทำให้พ่อแม่น้ำตาตก เป็นภาวะขัดแย้งในหลืบลึกของหัวใจฉันระหว่างความรักชาติกับความอกตัญญู อะไรคือ 'ทำถูก' อะไรคือ'ถูกธรรม'

        เมื่อกลับมาที่ทำงานฉันถูกกล่าวหาว่าเป็นเสรีชนทั้งๆ ที่ไม่รู้ว่าหมายถึงอะไร ผู้อำนวยการกองเรียกกลุ่มรุ่นน้องที่เป็นผู้วิจัยหลักและฉันในฐานะผู้ร่วมดำเนินการไปพบ เนื่องจากผลการศึกษาเจอว่าการบาดเจ็บล้มตายเกิดขึ้นช่วงเดียวกับทหารบอกว่ายิงขู่ ไม่ได้ทำร้ายประชาชน รายงานการศึกษาทางระบาดวิทยาของผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บที่เข้าพักรักษาในโรงพยาบาลจากเหตุการณ์ชุมนุมเรียกร้องประชาธิปไตย ระหว่างวันที่ 17-20 พฤษภาคม 2535 จึงร้อนแรงยิ่งนัก

“ต้องบอกว่ากระทรวง กองระบาดวิทยา หัวหน้าฝ่าย และพวกแพทย์โครงการระบาดไม่ทราบ” ฉันเข้าใจภาวะกลืนไม่เข้าคายไม่ออกของท่านดี

“สามอย่างแรกเรารับได้แต่อย่างสุดท้ายเรารับไม่ได้ เพราะเราตั้งใจ แต่ได้ใคร่ครวญแล้วโดยทำเรื่องขออนุมัติปลัดกระทรวงก่อน และทำในนามแพทย์ประจำบ้านหลายสถาบัน ไม่ใช่ในนามแพทย์ระบาดวิทยาเท่านั้น”

“แต่ผลการศึกษามันเป็นหลักฐานสำคัญที่ทำให้รัฐบาลทหารสั่นคลอนได้ แล้วมีผลกระทบต่อหน่วยงานรัฐบาล ซึ่งพวกหมอถือเป็นข้าราชการ และหมอระบาดฯ เป็นสาขาเดียวที่ผลิตโดยกระทรวง ไม่ใช่มหาวิทยาลัย”  ท่านพยายามโน้มน้าว         

“เราคิดรอบครอบทุกขั้นตอนเพื่อไม่ให้กระทบหน่วยงาน โดยเตรียมเนื้อหาให้ ผู้นำแพทย์ประจำบ้านเจ็ดสถาบัน(บล็อกเกอร์นพ.สวรรค์ กาญจนะ) เป็นคนพูด และให้นายแพทย์ วิชัย โชควิวัตน เป็นคนออกสื่อ” เรายังคงมุ่งมั่นในหลักการ

“ผมว่าปฏิเสธทุกข้อไปเลยจะดีกว่า”

“ผู้อำนวยการพูดอย่างนี้ไม่สร้างสรรค์” เพื่อนชี้หน้าผุ้อำนวยการด้วยเสียงเครียด ในขณะที่ทุกคนในห้องถึงกับอึ้งในภาวะขมึงเกลียว

       แต่ในที่สุดท่านก็เมตตาให้ฉันได้ไปปิ้งแผ่นใสที่พวกเราเตรียมเนื้อหาโดยให้ผู้อื่นนำเสนอ รายงานการศึกษาฉบับนี้มันเป็น ‘บันทึกเลือดพฤษภาทมิฬ’ เพราะเราเก็บหลักฐานจากผู้หาญกล้าเอาเลือดทาแผ่นดิน เราเหนื่อยแทบเลือดตากระเด็นกว่าจะได้ข้อมูลมาในภาวะวิกฤติ  และมันก็แทบทำลายความเป็นสายเลือดร่วมสถาบัน  มิน่าเชื่อนะว่าวันเวลาผ่านไป 22 ปี ในวันที่ 22 พฤษภาคม 2557 มีทหารขึ้นมาดูแลประเทศอีกครา ทว่าความต่างที่เห็นคือ หามีเลือดนองแผ่นดินไม่ ฉันจึงมี ‘บันทึกเลือดพฤษภาทมิฬ’ เพียงฉบับเดียว  เท่านั้น…ก็เกินพอในช่วงชีวิตนี้

 **ร่วมกิจกรรม OKNATION  **