.

.

.

.

.

.

ยางของน้าส้อง มีอายุ ๓ ปีแล้ว แกปลูกทดแทนสวนผลไม้ ที่เป็นป่าทุเรียนพื้นบ้าน  

“สวนฉันอยู่ตรงกลาง ไม่ได้ติดป่า มีแปลงอื่นอยู่ติดป่ามากกว่า แต่เขาไม่ถูกฟัน ของฉันที่สวนมี ๗ ไร่ ถูกตัดไป ๓ ไร่” 

สำหรับคนจน ต้นยาง ๓ ไร่ เงินที่ลงทุนไปนับว่าไมใช่น้อย

“สวนยางแปลงอื่นๆที่โค่นได้  เพราะจ่ายเงินให้อุทยานฯ คนที่มารับซื้อไม้ยาง ก็ต้องจ่ายอีกต่างหาก พอจะปลูกทดแทนก็ต้องจ่ายอีก ใครๆเขาก็รู้กันทั้งนั้น แต่เราไม่ต้องการจ่ายแบบนั้น” น้าส้องว่า

“วันที่ ๑๗ กันยา ปี ๕๐ เราจึงไปชุมนุมที่ศาลากลาง เพราะว่าทนไม่ไหวแล้ว  วันที่ ๑๘  ทางผู้ว่าราชการจังหวัด ให้ตั้งคณะกรรมการมาพิสูจน์สิทธิ์ คณะกรรมการมาจากสามฝ่าย คือ หน่วยปกครอง อุทยานฯ และชาวบ้าน พิสูจน์แล้ว พบชาวบ้านไม่ได้บุกรุกป่า ผู้ว่าราชการก็บอกว่า ให้ชาวบ้านทำมาหากินต่อไป แต่ผู้ว่าฯท่านก็คงพูดได้ไม่เต็มที่ ท่านบอกว่า ตกลงตามนี้นะ ให้ทำมาหากินตามปกติสุขกันนะ  แต่มีอีก ๒ แปลง ที่มีการปักป้ายว่าได้ตรวจยึดแล้วนั้น เราถามไปทางอุทยานฯว่า จะทำอย่างไร ทางอุทยานฯบอกว่า เขาไม่ได้ไปปักป้ายไว้ เพราะเป็นเขตป่าสงวน แต่ป้ายน่ะเป็นของอุทยานฯ เราจึงไปเอาออก แล้วระดมสมาชิกไปปลูกยางให้ เพราะเจ้าของที่ไม่กล้าลงไปปลูก ของน้าส้องเราก็ไปช่วยกันปลูกให้ใหม่” น้าประคองกล่าวเสริม

จากนั้น ชาวตะแพนจึงได้รวมตัวจัดตั้งเป็นองค์กรชุมชนรักษ์ป่าต้นน้ำตำบลตะแพน ในวันที่ ๑๙ ตุลาคม ๒๕๕๐  และสมัครเป็นสมาชิกเครือข่ายองค์กรชุมชนรักเทือกเขาบรรทัด(ครท.)  โดยมีเป้าหมายหลักเพื่อพิทักษ์สิทธิในที่ดินทำกินของสมาชิก  และจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน  ปัจจุบันมีสมาชิกจำนวน  ๑๐๗  ครัวเรือน  ประมาณ  ๓๐๐ กว่าคน โดยอยู่ในพื้นที่  2 หมู่  ได้แก่ ม.4  (บ้านห้วยครก)  ม.5 (บ้านท่ายูง บ้านเขาแก้วบ้านใต้ บ้านคลองเรือ บ้านสวนหลวง บ้านออก)

“พื้นที่ในเขตตำบลตะแพน ที่ถูกฟ้องร้องโดยอุทยานฯ มีจำนวน ๕ แปลง ที่คดียังไม่สิ้นสุด เพียงแต่ระงับเอาไว้ชั่วคราว บางแปลงมีการบังคับคดีแล้ว เจ้าของที่ถูกจับในขณะที่เรายังไม่ได้ตั้งเป็นองค์กร”

การรวมกลุ่มเป็นองค์กร นอกเหนือจากความคับแค้นใจ แต่ยังได้กำลังใจจากสหายเก่า

“เริ่มแรกจากการที่เพื่อน ซึ่งเป็นสหายเก่า ที่ทำงานประสานเครือข่ายเทือกเขาบรรทัด ตั้งแต่ปี ๒๕๔๓ เข้ามาคุยเรื่องปัญหาที่เกิดขึ้น ผมเดินคุย เดินไปเดินมาทุกวัน จนเขาหาว่าบ้าไปแล้ว เพราะเขาไม่เชื่อ เขาไม่คิดว่าจะต้องถึงขั้นรบกับรัฐ แม้จะมีการวมตัวแต่ไม่มีรูปแบบชัดเจน แต่เมื่อเขามาฟันยาง ของพี่ส้อง เขาก็เชื่อขึ้นมาทันที ผมจึงชักชวนเขามาสร้างองค์กร เริ่มจาก ๒๐ กว่าคน ในปี ๔๘ จากนั้นก็รวมจำนวนมากขึ้น ได้ ๑๖๗ คน เดือน ต.ค. ๕๑ ทำการเปิดศูนย์ จัดระเบียบใหม่ ให้สมาชิกเป็นรายครัวเรือน ตอนนี้มีสมาชิก ๑๐๗ ครัวเรือน” น้าประคองเล่า

“มีการจัดตั้งองค์กร มีประธานรองประธาน มีกรรมการฝ่ายต่างๆ เมื่อตั้งเสร็จแล้วก็เข้าไปเป็นสมาชิกของเครือข่ายเทือกเขาบรรทัด  มีการพบปะพูดคุย ประสานงาน จนกระทั่งพัฒนาแนวคิดมาเป็นโฉนดชุมชน ตอนนี้เรากำลังศึกษาเรื่องโฉนดชุมชน กำลังดูว่าจะสอดคล้องกับวิถีชีวิตของเราจริงหรือเปล่า” 

“เราคิดว่าโฉนดชุมชน หมายถึง การที่ชุมชนจัดการเรื่องที่ดินกันเอง โดยที่รัฐไม่เกี่ยวข้อง ไม่เข้ามากำหนดวิธีการทำกินของเรา และเราไม่ขายให้กับคนนอกกลุ่ม”

เมื่อถามถึงกิจกรรมปัจจุบัน สมาชิกต่างเล่าว่า

“เรามีการปลูกผักในแปลงรวม  ปีที่แล้วได้เงินมาแสนกว่า ใช้เวลาแค่สามเดือนเท่านั้น มีผู้เชี่ยวชาญอยู่หนึ่งคน คนที่ไปช่วยก็ได้แบ่งเปอร์เซ็นต์  ๔๐ % แบ่งเข้ากลุ่ม ๖๐ % “

“การที่ทำแปลงรวม เพื่อต้องการให้มีเวลาทำงานใกล้ชิดกัน ได้พูดคุยกัน ความสำคัญจึงมีมากกว่าแค่การหาเงิน คนที่รับผิดชอบหลัก จะรู้ระบบตลาด รู้ช่วงเวลาที่ราคาของพืชผลสูง  ต่อไปเราจะปลูกพืชให้หลากหลายมากขึ้น”

เมื่อเดินไปดูสภาพสวนป่าสมรม เราต้องผ่านแปลงผักที่เรื้อแล้ว เหลือร่องรอยซากผัก และขนำน้อยผุๆ ริมแปลง ซึ่งคุณอานนท์บอกว่า ทุกวันเราจะมานั่งคุย มาทำงานร่วมกัน มากกว่าอยู่ที่บ้านเสียอีก

“แปลงที่ปลูก เป็นที่ดินของสมาชิก ที่จะย้ายที่ไปตามความเหมาะสม แต่ต่อไปเราวางแผนไว้ว่า จะมีแปลงรวมจริงๆ ราวๆ ๕ แปลง เพื่อทำการผลิตขององค์กร”

“ปีที่แล้วนอกจากการปลูกผัก เรายังปลูกข้าวไร่ ๔ แปลง รวมเนื้อที่ประมาณ ๓๐ ไร่ ได้ผลผลิตมาเป็นส่วนรวม  มีการบวชป่า และปลูกป่าเพิ่มเติม ในที่ที่มีการพังทลายของดิน ซึ่งเป็นต้นน้ำลำธาร ปลูกไม้จำพวกต้นตะเคียนทอง ต้นชะมวง มะค่าโมง ไม้เบญจพรรณต่างๆ ได้รับการอนุเคราะห์พันธุ์ไม้จากหน่วยงานป่าไม้ เป็นโครงการร่วมกับสถานีตำรวจศรีบรรพต และมีการปล่อยปลาลงลำน้ำ ได้รับพันธุ์ปลามาจากหน่วยงานประมง” 

“เรายังส่งเสริมให้เยาวชนได้ศึกษาอุทยานประวัติศาสตร์เขาแก้ว เพื่อเป็นฐานข้อมูลชุมชน กระตุ้นจิตสำนึกรักบ้านเกิดของเยาวชน เป็นโครงการร่วมกับอบต. และหน่วยงานป่าไม้ เพื่อเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยวด้วย”

“กลุ่มเยาวชนตะแพน มีวงดนตรีของตนเอง พวกเขาเรียนรู้วิถีดั้งเดิม ต้องปลูกผักกินเอง ขุดบ่อเลี้ยงปลา แล้วขายปลาให้กับกลุ่มแม่บ้านเพื่อเอามาแปรรูปถนอมอาหาร ได้รับการอบรม ดูงานนอกชุมชน เพื่อพัฒนาทักษะต่างๆ”

“ดังนั้น การเกิดองค์กรชุมชนตะแพน สิ่งที่เป็นความภาคภูมิใจมากที่สุดของสมาชิก คือ การกลับมาใช้การลงแขกทำงานร่วมกัน เวลามีงานบุญ แต่ละคนจะนำพืชผักมาร่วมงานบุญ เช่น มะพร้าวบ้านละลูก และมีกองทุนสวัสดิการในยามสมาชิกเจ็บป่วย หรือเสียชีวิต สมาชิกที่ไปป่วย ต้องในโณงพยาบาล เราให้ ๕๐๐ บาท ถ้าตายให้ ๕๐๐๐ บาท เพื่อเป็นการช่วยเหลิอกันในเบื้องต้น แต่ค่าฌาปนกิจ ที่สมาชิกต้องจ่ายศพละ ๑๕๐ บาท

“กิจกรรมต่างๆของเราจะไม่เน้นเรื่องเงินทุน แม้ว่าหน่วยงานจากข้างนอกมาเสนอให้เราใช้เงิน เพราะเห็นว่าองค์กรตะแพนมีความเข้มแข็ง แต่เราจะปรึกษากันว่าจะเอาเงินก้อนนั้นหรือไม่ ส่วนใหญ่เราจะไม่เอา แต่เน้นการหาเงินของตนเอง เช่น เงินออมทรัพย์ ครัวเรือนละ ๕๐ บาท เริ่มทำตั้งแต่ปี ๕๑  ได้เงิน ๒๐๐,๐๐๐ บาท ยังไม่ปล่อยให้กู้”

“การเป็นสมาชิก ต้องมีการพิจารณาคุณสมบัติ ให้เขาเรียนรู้กฏกติกาว่าเขาสามารถปฏิบัติตามได้อย่างแน่นอน  เพราะถ้าไม่ทำตามระเบียบก็จะเกิดความเสียหายต่อกลุ่ม นี่คืออีกความเข้มแข็งที่พวกเขาต้องพิสูจน์ตัวเอง เพื่อให้เจตนารมณ์ของการเป็นโฉนดชุมชน เป็นจริง”

“แผนการจัดการและกติกาขององค์กร จะได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการ จาก นายอำเภอศรีบรรพต ผู้กำกับการตำรวจภูธรอำเภอศรีบรรพต  นายกองค์การบริหารส่วนตำบลตะแพน  รองนายกองค์การบริหารส่วนตำบลตะแพน  สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบลตะแพน  ม.5  กำนันตำบลตะแพน และ ผู้ใหญ่บ้าน  ม.5”

น้าแผ้วยื่นแฟ้มงานให้ฉันดู ในนั้นมีเอกสารเกี่ยวกับกิจกรรม ที่มีลายเซ็นบุคลสำคัญเหล่านั้นกำกับไว้ทุกกิจกรรม

“ทุกวันนี้ เรามีการตรวจป่า เฝ้าระวังป่ารอบๆหมู่บ้านอยู่แล้ว เราหวังว่าในที่สุด เราจะเขียนระเบียบ ให้เป็นกฏหมายของชุมชน ที่เป็นหลักการตามกฏหมายจริงๆ ร่วมกับทาง อบต. เพื่อ อบต. ได้นำเอาไปบังคับใช้กับคนอื่นๆในชุมชน ที่ไม่ได้เป็นสมาชิกองค์กรของเราด้วย เพราะเราอาจจะดูแลป่าได้ แต่เราไม่มีอำนาจลงโทษคนที่ไม่ได้เป็นสมาชิก ที่มาทำลายป่าได้” 

โชคดีของชาวตะแพน ที่มีอบต.ที่เข้าใจบทบาทของตนเอง  ขานรับหน้าที่การประสานระหว่างรัฐและชาวบ้านได้เป็นอย่างดี