บทความดีๆ ที่มีประโยชน์มากมาย ของ ผู้เชี่ยวชาญและนักวิชาการผังเมือง อ.ฐาปนา บุณยประวิตร บน Facebook  http://www.facebook.com/SmartGrowthThailand ที่เขียนเกี่ยวกับเรื่อง การวางผังเมืองพัฒนาเมืองอย่างยั่งยืนตามแนวทางการเติบโตอย่างชาญฉลาด (Smart Growth) ซึ่งผมนำมาตั้งชื่อ Blog ผมอีกบล็อกหนึ่งครับ เพราะตั้งใจจะนำข้อคิด ข้อเขียนของอาจารย์ทั้งจากใน Facebook ของอาจารย์ และในเว็บไซต์ของอาจารย์ http://asiamuseum.co.th/ มานำเสนอเท่าที่จะเป็นไปได้ ความจริงหลายเรื่องที่อาจารย์เขียน โดยนำข้อมูลจากเว็บไซต์ต่างประเทศ ที่เป็นตัวอย่างที่ดีมากๆ หลาย Case Study ครับ เพราะส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องราวที่ดีๆ เกี่ยวกับผังเมืองในอนาคต ที่ก่อประโยชน์ต่อส่วนรวมอย่างมหาศาล และแน่นอนทีเดียวหลายอย่าง ก็สามารถประยุกต์มาใช้ในประเทศไทยได้แน่นอน

เกริ่นนำ

บทความด้านล่างต่อไปนี้ เป็น“บทสัมภาษณ์ อ.ฐาปนา บุณยประวิตร อุปนายกสมาคมการผังเมืองไทย ผู้เชี่ยวชาญด้านผังเมือง ในหน้าคอลัมส์”กรีน รีพอร์ต” น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจรายวัน ฉบับลงวันที่ 7 พฤศจิกายน 2556”

ทีมงาน (สมาคมการผังเมือง และ Smart Growth Thailand) ขอขอบพระคุณ  น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจ มา ณ ที่นี้ ที่ช่วยเผยแพร่องค์ความรู้ เกี่ยวกับการจัดการเมือง ซึ่งน่าจะเป็นประโยชน์สำหรับท่านที่เกี่ยวข้อง ไม่มากก็น้อยครับ

เครดิต น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจรายวัน ฉบับลงวันที่ 7 พฤศจิกายน 2556

หน้าคอลัมส์ “กรีน รีพอร์ต”

ประชากรเพิ่ม พื้นที่ว่างเปล่าน้อยลง เมืองขยาย รถไฟฟ้าสายต่างๆ กระจายทั่วกรุงเทพ และโครงการรถไฟความเร็วสูง รวมถึงการที่ไทย เป็นศูนย์กลางของอาเซียน เหล่านี้เป็นปัจจัยหนุนเสริมให้อาคารสูง ทั้งอาคารสำนักงาน และคอนโดมิเนียมผุดขึ้นราวดอกเห็ด ผลที่ตามมาคือ การเบียดบังความเป็นอยู่ของชุมชนดั้งเดิม หรือกระทบต่อสถานที่อนุรักษ์

สำนักงานและอาคารสูงตามแนวรถไฟฟ้า

เครดิตภาพ http://thailandrealestateforsale.blogspot.com/2013/09/54.html

        ฐาปนา บุณยประวิตร อุปนายกสมาคมการผังเมืองไทย จากการประมวลคร่าวๆ พบว่าในชุมชนที่ตั้งอยู่บริเวณโดยรอบสถานีรถไฟฟ้า และบริเวณสองฝั่งถนนตามแนวรถไฟฟ้า มีตึกสูงแผ่ขยายเข้าไปมากขึ้น  ซึ่งก็ถือว่าเป็นไปตามปกติที่พื้นที่รอบสถานีรถไฟฟ้าและบริเวณสองข้างทางรางรถไฟฟ้าจะมีการเติบโตทางเศรษฐกิจที่สูงกว่าบริเวณอื่นๆ ซึ่งก็เป็นเช่นเดียวกับหัวเมืองขนาดกลางและขนาดใหญ่จากทั่วโลก

       กรณีของไทยหรือของกรุงเทพมหานคร  จะเห็นได้ว่าตึกสูงได้กระจายไปทั่วทุกทิศทาง ทั้งบริเวณรอบสถานีและในพื้นที่ย่านชานเมือง  ทั้งในพื้นที่หนาแน่นมากและหนาแน่นต่ำ  ทั้งที่ตั้งอยู่เป็นกลุ่มและที่ตั้งกระจัดกระจายก้าวกระโดดออกจากเนื้อเมือง  ภาษาทางผังเมืองเรียกปรากฎการณ์ลักษณะนี้ว่า Skyscraper Sprawl ซึ่งถือว่าไม่มีความเหมาะสม เนื่องจากตัวตึกสูงไม่มีความสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อม ตัวตึกสูงอาจก่อให้เกิดปัญหาด้านต่างๆ ต่อชุมชนและพื้นที่โดยรอบ  ที่เห็นได้ชัดเริ่มตั้งแต่การก่อสร้างซึ่งมีการนำแรงงานและวัสดุจากภายนอกเข้ามายังพื้นที่  ได้สร้างมลภาวะและมลทัศน์แก่ชุมชน  และเมื่ออาคารเปิดใช้แล้ว  ปริมาณของผู้ใช้อาคารก็จะสร้างปัญหาระบบการสัญจรและสร้างมลภาวะ ซึ่งชุมชนไม่อาจหลีกเลี่ยงได้  แต่ลักษณะดังกล่าวแตกต่างจากการกระชับของตึกสูงในย่านพาณิชยกรรมที่ตัวตึกตั้งอยู่ในลักษณะเกาะกลุ่มกัน  มีแผ่ขยายต่อเนื่องเป็นย่านของตึกสูง  ตัวตึกมีความสัมพันธ์กันในเชิงสภาพแวดล้อมซึ่งไม่นับว่าเป็น Skyscraper Sprawl 

เครดิต น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจรายวัน ฉบับลงวันที่ 7 พฤศจิกายน 2556

หน้าคอลัมส์ “กรีน รีพอร์ต”

         ฐาปนา อธิบายในเชิงทฤษฎีว่า ในเชิงทฤษฎี  การเติบโตอย่างชาญฉลาดหรือ Smart Growth ไม่ได้ห้ามการสร้างตึกสูง  โดยบางพื้นที่ยังได้สนับสนุนให้เกิดการแผ่ขยายตัวตึกสูงด้วยซ้ำไป อันนี้เป็นไปตามเกณฑ์ออกแบบการกระชับอาคารหรือ Compact Building Design ที่สนับสนุนให้มีการขยายตัวอาคารในแนวตั้ง และห้ามการขยายตัวของอาคารในแนวราบเนื่องจากจะมีการใช้ประโยชน์ที่ดินที่ไม่มีความคุ้มค่า ไม่มีความเหมาะสมกับสภาพทางเศรษฐกิจและมูลค่าทรัพย์สินในพื้นที่นั้นๆ     

         ตัวอย่างเมืองที่ใช้แนวคิดการเติบโตอย่างชาญฉลาดในการส่งเสริมการขยายตัวของตึกสูงในแนวตั้งได้แก่ นครนิวยอร์คของนายกเทศมนตรี  Michael Bloomberg ซึ่งได้จัดทำนโยบายการเพิ่มความสูงอาคารและการส่งสริมการขยายตัวของตึกสูง  หากเจ้าของแปลงที่ดินหรือผู้ประกอบการลงทุนสร้างตึกสูงตามพื้นที่ที่กำหนดและตามข้อกำหนดการออกแบบสถาปัตยกรรมผังเมือง  ผู้ลงทุนเหล่านั้นจะได้รับ density bonus ประเภทต่างๆ เช่น การลดภาษี การเพิ่ม FAR หรือการเพิ่มขนาดมวลอาคารและความสูง  รวมทั้งผลตอบแทนด้านต่างๆ หรือในกรณีของเมืองพอร์ตแลนด์ รัฐโอเรกอน หรือเมืองซีแอตเติ้ล รัฐวอชิงตัน  หากเจ้าของแปลงที่ดินที่ลงทุนสร้างตึกสูงตามแนวถนนหรือในย่านพาณิชยกรรมที่เมืองได้กำหนดไว้  ผู้ลงทุนเหล่านั้นก็จะได้รับ bonus ประเภทต่างๆ เช่นเดียวกับของนครนิวยอร์ค

เครดิตภาพ http://cincystreetcar.wordpress.com/2010/01/29/now%E2%80%99s-the-time-to-build-the-cincinnati-streetcar/

อย่างไรก็ตาม ไม่ได้หมายความว่าในทุกพื้นที่จะสามารถก่อสร้างตึกสูงได้ตามใจชอบ เนื่องจากการเติบโตอย่างชาญฉลาดและ LEED ND ยังได้กำหนดเกณฑ์ให้ผู้ออกแบบและผู้ประกอบการคำนึงถึงตำแหน่งที่ตั้งที่มีความเหมาะสมและกำหนดพื้นที่ห้ามก่อสร้างไว้เช่นกัน

        เกณฑ์ดังกล่าวได้แก่  การห้ามสร้างตึกสูงในย่านชุมชนดั้งเดิม  หรือในเขตโบราณสถานหรือเป็นที่ตั้งของอาคารสำคัญทางสถาปัตยกรรมซึ่งจะทำให้ลดคุณค่าของพื้นที่หรืออาคารและรบกวนทัศนียภาพพื้นที่ภูมิทัศน์ประวัติศาสตร์ซึ่งมีความสำคัญในฐานะอัตลักษณ์และความรู้สึกของประชาชน 

      นอกจากนั้นยังห้ามสร้างตึกสูงในพื้นที่ที่มีข้อจำกัดทางด้านกายภาพเช่น ตำแหน่งที่ตั้งเคยมีประวัติการไหลบ่าของน้ำ หรือการเป็นสถานที่มีข้อจำกัดด้านการสัญจร และที่สำคัญหากเป็นอาคารสาธารณะที่มีผู้ใช้ประโยชน์เป็นจำนวนมากจำเป็นจะต้องคำนึงปัจจัยความพร้อมด้านโครงสร้างพื้นฐาน สาธารณูปโภค และระบบการเชื่อมต่อการสัญจรซึ่งต้องไม่ไปเพิ่มปัญหาให้กับพื้นที่หรือชุมชนที่อยู่อาศัยอยู่ก่อนแล้ว

         จากการศึกษาลักษณะแผ่ขยายของอาคารสูงในพื้นที่ชุมชนดั้งเดิมและในพื้นที่ประวัติศาสตร์   ผมมีความเป็นห่วงพื้นที่ชุมชนประวัติศาสตร์ในหัวเมืองขนาดกลางและขนาดใหญ่ของไทยที่ตั้งอยู่ในโครงการพัฒนาศูนย์เศรษฐกิจใหม่ของรัฐบาลซึ่งได้แก่ศูนย์เศรษฐกิจโดยรอบพื้นที่สถานีรถไฟฟ้าความเร็วสูง เช่น พื้นที่เมืองเก่าของจังหวัดเชียงใหม่ ย่านการค้าดั้งเดิมของจังหวัดพิษณุโลก กำแพงเพชร และในอีกหลายเมืองซึ่งพื้นที่ดังกล่าวอยู่ในเป้าหมายการพัฒนาทางเศรษฐกิจอย่างเข้มข้น  ซึ่งมีโอกาสอย่างสูงที่จะมีการแผ่ขยายของตึกสูงเข้าไปยังพื้นที่ในอนาคต  โดยที่ปัจจุบันทุกเมืองที่กล่าวถึงไม่อยู่ในฐานะที่จะสามารถจัดการกับปัญหาการแผ่ขยายของตึกสูงได้

ปัญหาอีกประการ มาจากภาครัฐของไทยโดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาเมืองยังขาดองค์ความรู้ที่ทันสมัยในการวางผังและบริหารจัดการเมือง

       ตัวอย่างนครแวนคูเวอร์ของประเทศแคนาดา เมืองนี้ใช้เกณฑ์ทุกข้อของการเติบโตอย่างชาญฉลาดในการวางแผนยุทธศาสตร์และสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชน  หลายท่านคงจะเคยได้ยินชื่อ Vancouver Greenest City ชื่อนี้เกิดจากความพยายามร่วมกันของคณะผู้บริหารเมืองกับผู้ประกอบการและประชาชนที่ออกแบบข้อตกลงร่วมเพื่อสร้างเมืองเขียวที่ไม่ทำลายสภาพแวดล้อม อาจกล่าวได้ว่า  แวนคูเวอร์เป็นเมืองต้นๆ ของโลกที่นำความสำคัญของปัญหาสภาวะโลกร้อนและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศโลกบรรจุไว้ในวิสัยทัศน์และแผนยุทธศาสตร์เมือง  

บทความเดิม “เกณฑ์และแนวทางการออกแบบเมืองเขียว เหมาะสำหรับผู้บริหารเมือง นักผังเมือง และสถาปนิก”

ตามลิ้งก์ http://www.oknation.net/blog/smartgrowth/2012/12/13/entry-1

       “ในการตัดสินใจแผนงานโครงการที่จะลงทุนหรือจะขยาย สิ่งแรกที่จะต้องพิจารณาคือ  แผนงานและโครงการนั้นๆ ได้มีผลกระทบเชิงลบต่อสภาพสิ่งแวดล้อมหรือไม่” ผมคิดว่าข้อตกลงนี้มีความสำคัญเป็นอย่างมากในการก้าวเดินของกระบวนการใช้ทรัพยากรและการพัฒนาเมือง  ซึ่งเมื่อทุกภาคส่วนนำเอาปัจจัยทางด้านสิ่งแวดล้อมเข้าไปเป็นประเด็นในการพิจารณาในเบื้องต้นแล้ว  โอกาสในการทำลายล้างหรือสร้างผลกระทบให้กับสิ่งแวดล้อมก็จะลดลง

ดังนั้น หลังจากการประกาศใช้แผนปฏิบัติการ Greenest City ในปี ค.ศ.2009  แวนคูเวอร์ได้เป็นประเทศแรกของโลกที่ประกาศใช้เกณฑ์อาคารเขียวสำหรับอาคารที่จะก่อสร้างใหม่ และนับตั้งแต่ปี ค.ศ.2020 เป็นต้นไป  แวนคูเวอร์ได้กำหนดเป้าหมายไว้ว่า ทุกอาคารในเขตเมืองไม่ว่าจะเป็นอาคารเก่าหรืออาคารสร้างใหม่จะต้องเป็นอาคารเขียวเท่านั้น

        สำหรับประเทศไทย การแผ่ขยายของสถาปัตยกรรมสีเขียวตามคอนเซ็ปที่แท้จริง มีไม่มากนัก  เขา ประเมินว่า เป็นเพราะการออกแบสถาปัตยกรรมสีเขียว รวมถึงการออกแบบอาคารเขียว ตลอดจนการก่อสร้างอาคารเขียว มีต้นทุนที่สูง ผู้ประกอบการต้องเสียค่าใช้จ่ายให้กับผู้ออกแบบและผู้รับรองมาตรฐานอาคารเขียวหลายชั้นหลายขั้นตอน  ไม่รวมถึงค่าใช้จ่ายในการจ้างที่ปรึกษาในการจัดทำรายงานผลกระทบสิ่งแวดล้อม  ซึ่งปัจจัยดังกล่าวนี้ทำให้ผู้ประกอบการมองเห็นว่าอาจไม่คุ้มค่ากับการลงทุน แม้จะออกแบบหรือก่อสร้างเป็นอาคารเขียวให้ได้ในระดับแรกหรือระดับ Certified ก็ตาม

       ขณะที่แวนคูเวอร์ มีการสร้างกระบวนการให้ความรู้ และถ่ายทอดข้อมูล แก่ประชาชนอย่างต่อเนื่อง และส่งเสริมผู้ประกอบการให้ลงทุน และปรับปรุงฟื้นฟูกิจการให้อยู่ในกลุ่มธุรกิจสีเขียว ซึ่งจะทำให้มูลค่าเพิ่มสูงในระยะยาว และยังได้รับผลตอบแทนส่วนหนึ่งจากรัฐ

      ดังนั้น  ไม่ว่าจะเป็นกระบวนการออกแบบ หรือกระบวนการผลิตวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการก่อสร้างจะได้รับการสนับสนุนตั้งแต่แรกเริ่ม ทำให้ต้นทุนมีราคาถูกลง และเมื่อประกอบกันเข้าเป็นผลิตภัณฑ์ราคาโดยรวมจึงอยู่ในภาวะที่ประชาชนส่วนใหญ่สามารถเข้าถึงหรือสามารถซื้อหาได้  จะเห็นได้ว่า กลุ่มธุรกิจสีเขียวแทบจะไม่ต้องทำซีเอสอาร์เพื่อสร้างภาพลักษณ์ให้สิ้นเปลืองงบประมาณแต่อย่างใด   

สมาคมการผังเมืองไทย โดยได้รับการสนับสนุนจาก กรมโยธาธิการและผังเมือง และ Smart Growth Thailand ขอเชิญร่วมการสัมมนาทางวิชาการ “การพัฒนาพื้นที่รอบสถานีขนส่งมวลชนในประเทศไทย”  

รายละเอียดในการลงทะเบียน กดลิ้งก์นี้ได้เลยครับ http://www.oknation.net/blog/smartgrowth/2013/11/06/entry-1

สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม เกี่ยวกับโครงการสัมมนาที่คุณสุชาติ อดิเรกธนทรัพย์ 089-1056-334 ,

Tel/Fax 02-9671467  email address : [email protected]