หลายคนเคยได้ยินเรื่องราวเกี่ยวกับนโยบายการเงินและนโยบายการคลัง  มีผู้คนจำนวนมากที่อาจจะสงสัยว่านโยบายที่กล่าวมานี้เป็นเรื่องเกี่ยวกับอะไร เกี่ยวข้องกันอย่างไร และมีความแตกต่างกันอย่างไร

นโยบายการเงินและนโยบายการคลังนั้นมีวัตถุประสงค์เดียวกันคือ การรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจ หรือการรักษาเศรษฐกิจให้มีความสมดุล ไม่ให้เติบโตเร็วจนเกินไป และไม่ให้ตกต่ำจนเกินไป  ดังนั้นทั้งนโยบายการเงิน และนโยบายการคลัง ควรมีการดำเนินไปในทิศทางเดียวกัน เนื่องจากหากนโยบายทั้งสองมีความขัดแย้งกันการแก้ไขปัญหา หรือการพัฒนาก็จะเป็นไปอย่างไม่มีประสิทธิภาพ เปรียบเสมือนคนป่วยที่ได้รับยาที่มีฤทธิ์หักล้าง หรือสวนทางกัน แทนที่จะหายป่วยก็อาจจะยิ่งป่วยไปมากกว่าเดิม 

ความแตกต่างของนโยบายการเงิน และนโยบายการคลัง

นโยบายการเงิน (Monetary policy) ถูกกำหนดขึ้นโดยธนาคารแห่งประเทศไทย หรือที่รู้จักกันในนาม “แบงค์ชาติ” เป็นนโยบายที่ว่าด้วยเรื่องราวเกี่ยวข้องกับเครื่องมือทางการเงินที่ใช้กำหนดปริมาณการเงิน (Money supply) ในระบบเศรษฐกิจไม่ให้มีมาก หรือ น้อยจนเกินไป (เงินเฟ้อ เงินฝืด)  เช่น

     1)  อัตราแลกเปลี่ยน (Exchange rate) กำหนดให้คงที่ หรือ อัตราแลกเปลี่ยนแบบลอยตัว  มีผลทำให้ค่าเงินแข็งค่าหรืออ่อนค่า เช่น กรณีค่าเงินบาทอ่อนค่า ก็จะทำให้สามารถส่งออกสินค้าได้มากขึ้น เนื่องจากเงินสกุลอื่นจะมีมูลค่ามากขึ้น สามารถซื้อของจากประเทศไทยได้มากขึ้น

     2)  อัตราดอกเบี้ย (Interest rate) กำหนดให้ปรับลด หรือเพิ่มอัตราดอกเบี้ย เช่น กรณีเมื่อมีการปรับลดอัตราดอกเบี้ยนักลงทุนก็จะกู้เงินมาลงทุนมากขึ้น เนื่องจากดอกเบี้ยต่ำ ตามหลักการทางเศรษฐศาสตร์การลงทุนจะก่อให้เกิดการกระตุนเศรษฐกิจ ผ่านภาคการผลิตและการบริโภค เป็นต้น 

   การดำเนินนโยบายการเงินนั้นขึ้นอยู่กับสภาวะเศรษฐกิจในขณะนั้น หรือการคาดการณ์สภาพเศรษฐกิจในอนาคต ยกตัวอย่างเช่น หากสถานการณ์เศรษฐกิจอยู่ในช่วงขาลง หรือเศรษฐกิจตกต่ำ แบงค์ชาติ ก็จะตัดสินใจดำเนินนโยบายการเงินแบบขยายตัว (Expansionary monetary policy)  เช่น การลดอัตราเงินสดสำรองที่ต้องดำรง (Reserve ratio), ปรับลดอัตราดอกเบี้ยที่ธนาคารกลางให้ธนาคารพาณิยช์กู้, ขอความร่วมมือให้ธนาคารพาณิชย์ปล่อยสินเชื่อ, ธนาคารกลางซื้อหลักทรัพย์จากภาคเอกชนเพื่อปล่อยเงินเข้าไปในระบบเศรษฐกิจ เป็นต้น  สำหรับในช่วงที่เศรษฐกิจเฟื่องฟูจนเกินไป ซึ่งอาจจะนำมาสู่สภาวะฟองสบู่แตก ธนาคารกลางก็จะป้องกันโดยใช้นโยบายการเงินแบบหดตัว (Tight monetary policy) คือ การทำในสิ่งที่ตรงกันข้ามกับนโยบายการเงินแบบขยายตัวนั่งเอง

ภาพที่ 1 Monetary Policy

นโยบายการคลัง (Fiscal policy) คือ นโยบายที่เกี่ยวข้องกับการหารายได้ และรายจ่ายของรัฐบาล รายได้ส่วนใหญ่ของรัฐบาลมาจากการเก็บภาษี (Tax) ประเภทต่างๆ เช่น ภาษีสรรพาสามิต ภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา ภาษีเงินได้นิติบุคคล เป็นต้น นโยบายการคลังเป็นเครื่องมือของรัฐบาลในการปรับสมดุลทางเศรษฐกิจอย่างหนึ่ง หรือที่เรียกว่าการรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจ เมื่อรัฐบาลตัดสินใจเพิ่มหรือลดภาษี ย่อมก่อให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจ ยกตัวอย่างเช่น การขึ้นอัตราภาษีมีผลให้เงินสดที่อยู่ในมือเราลดลง เนื่องจากรายได้ส่วนหนึ่งต้องนำไปจ่ายภาษีมากขึ้น  เงินที่เหลือจะใช้จ่ายก็จะลดลง ทำให้เศรษฐกิจชะลอตัว นโยบายการคลังสามารถแบ่งได้เป็น 2 ประเภท เช่น เดียวกับนโยบายการคลัง ได้แก่

   นโยบายการคลังแบบขยายตัว (Expansionary fiscal policy) คือ การที่รัฐบาลใช้จ่ายมากกว่ารายได้ภาษีที่จัดเก็บได้ หรือที่เรียกว่า “งบประมาณขาดดุล” (deficit budget) กรณีนี้จะใช้เมื่อเศรษฐกิจถดถอย เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ เปรียบเสมือนการอัดฉีดเงินเข้าไปในระบบเศรษฐกิจ

   นโยบายการคลังแบบหดตัว (contractionary fiscal policy) คือ การที่รัฐบาลจ่ายน้อยกว่ารายได้ภาษีที่จัดเก็บได้ หรือการเพิ่มภาษีเพื่อดูดเงินออกจากระบบเศรษฐกิจ อาจจะเรียกว่า งบประมาณเกินดุล (surplus budget) จะใช้ก็ต่อเมื่อยามที่เกิดปัญหาเงินเฟ้อในระบบเศรษฐกิจ 

ภาพที่ 2 Fiscal Policy