ปาฐกถานายปรีดีฯ...จะมีทางได้ประชาธิปไตยโดยวิธีสันติหรือไม่
(ตอนที่ 6)

นายปรีดี พนมยงค์

ปาฐกถาของ นายปรีดี พนมยงค์
เรื่อง "จะมีทางได้ประชาธิปไตยโดยวิธีสันติหรือไม่"
แสดงในงานประชุมประจำปี
นักเรียนไทยในสหพันธรัฐเยอรมัน
เมื่อวันที่ ๓๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๖

(นายปราโมทย์ พึ่งสุนทร ผู้จัดพิมพ์
ครั้งที่ ๑ กันยายน ๒๕๑๖)

(ความท้ายตอนที่แล้ว)
ฉะนั้น เพื่อรักษาระบบทุนของอังฏฤษในอินเดียไว้
รัฐบาลอังกฤษจึงผ่อนผันโดยวิธีสันติให้อินเดีย
ได้รับเอกราชและสถาปนาระบบประชาธิปไตย
แบบตะวันตกขึ้น

***
ตอนที่ ๖

จากอุทาหรณ์ในประวัติศาสตร์ที่ผมกล่าวมาข้างต้น
จึงเห็นได้ว่า ในยุโรปนั้นระบบประชาธิปไตยโดยวิธีสันติ
เป็นไปได้ โดยเงื่อนไข ๒ ประการ คือ

ประการที่ ๑ เงื่อนไขฝ่ายราษฎรที่ตกทุกข์ได้ยาก
พร้อมที่จะรับการเปลี่ยนทุกข์โดยระบบประชาธิปไตย
แบบตะวันตก และมีกองหน้าเป็นขบวนนำ มีทัศนะ
ประชาธิปไตยยึดถือเป็นหลักนำการปฏิบัติของตน

เพราะถ้าเพียงแต่คิด ๆ ว่า อยากได้ระบบประชาธิปไตย
แต่ยึดถือทัศนะล้าหลังที่ไม่ใช่ประชาธิปไตย การปฏิบัติ
ในขั้นสุดท้ายของตนก็จะวกไปสู่ความไม่เป็นประชาธิปไตย

ประการที่ ๒ เงื่อนไขฝ่ายผู้กุมอำนาจเศรษฐกิจและการเมือง
และผู้กุมอำนาจทางจิตใจของมวลราษฎร ว่าจะพร้อม
เสียสละผลประโยชน์ของตนให้แก่มวลราษฎรได้มีระบบ
ประชาธิปไตยแบบตะวันตก หรือไม่ เพื่อให้ระบบนั้นสมาน
กับพลังการผลิตที่พัฒนาขึ้น เพื่อเปลื้องทุกข์ของมวลราษฎร

เงื่อนไขประการที่ ๒ นี้สำหรับผู้กุุมอำนาจที่นับถือธรรม
ของพระพุทธองค์อย่างแท้จริง โดยไม่ถือแต่เปลือกนอก
เพียงให้ขึ้นชื่อว่านับถือพุทธศาสนาแล้ว ก็มีทางที่จะให้
เกิดประชาธิปไตยโดยวิธีสันติได้

พระพุทธองค์ได้ทรงบำเพ็ญเป็นตัวอย่างมาแล้วในการที่
พระองค์ได้ตรัสรู้สัมโพธิญาณมองเห็นความทุกข์ยากของ
มนุษย์ปกครองกันโดยสามัคคีธรรมและทรงปกครองคณะสงฆ์
ของพระองค์ให้เป็นตัวอย่างแก่ระบบประชาธิปไตย

ผู้ที่เคยอุปสมบทหรือเคยศึกษาพระธรรมวินัย ย่อมรู้ว่า
ตามวินับของสงฆ์ที่ปกครองกันในวัด "ตามฉบับแท้ "
ของพระพุทธองค์ ซึ่งปรากฏอยู่ในหนังสือวินัยมุข ซึ่ง
สมเด็จพระมหาสมณะเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส
ได้ทรงนิพนธ์ไว้นั้นเป็นระบบประชาธิปไตยเพรียบพร้อมด้วย
สามัคคีธรรมโดยแท้ หากในสมัยต่อๆ มามีผู้ละเมิดคำสอน
ของพระองค์

ในสมัยพุทธกาลนั้น พระองค์ได้เทศนาโปรดพระราชบิดา
ซึ่งเป็นพระมหากษัตริย์และโปรดกษัตริย์ใหญ่น้อยให้ตั้ง
อยู่ในศีล สมาธิ ปัญญา และได้ทรงพระราชทานพระพุทโธวาท
แก่บรรดากษัตริย์ในชมพูทวีป ให้ตั้งอยู่ใน "ทศพิธราชธรรม"
คือธรรม ๑๐ ประการของราชาธิบดี ซึ่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า
กรมพระยาวชิรญาณวโรรสได้ทรงนำมาวิสัชนาถวาย
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ เมื่อวันที่ ๗
ธันวาคม ร.ศ. ๑๑๒ (ค.ศ. ๑๘๙๓)

เมื่อพระพุทธศาสนาเข้ามาสู่สยามแล้ว ได้มีพระมหากษัตริย์
หลายพระองค์ได้ถือเคร่งครัดในทศพิธราชธรรม และปกครอง
สยามตามคติประชาธิปไตยโดยขจัดอิทธิพลไสยศาสตร์แห่ง
คติพราหมณ์ อาทิ พ่อขุนรามคำแหงแห่งกรุงสุโขทัย ก็ได้
ทรงบำเพ็ญเป็นตัวอย่างที่รับฟังความเดือดร้อนของราษฎร
ผู้ใดทุกข์ก็ทูลเกล้าถวายฎีกาซึ่งพระองค์ได้ทรงช่วยแก้ไข
ทำให้ชาวไทยได้รับความผาสุก สมดั่งที่ทรงจารึกไว้ใน
หลักศิลาว่า "ในน้ำมีปลาในนามีข้าว"

ต่อมาในสมัยที่กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีนั้น ก็มี
พระมหากษัตริย์หลายพระองค์ ได้เจริญรอยตามพ่อขุน
รามคำแหง แต่อิทธิพลไสยศาสตร์ได้แทรกเข้ามา จึงทำให้
บางพระองค์สนับสนุนวิธีนั้นของลัทธิพราหมณ์ อันเป็นลัทธิ
ที่ขัดแย้งต่อคติประชาธิปไตยทางพุทธศาสนา

ผลก็คือในระหว่างเวลา ๔๑๗ ปี แห่งสมัยอยุธยานั้น

ท่านที่เคยอ่านพระราชพงศาวดารก็รู้แล้วว่า ได้มีการเปลี่ยน

พระราชวงศ์หลายพระราชวงศ์ และภายในพระราชวงศ์

ก็มีการต่อสู้แย่งราชสมบัติระหว่างกัน

หมอแมกฟาร์แลนด์ได้สรุปไว้ในหนังสือปทานุกรมของเขาว่า
สมัยอยุธยามีพระมหากษัตริย์ถึง ๓๔ พระองค์ ถัวเฉลี่ย
องค์ละ ๑๒.๓ ปีเท่านั้น

ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์แห่งพระราชวงศ์จักรีนั้น พระบาท
สมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ ซึ่งเป็นรัชกาลที่ ๕
ได้ทรงสละพระราชอำนาจหลายประการของพระองค์ เพื่อ
เบิกทางสู่ประชาธิปไตยแบบตะวันตก โดยวิธี "Evolution"
หรือ "วิวัฒน์" อย่างสันติ อาทิ

ได้ทรงแก้ไขระบบทาษ ต่อจากที่กษัตริย์สมัยอยุธยาได้

แก้ไขไว้บ้างในการให้ทาษได้มีมนุษยภาพมากขึ้น

โดยวิธีสันติทีละขั้นๆ ครั้นแล้วใน ค.ศ. ๑๙๐๕ ก็ได้ทรง

ประกาศยกเลิกระบบทาษทั้งระบบ พระองค์ได้ทรงเริ่ม

ปรับปรุงระบบสังคมและประเพณีโบราณที่ล้าสมัยหลายอย่าง

ผมได้เคยกล่าวไว้ว่า การที่จะมีระบบประชาธิปไตยได้นั้น
ขบวนการนำก็จะต้องมีทัศนะประชาธิปไตยเป็นหลักนำการ
ปฏิบัติและช่วยให้มวลราษฎรมีทัศนะเช่นนั้นดุจกัน

ในเรื่องนี้รัชกาลที่ ๕ ได้ทรงเริ่มให้ราษฎรของพระองค์
เลิกความเชื่อถือไสยศาสตร์และมีความเชื่อถือที่ไม่ใช่
วิทยาศาสตร์เป็นขั้น ๆ ไป อาทิมีความปรากฏในพระราช
หัตถเลขาถึงเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ มกุฏราชกุมาร ซึ่งต่อมา
เป็นพระมหากษัตริย์รัชกาลที่ ๖

คือในกาลหนึ่ง มกุฏราชกุมารเสด็จประทับที่พระปฐม
ทรงเห็นแสงรัศมีแผ่มาจากองค์พระปฐมเจดีย์ (องค์เดิม)
มกุฏราชกุมารเห็นเป็นสิ่งมหัศจรรย์ จึงทำบุญสมโภช
แล้วนำความกราบบังคมทูลรัชกาลที่ ๕ จึงพระราชทาน
พระราชหัตถเลขาคอยอธิบายว่า ปรากฏการณ์นั้น ได้ปรากฏ
ในเจดีย์หลายแห่ง แต๋ก็เป็นในฤดุฝน ซึ่งน้ำฝนอาจจะชะ
มายังปูนขาวที่ประกอบเจดีย์นั้น

มีอีกกรณีหนึ่งคือเมื่อครั้งเจ้าพระยาสุรศักดิมนตรี สมัยเป็น
เจ้าหมื่นไวยวรนารถได้รับแต่งตั้งเป็น แม่ทัพไปปราบฮ่อ
ที่รุกรานหลวงพระบาง สมัยขึ้นอยู่กับสยาม ท่านเจ้าหมื่น
ได้ไปเฝ้ารัชกาลที่ ๕ ที่วังบางปอินแล้วเอาผ้าเช็ดหน้าขาวของตน
ปูขึ้น ขอพระราชทานให้พระองค์ประทับพระบาทบน
ผ้าเช็ดหน้านั้นทูลว่า จะนำติดตัวไปในกองทัพเพื่อความ
สวัสดีมีชัย

รัชกาลที่ ๕ ก็ทรงอนุโลมตามความประสงค์ แต่รับสั่งว่า
ต่อไปพระองค์จะใช้วิธีใหม่แทนวิธีของเจ้าหมื่นนั้น คือ
พระองค์จะเอาเส้นผมของพระองค์ (ซึ่งตามราชาศัพท์
เรียกว่า เส้นพระเจ้า) มาบรรจุในยอดธงประจำกองทหาร
ให้ถือว่า พระองค์ได้เสด็จไปกับกองทหาร ทั้งนี้เป็นการเลิก
วิธีไสยศาสตร์อย่างหนึ่ง

ยังมีประเพณีโบราณที่ล้าสมัยบางอย่างที่พระองค์ยกเลิก

อาทิ เมื่อได้เป็นพระมหากษัตริย์แล้วได้โปรดเกล้าฯ ให้

ข้าราชการเลิกวิธีหมอบคลานกราบ ในการเข้าเฝ้า

โดยให้ใช้วิธียืนถวายคำนับ

ข้าราชการไทยสมัยนั้น และสมัยต่อมาก็รู้กันอยู่ทั่วไป
ฝรั่งหลายคนก็เขียนบันทึกไว้เชิดชูพระเกียรติคุณ

ดังนั้น รัชกาลที่ ๕ จึงทรงวางเบิกทางการมีระบบประชาธิปไตย
แบบตะวันตก โดยทาง "EVOLUTION" หรือวิวัฒน์

(โปรดติดตามต่อ ตอนสุดท้าย)

***
ที่มาข้อมูลและภาพ :
หนังสือปาฐกถาของนายปรีดี พนมยงค์
เรื่อง "จะมีทางได้ประชาธิปไตยโดยวิธีสันติหรือไม่"
แสดงในงานประชุมประจำปี
นักเรียนไทยในสหพันธรัฐเยอรมัน
เมื่อวันที่ ๓๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๖
(พิมพ์ที่ โรงพิมพ์นีติเวชช์ หน้าพระลาน
กรุงเทพมหานคร, ๒๕๑๖.)
ขอขอบคุณ

ภาพ ดร.ปรีดี พนมยงค์ จากอินเตอร์เน็ต
ขอขอบคุณ