การเกิดชุมชนเมืองและอารยธรรม -  ตัวอย่างสาธิต 
จาก Progress and Poverty โดย Henry George, A. W. Madsen ย่อ 
(www.henrygeorge.org/madsen/chp11&12.htm ) สุธน หิญ แปล 

บทที่ 12 – ทุ่งหญ้ากว้างใหญ่ 

ถึงแม้การเพิ่มจำนวนประชากรจะทำให้ค่าเช่าที่ดินสูงขึ้นด้วยการลดขอบริมแห่งการเพาะปลูกลง [หมายถึงขยายเขตเพาะปลูกออกไปสู่ที่ดินซึ่งยังไม่มีใครถือครองและอาจมีคุณภาพต่ำลง ที่เรียกว่า ชายขอบหรือขอบริมแห่งการเพาะปลูก – ผู้แปล] ก็จะเป็นการผิดพลาดถ้าจะถือว่าค่าเช่าที่ดินสูงขึ้นเมื่อประชากรเพิ่มขึ้นตามแบบนี้แต่เพียงแบบเดียว 

การที่ประชากรเพิ่มขึ้นก็จะทำให้ค่าเช่าที่ดินสูงขึ้นโดยไม่อ้างอิงกับคุณภาพตามธรรมชาติของที่ดิน เพราะว่าพลังที่เพิ่มขึ้นเนื่องจากความร่วมมือกันในการผลิตและการแลกเปลี่ยนค้าขายซึ่งมากับการเพิ่มของประชากรได้ทำให้ความสามารถของที่ดินเพิ่มขึ้น 

พลังที่เพิ่มขึ้นเนื่องจากประชากรเพิ่มทำให้เกิดพลังสูงขึ้นในแรงงานซึ่งเป็นเฉพาะกับที่ดิน ณ ที่นั้น – ซึ่งมิได้เกิดขึ้นแก่แรงงานโดยทั่วไป คงเกิดขึ้นเฉพาะแก่แรงงานที่กระทำบนที่ดินบางแห่งเท่านั้น และดังนั้นจึงถือได้ว่ามีประจำอยู่กับที่ดินเช่นเดียวกับคุณภาพของดิน ลมฟ้าอากาศ แหล่งแร่หรือสถานการณ์ตามธรรมชาติ และเปลี่ยนมือไปได้ตามการเปลี่ยนเจ้าของที่ดิน 

ความเจริญก้าวหน้าในวิธีการเพาะปลูกซึ่งด้วยค่าใช้จ่ายเท่า ๆ กันจะทำให้ได้พืชผลปีละ 2 ครั้งแทนที่จะเป็นครั้งเดียว หรือความก้าวหน้าในเครื่องมือและจักรกลซึ่งจะทำให้แรงงานได้รับผลเป็น 2 เท่า จะมีผลต่อผลผลิต ณ ที่ดินผืนหนึ่งเช่นเดียวกับการเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของที่ดินเป็น 2 เท่าเหมือนกัน 


ขอให้เรานึกภาพของทุ่งหญ้า (savannah) ที่กว้างใหญ่ไพศาล มีหญ้าและดอกไม้ ต้นไม้และลำธาร ติดต่อกันไปเหมือน ๆ กันจนกระทั่งนักเดินทางเบื่อหน่ายต่อลักษณะที่ซ้ำซากเช่นนี้ ต่อมามีเกวียนของผู้อพยพครอบครัวแรกผ่านเข้ามา เขาจะไม่สามารถบอกได้ว่าจะเลือกตั้งถิ่นฐานที่ใดดี – แต่ละเอเคอร์ดูเหมือนจะดีเท่ากับเอเคอร์อื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นในด้านป่าไม้ น้ำ ความอุดมสมบูรณ์ หรือสถานการณ์ ก็ปราศจากหนทางที่จะเลือกได้โดยสิ้นเชิง และต้องสับสนยุ่งยากเนื่องจากความอุดมสมบูรณ์เหลือหลายนี้ เมื่อค้นหาที่ซึ่งดีกว่าแห่งอื่นจนเหนื่อยแล้วยังไม่ได้ เขาก็หยุดลง – ณ ที่แห่งหนึ่ง จะเป็นแห่งใดก็ได้ – และเริ่มสร้างบ้านที่พัก ที่ดินเหล่านั้นไม่เคยมีใครแตะต้อง และมีความอุดมสมบูรณ์ มีสัตว์มากมาย ลำธารระยิบระยับไปด้วยปลาเทร้าต์ที่ดีที่สุด ธรรมชาติมีลักษณะดีที่สุด เขามีสิ่งที่ถ้าได้อยู่ในตำบลที่มีคนหนาแน่นแล้วก็จะทำให้ร่ำรวยได้ แต่เขากลับจนมาก เราไม่จำเป็นจะต้องกล่าวถึงความกระหายในใจซึ่งจะทำให้เขายินดีต้อนรับคนแปลกหน้าผู้น่าสมเพชที่สุด เขาต้องทำงานในสภาพที่ไม่เกื้อกูลทั้งสิ้นเนื่องมาจากการอยู่ตามลำพัง เขาไม่ได้รับความช่วยเหลือแม้เพียงชั่วคราวในงานใด ๆ ซึ่งต้องการการร่วมแรงกันมากยิ่งกว่าที่ครอบครัวของเขาจะช่วยกันทำได้ หรือที่เขาจะได้รับการช่วยเหลือเป็นการถาวรตลอดไป ถึงแม้เขาจะมีวัวควาย เขาก็ไม่สามารถจะกินเนื้อสดได้บ่อยนัก เพราะถ้าจะทำสเต๊กเนื้อสักชิ้นหนึ่งเขาจะต้องฆ่าวัวทั้งตัว เขาต้องทำหน้าที่เป็นช่างเหล็กให้ตนเอง เป็นช่างทำเกวียน เป็นช่างไม้และเป็นช่างซ่อมรองเท้า – กล่าวสั้น ๆ ก็คือเป็น “ผู้ทำงานทุกประเภทและไม่เชี่ยวชาญในด้านใดเลย” (jack of all trades and master of none) เขาไม่สามารถจะเอาลูก ๆ ของเขาเข้าโรงเรียนได้เพราะถ้าจะทำเช่นนั้นเขาจะต้องจ่ายเงินและเลี้ยงดูครูด้วยตนเอง สิ่งที่เขาผลิตด้วยตนเองไม่ได้เขาก็จะต้องซื้อไว้เป็นจำนวนมาก ๆ และให้มีพร้อมอยู่เสมอ มิฉะนั้นก็จะต้องยอมงดเว้น เพราะเขาจะทิ้งการงานเพื่อเดินทางไกล ๆ ไปยังชายขอบของอารยธรรมอยู่เรื่อย ๆ มิได้ เมื่อจำเป็นต้องทำเช่นนั้น ยาหลอดหนึ่งหรือบิดหล่าอันหนึ่งก็จะมีมูลค่าเป็นแรงงานของเขาและม้าเป็นจำนวนหลายวัน ในสภาพเช่นนี้ ถึงแม้ธรรมชาติจะอุดมสมบูรณ์ ผู้นี้ก็ยากจน เป็นการง่ายสำหรับเขาที่จะหาของกินได้เพียงพอ แต่พ้นจากเรื่องนี้แล้ว แรงงานของเขาจะทำได้แต่เพียงบำบัดความต้องการอย่างง่าย ๆ ด้วยวิธีหยาบ ๆ เท่านั้น 

ในไม่ช้าก็มีผู้อพยพมาอีกครอบครัวหนึ่ง ถึงแม้ทุกแห่งของที่ราบอันกว้างขวางไม่มีที่สิ้นสุดนี้จะดีเท่า ๆ กันกับส่วนอื่น ๆ ก็ตาม เขาก็ไม่ต้องยุ่งยากในการเลือกสถานที่ที่จะตั้งถิ่นฐาน ถึงแม้ที่ดินจะเป็นเช่นเดียวกันหมด แต่ก็มีที่แห่งหนึ่งซึ่งดีกว่าแห่งใดอื่นอย่างแจ่มแจ้งสำหรับเขา แห่งนั้นก็คือที่ซึ่งมีผู้ตั้งถิ่นฐานอยู่แล้วและเขาจะมีเพื่อนบ้าน เขาตั้งถิ่นฐานอยู่เคียงข้างผู้มาอยู่ก่อน ซึ่งทำให้สภาพของผู้อยู่ก่อนดีขึ้นมากทันที สิ่งต่าง ๆ หลายสิ่งซึ่งเดิมไม่สามารถจะทำได้ก็กลับทำได้เพราะคน 2 คนอาจช่วยกันทำสิ่งซึ่งไม่อาจจะทำได้เองตามลำพังคนเดียว 

ประโยชน์แห่งการร่วมสังคม 

ต่อมามีผู้อพยพมาอีกครอบครัวหนึ่ง และตั้งถิ่นฐานลงในที่ซึ่งมีสองครอบครัวตั้งอยู่แล้วด้วยสาเหตุเช่นเดียวกัน แล้วก็มีครอบครัวอื่น ๆ อพยพมาอีกเรื่อย ๆ จนกระทั่งมีเพื่อนบ้านอยู่มากรอบ ๆ ผู้มาก่อนเพื่อน บัดนี้แรงงานก็ทำงานได้ผลดีขึ้นซึ่งจะไม่สามารถทำได้เลยในเมื่ออยู่ตามลำพัง ถ้าจะต้องทำงานหนักคนเหล่านี้ก็จะช่วยกันทำงานและสามารถทำงานซี่งถ้าทำคนเดียวจะต้องใช้เวลาหลายปีให้สำเร็จภายในวันเดียว เมื่อคนหนึ่งล้มวัว คนอื่นก็แบ่งส่วนไปบ้าง แล้วก็ให้กลับคืนเมื่อตนล้มวัว ดังนั้นพวกนี้จึงมีเนื้อสดกินตลอดเวลา เขาร่วมกันจ้างครูมาคนหนึ่ง ลูก ๆ ของเขาก็ได้เล่าเรียนโดยเสียค่าสอนเพียงส่วนน้อยของที่ผู้อพยพคนแรกคนเดียวจะต้องเสีย การจะไปยังเมืองใกล้ ๆ กลายเป็นเรื่องง่ายขึ้น เพราะจะมีใครคนหนึ่งเดินทางไปอยู่เสมอ แต่ความจำเป็นที่จะต้องเดินทางเช่นนั้นก็ลดลง ในไม่ช้าช่างเหล็กและช่างทำล้อเกวียนก็มาตั้งร้านขึ้น และผู้ตั้งถิ่นฐานของเราก็สามารถจัดการให้เครื่องมือของเขาได้รับการซ่อมทำได้ด้วยแรงงานส่วนน้อยของที่เขาจะต้องใช้แต่เดิม มีร้านขายของมาตั้งขึ้น แล้วเขาก็สามารถหาของที่ต้องการได้ในเมื่อเขาเกิดความต้องการขึ้นมา ที่ทำการไปรษณีย์ซึ่งตั้งขึ้นหลังจากนั้นไม่นานทำให้เขามีทางติดต่อกับส่วนอื่น ๆ ของโลกได้เป็นประจำ ต่อจากนั้นก็มีช่างรองเท้า ช่างไม้ ช่างทำเครื่องควบคุมบังคับม้า แพทย์ มายังชุมชนนั้น ในไม่ช้าก็มีโบสถ์เล็ก ๆ ตั้งขึ้น การบำบัดความต้องการซึ่งไม่สามารถจะทำได้เมื่ออยู่ตามลำพังกลายเป็นเรื่องที่ทำได้ มีการสนองความต้องการในทางสังคมและทางปัญญา – สำหรับส่วนของมนุษย์ซึ่งเหนือกว่าสัตว์เดรัจฉาน พลังแห่งความเห็นอกเห็นใจ ความรู้สึกในความเป็นเพื่อน การคิดแข่งขันด้วยการเปรียบเทียบและความแตกต่าง เปิดให้ชีวิตมีความกว้างขวางขึ้น สมบูรณ์ขึ้น และหลากหลายยิ่งขึ้น 

ทีนี้ขอให้เราไปหาผู้ตั้งถิ่นฐานของเราและกล่าวกับเขาว่า “ท่านมีต้นไม้ผลที่ท่านได้ปลูกไว้มาก มีรั้ว มีบ่อน้ำ ฉางข้าว บ้าน – กล่าวสั้น ๆ ท่านได้เพิ่มราคาให้แก่ฟาร์มนี้อย่างมากด้วยแรงงานของท่าน ที่ดินของท่านเองมิใช่ว่าจะดีถึงขนาดนี้ ท่านเก็บเกี่ยวพืชผลจากมันแล้วในไม่ช้าก็จำเป็นจะต้องใส่ปุ๋ยใหม่ ข้าพเจ้าจะให้ราคาแก่ท่านเต็มที่สำหรับสิ่งที่ท่านได้ปรับปรุงขึ้นไว้ทั้งสิ้นถ้าท่านยกที่ดินนี้ให้ข้าพเจ้าและพาครอบครัวเดินทางไปอีกให้พ้นเขตนิคมนี้” เขาจะหัวเราะใส่หน้าท่าน ที่ดินของเขามิได้ให้ข้าวสาลีหรือมันฝรั่งมากขึ้นกว่าเดิม แต่มันกลับให้สิ่งจำเป็นและความสะดวกสบายทั้งหลายแก่ชีวิตมากขึ้นมากมาย แรงงานของเขาที่กระทำต่อที่ดินนี้จะไม่ให้พืชผลมากขึ้นและเราจะสมมติว่ามันไม่ให้พืชผลที่มีราคาขึ้นด้วย แต่มันจะนำมาซึ่งสิ่งอื่น ๆ ทั้งหลายมากมายขึ้น ซึ่งมนุษย์ทำงานเพื่อสิ่งดังกล่าวนั้น การมาอยู่ของผู้ตั้งถิ่นฐานคนอื่น ๆ – การเพิ่มจำนวนประชากร – ได้เพิ่มผลิตภาพของแรงงานที่กระทำบนที่ดินนี้ในการผลิตสิ่งดังกล่าว ผลิตภาพที่เพิ่มขึ้นนี้ทำให้ที่ดินดังกล่าวมีคุณภาพเหนือกว่าที่ดินซึ่งมีคุณภาพตามธรรมชาติเท่าเทียมกันแต่ยังไม่มีผู้ไปตั้งถิ่นฐานเลย

นิคมกลายเป็นเมือง 

ประชากรยังคงเพิ่มขึ้นอยู่เรื่อย ๆ และเมื่อเพิ่มขึ้น เศรษฐกิจก็ดีขึ้นเนื่องจากการที่ประชากรเพิ่มขึ้นดังกล่าวและซึ่งที่จริงแล้วก็คือการที่ผลิตภาพของที่ดินเพิ่มขึ้นนั่นเอง ที่ดินของผู้มาตั้งถิ่นฐานคนแรกกลายเป็นศูนย์กลางของประชากร ส่วนร้านขายของ ร้านช่างเหล็ก ร้านช่างทำล้อเกวียนตั้งขึ้นในที่ดินนั้นหรือถัดออกไป ซึ่งในไม่ช้าก็ขยายออกเป็นหมู่บ้านและเจริญขึ้นอย่างรวดเร็วกลายเป็นเมือง เป็นศูนย์กลางการแลกเปลี่ยนสำหรับประชาชนทั้งตำบล ที่ดินนี้เริ่มพัฒนาผลิตภาพชนิดที่สูงขึ้น โดยที่ผลิตภาพทางการเกษตรมิได้เพิ่มขึ้นเกินกว่าแต่ก่อนเลย สำหรับแรงงานที่ใช้ไปในการเพาะปลูกข้าวโพด ข้าวสาลี หรือมันฝรั่ง ที่ดินนี้จะไม่ให้ผลผลิตเช่นว่ามากขึ้นกว่าเดิม แต่สำหรับแรงงานที่ใช้ไปในการผลิตสาขาย่อย ๆ ซึ่งต้องการอยู่ใกล้เคียงกับผู้ผลิตคนอื่น ๆ และโดยเฉพาะสำหรับแรงงานที่ใช้ไปในการผลิตขั้นสุดท้าย คือการจำหน่ายจ่ายแจกแล้ว ที่ดินดังกล่าวจะให้ผลตอบแทนสูงขึ้นมากทีเดียว คนปลูกข้าวสาลีอาจจะหาที่ดินที่ไกลออกไปซึ่งเขาจะใช้แรงงานผลิตข้าวสาลีได้มากเท่าเดิมและได้เศรษฐทรัพย์เกือบเท่าเดิม แต่ช่างฝีมือ ช่างประดิษฐ์ คนขายของ นักวิชาชีพจะได้ทราบว่าถ้าเขาใช้แรงงาน ณ จุดศูนย์กลางปริวรรตกรรมแล้ว เขาจะได้ผลตอบแทนมากกว่าที่จะใช้แรงงาน ณ จุดที่อยู่ห่างออกไปแม้เพียงเล็กน้อย ผลิตภาพส่วนที่มากกว่าสำหรับความมุ่งหมายเช่นนี้นั้นเจ้าของที่ดินสามารถจะเรียกร้องเอาได้เช่นเดียวกับที่เขาสามารถจะเรียกร้องจากความสามารถส่วนที่มากกว่าในการผลิตข้าวสาลี ดังนั้น ผู้เข้ามาตั้งถิ่นฐานก็สามารถจะขายที่ดินของเขาไปสัก 2-3 เอเคอร์ในราคาที่ถ้าปลูกข้าวสาลีแล้วจะไม่ได้รับเช่นนั้น ถึงแม้ความอุดมสมบูรณ์ของที่ดินจะเพิ่มขึ้นหลายเท่าก็ตาม ด้วยวิธีเช่นนี้ เขาก็สามารถจะสร้างบ้านหลังงาม ๆ อยู่ได้พร้อมทั้งประดับประดาอย่างหรูหรา ถ้าจะลดทอนเรื่องให้เห็นง่ายเข้าก็จะกล่าวได้ว่า ผู้ต้องการใช้ที่ดินเป็นผู้สร้างและประดับบ้านให้เขาโดยมีเงื่อนไขว่าเขาจะให้ตนมีสิทธิได้ใช้ประโยชน์จากผลิตภาพอันสูงกว่าซึ่งเกิดขึ้นแก่ที่ดินนั้นเนื่องจากการเพิ่มจำนวนประชากรนั่นเอง 

จำนวนประชากรยังคงเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ทำให้ที่ดินมีประโยชน์มากยิ่งขึ้น ๆ และทำให้เจ้าของที่ดินมีเศรษฐทรัพย์เพิ่มขึ้น ๆ เมืองเล็กเจริญขึ้น กลายเป็นเมืองใหญ่ – เช่น เซนต์หลุยส์ ชิคาโก หรือซานฟรานซิสโก – และยังเจริญขึ้นอีก ผลิตกรรม ณ ที่นี้ดำเนินไปในขนาดใหญ่ มีเครื่องจักรกลที่ดีที่สุดและเครื่องอำนวยความสะดวกที่เหมาะสมที่สุด การแบ่งงานแยกย่อยลงไปอย่างละเอียดยิ่ง ทำให้ประสิทธิภาพสูงขึ้นอย่างน่าอัศจรรย์ การค้าขายแลกเปลี่ยนมีปริมาณมากและมีความรวดเร็วยิ่ง ซึ่งทำให้ดำเนินไปโดยมีการเสียดทานและการสูญเสียน้อยที่สุด ณ ที่นี้คือหัวใจและสมองของอินทรีย์แห่งสังคมอันกว้างขวางซึ่งเกิดขึ้นมาจากจุลินทรีย์แห่งการตั้งถิ่นฐานครั้งแรก มีขุมประสาทใหญ่ของโลกมนุษย์พัฒนาขึ้นมาแห่งหนึ่ง มีถนนทุกสาย มีทางน้ำผ่านเข้ามาตลอดทั่วไปในย่านอันกว้างขวางโดยรอบ ถ้าท่านมีสิ่งใดจะขาย ที่นี่ก็คือตลาด ถ้าท่านต้องการซื้อสิ่งใด ที่นี่ก็คือคลังที่ใหญ่ที่สุดและเลือกได้มากที่สุด ณ ที่นี้ กิจกรรมทางปัญญาได้รวมตัวกันเข้าเป็นจุดศูนย์กลาง และ ณ ที่นี้ก็เป็นที่เกิดแห่งสิ่งเร้าซึ่งเกิดจากการปะทะกันระหว่างความคิดต่อความคิด ที่นี่มีหอสมุดใหญ่ ๆ คลังและยุ้งฉางแห่งความรู้ ศาสตราจารย์ผู้คงแก่เรียน ผู้เชี่ยวชาญอันมีชื่อเสียง ที่นี่มีพิพิธภัณฑ์และหอศิลป์ แหล่งรวมเครื่องมือทางปรัชญา และทุกสิ่งที่หาได้ยาก มีค่าและดีที่สุดในประเภทของตน มีนักแสดง นักพูด และนักร้องผู้ยิ่งใหญ่จากที่ต่าง ๆ ทั่วโลกมา ณ ที่นี้ กล่าวสั้น ๆ ที่นี่คือศูนย์กลางแห่งหนึ่งของชีวิตมนุษย์ที่แสดงออกในลักษณะต่าง ๆ กัน 

ประโยชน์ซึ่งที่ดินแห่งนี้ก่อให้เกิดขึ้นแก่การใช้แรงงานในบัดนี้นับว่ามากมายใหญ่หลวงถึงขนาดที่แทนที่จะเป็นคนผู้เดียว กับม้าคู่หนึ่ง ทำงานบนพื้นที่หลายเอเคอร์ เราก็กลับจะนับคนงานได้จำนวนพัน ๆ คนต่อพื้นที่เอเคอร์เดียวทำงานบนพื้นลดหลั่นกันเป็นชั้น ๆ 5, 6, 7 หรือ 8 ชั้นจากพื้นดินขึ้นไป ในขณะเดียวกันใต้ผิวพื้นพิภพเครื่องยนต์ก็เดินเป็นจังหวะ ๆ ให้กำลังเท่ากับม้าหลายพันตัว 

มูลค่าของที่ดินเพิ่มขึ้นมากมาย 

ประโยชน์เหล่านี้ทั้งปวงย่อมผูกติดกับที่ดิน บนที่ดินแห่งนี้เท่านั้นมิใช่แห่งอื่นที่เราจะใช้ประโยชน์เช่นนี้ได้ เพราะว่าที่นี่เป็นศูนย์กลางของประชากร เป็นศูนย์กลางแห่งปริวรรตกรรม เป็นตลาดและโรงงานของอุตสาหกรรมในรูปสูงสุด ความสามารถในการผลิตซึ่งความหนาแน่นของประชากรได้ก่อให้เกิดขึ้นแก่ที่ดินแห่งนี้มีค่าเท่ากับหลายร้อยหลายพันเท่าของความอุดมสมบูรณ์แรกเริ่มของมัน และค่าเช่าที่ดิน ซึ่งวัดผลต่างระหว่างผลิตภาพที่เพิ่มขึ้นนี้กับผลิตภาพของที่ดินที่มีผลิตภาพต่ำสุดที่ใช้กันอยู่ ก็ย่อมเพิ่มขึ้นตามส่วน บัดนี้ผู้ตั้งถิ่นฐานนั้นหรือผู้ใดก็ตามที่รับกรรมสิทธิ์ในที่ดินดังกล่าวสืบต่อมาก็กลายเป็นเศรษฐี เขาอาจจะลงนอนหลับไปราวกับเป็น Rip Van Winkle อีกคนหนึ่ง แต่เขาก็ยังรวย – มิใช่จากสิ่งใด ๆ ที่เขากระทำ แต่จากการเพิ่มจำนวนประชากร มีที่ดินหลายแห่งซึ่งเจ้าของอาจจะได้รับผลตอบแทนในแต่ละฟุตของด้านหน้าเป็นมูลค่ามากกว่าที่ช่างกลโดยเฉลี่ยจะทำงานหามาได้ มีที่ดินหลายแห่งซึ่งจะขายได้เป็นราคามากกว่าที่จะเอาเหรียญทองมาปูให้เต็มพื้นที่นั้นเสียอีก ตามถนนสายใหญ่ ๆ มีอาคารสูงตระหง่านทำด้วยหินแกรนิต หินอ่อน เหล็กและแผ่นแก้วหนา เป็นแบบที่หรูหราราคาแพงที่สุด เพียบพร้อมไปด้วยความสะดวกสบายทั้งปวง แต่อาคารเหล่านี้ก็ยังไม่มีค่าเท่าเทียมกับที่ดินที่ตั้งของอาคารเอง – ที่ดินอันเดียวกันกับที่ไม่มีค่างวดเลยเมื่อมีผู้เข้ามาตั้งถิ่นฐานเป็นคนแรก 

นี่เป็นวิถีทางซึ่งการเพิ่มจำนวนประชากรมีกิริยาอันทรงพลังในการทำให้ค่าเช่าที่ดินสูงขึ้น ซึ่งผู้ใดก็ตามในประเทศที่ก้าวหน้าถ้ามองดูรอบตัวก็จะประจักษ์ได้ด้วยตนเอง กระบวนการเช่นนี้กำลังดำเนินอยู่ภายใต้สายตาของเขานั่นเอง ความแตกต่างกันที่เพิ่มขึ้นในระหว่าง ผลิตภาพของที่ดินที่ใช้กันอยู่ ซึ่งทำให้ค่าเช่าที่ดินเพิ่มสูงขึ้น มิใช่เป็นผลจากความจำเป็นของประชากรที่เพิ่มขึ้นบังคับให้หันไปหาที่ดินที่มีคุณภาพต่ำ มากไปกว่าจากผลิตภาพที่เพิ่มขึ้นซึ่งประชากรที่เพิ่มขึ้นเป็นผู้ให้แก่ที่ดินที่ใช้กันอยู่แล้ว 

ที่ดินที่มีราคามากที่สุดในโลก ที่ดินซึ่งมีค่าเช่าสูงสุด มิใช่ที่ดินซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์ตามธรรมชาติเป็นเยี่ยม แต่เป็นที่ดินซึ่งเกิดประโยชน์เป็นเยี่ยมเนื่องมาจากการเพิ่มจำนวนประชากร 


สรุป

ผลของจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นต่อการแบ่งเศรษฐทรัพย์ ก็คือจะเพิ่มค่าเช่าที่ดินขึ้นและลดอัตราส่วนของผลผลิตซึ่งไปสู่ทุนและแรงงานให้น้อยลง ทั้งนี้โดยวิธี 2 วิธีคือ 
ประการแรกด้วยการลดขอบริมแห่งการเพาะปลูกให้ต่ำลง 
ประการที่สองด้วยการดึงความสามารถพิเศษในที่ดินให้ปรากฏออกมา ซึ่งมิฉะนั้นแล้วก็จะฝังตัวเงียบ และ ด้วยการทำให้ความสามารถพิเศษตกเป็นของที่ดินบางแห่งโดยเฉพาะ 
ข้าพเจ้าโอนเอียงไปในทางที่จะคิดว่าวิธีหลังซึ่งนักเศรษฐศาสตร์ให้ความสนใจน้อยมากนั้นแหละที่มีความสำคัญกว่าโดยแท้จริง